سه شنبه, ۷ اسفند, ۱۴۰۳ / 25 February, 2025

مجله ویستا

مسیحیت جهانی

هیئت‌های تبشیری، اعتقاد به وحدت عمومی كلیساها و چالش‌های جهان سوم در فصل هفتم، بعضی از چالش‌های تجدد را بررسی كردیم و واكنش‌های گروه‌های مختلف مسیحی را متذكر شدیم. در فصل هشتم، به خلاقیت و نوآوری فوق‌العاده‌ای كه حاصل رشد و گسترش مسیحیت در قرن نوزدهم آمریكا بود نظری افكندیم. در هر دو بخش، از تكثر دین مسیحی آگاهی بیشتری یافتیم. دیگر از كاتولیك‌ها، مسیحیان ارتدكس و پروتستان‌ها صحبت نمی‌كنیم، بلكه اكنون باید خصوصیات منطقه‌ای نظیر ارتدكس روسی و ارتدكس یونانی و واژه‌هایی را كه مبین نگرش‌های كلی عقلی‌اند، نظیر لیبرال و بنیادگرا، اضافه كنیم. به علاوه، ظهور مسیحیت انجیلی را نه تنها به شكل اجتماعات نوین، بلكه به عنوان وجهه مهم بسیاری از كلیساهای اصلی پروتستان ملاحظه كردیم. بالاخره، می‌دانیم كه آمریكا موطن آزمودن، تجربه، انشعاب و گروه‌بندی‌ها بود. نهضت‌های اشتراكی و فرقه‌های جدیدی نظیر آیین مورمون و علم مسیحی ظهور پیدا كردند و كلیساهای رسمی نظیر متدیست‌ها و پرسبیترن‌ها بر سر مسائل دردناكی كه در طول جنگ داخلی به وجود آمده بودند، منشعب شدند و انگیزه‌های كلی برای بازگرداندن اتحاد مسیحی الهام‌بخش شكل‌گیری گروه‌هایی از مسیحیان همفكر در فرقه‌های جدیدی نظیر كلیساهای مسیحی شد.

همه این صور حیات جدید نشان می‌دهند كه مسیحیت دین زنده و پویایی است. در این فصل دو ماجرای مشترك سده‌های نوزدهم و بیستم یعنی نهضت تبشیری (تبلیغی) و «اعتقاد به وحدت عمومی كلیسا»(۱) را بررسی می‌كنیم تا ببینیم چگونه مسیحیت در این محیط‌های فرهنگی جدید رشد و گسترش یافته است و چگونه این محیط‌ها آن‌را به چالش واداشته است.

● فهم انگیزه تبشیری و تبلیغی

از نخستین روزهای نهضت مسیحی، دعوت به مسیحیت موضوع مهمی بود. سخنان عیسی در انجیل متی، ۲۸: ۱۹-۲۰ به عنوان یك دستور روشن تفسیر می‌شد: مومنان ملزم بودند كه «همه امت‌ها را پیرو سازند»، با این اطمینان كه عیسی همیشه با آنان خواهد بود، حتی در «آخرالزمان». همین اندیشه كه «آخرالزمان» یا پایان جهان نزدیك است، الهام‌بخش بعضی از نخستین مسیحیان شد تا پیام خود را در سراسر دنیای شناخته شده گسترش دهند؛ با این حال، وقتی آشكار شد كه جهان به این زودی پایان نمی‌یابد، با این حال، مسیحیان سخنان عیسی را به مثابه یك فرمان اخذ كردند و هرجا رفتند اعتقاد جدید خود را اشاعه دادند.

ملاحظه كردیم كه امپراتوری مسیحی تحت حكومت قسطنطین به واسطه قدرت و زیبایی‌اش و نیز به واسطه توجهش به بحث‌های فلسفی و صراحت اعتقادی ممتاز بود. جنبه مهم دیگری از پشتیبانی‌های قسطنطین از مسیحیت حمایت او از مبلغان مسیحی بود، كاری كه مسیحیت ارتدكس آن را ادامه داد. مثلا سیریل(۲) و متدیوس(۳) (وفات ۸۶۹-۸۸۵)، دو برادری كه امپراتوری ارتدكس شرقی از آنان حمایت كرد، به «رسولان اسلاوها» معروف بودند. سیریل مقام خود را در دانشگاه سلطنتی قسطنطنیه رها كر د و متدیوس نیز از موقعیت خویش، كه فرمانداری ایالتی بود، دست كشید و هردو به سلك كشیشی درآمدند و مسیحیت را در سرزمین موراویا اشاعه دادند. ایشان به دلیل آشنایی با زبان اسلاوی، توانستند به موفقیت‌های دست یابند. به دلیل كاری كه آنان درباره الفبای این زبان انجام داده بودند، توانستند كتاب مقدس و دعای مربوط به آیین عبادی را به زبان اسلاوی ترجمه كنند و زیربنای آنچه را به شكوفایی ادبیات اسلاوی انجامید بنیان گذاشتند. از نظر بسیاری از مسیحیان ارتدكس امروزی، زبان اسلاوی زبان رسمی آیین عبادی است.

دیدیم كه پولس برای این كه مسیحیت را در دسترس «امت‌ها» قرار دهد و انجیل را در سراسر دنیای روم تبلیغ كند چه تلاش‌ها و كارهای سختی انجام داد. پولس، تا حدی به دلیل شور و اشتیاقش و تا حدی نیز به سبب سیاست تبلیغی‌اش، مبلغی زبردست بود. هنگامی كه در بین آتنی‌ها بود (اعمال رسولان، ۱۷:۱۶-۳۴) و از او خواسته می‌شد تا تعالیم جدیدش را شرح دهد، او خود را با مخاطبانش وفق داد. به مستمان خود گفت كه در بازار آنان «محراب یك خدای ناشناخته » را دیده است، و در ادامه بیان داشت كه تبلیغ را می‌شناخت، یعنی این عقیده كه یك مبلغ باید ارزش‌های فرهنگی كسانی را كه می‌خواهد برای آنان موعظه و تبلیغ كند بشناسد و محترم شمرد. شور و اشتیاق پولس الهام‌بخش مبلغان در سراسر تاریخ مسیحیت بوده است، هرچند روش سازگاری او به فراموشی سپرده شد.

چنان‌كه ملاحظه كردیم، در بخش غربی امپراتوری، مبلغان به مناطق دوردست فرستاده می‌شدند تا {پیام} مسیحیت را به قبایل مختلف بربر برسانند. ما به كار پاتریك در ایرلند، بونیفاس در آلمان و آگوستین كانتربری در انگلستان اشاره كردیم. وقتی مسیحیت غربی در دوران سخت قرون تاریك به زوال رفت، راهبان مردم اروپا را «دوباره مسیحی»‌ كردند. نیروی موثر فعالیت تبلیغی را كه از طریق رهبانیت در اختیار مسیحیت غربی بود، نباید دست كم گرفت. علاوه بر راهبان، نظام‌های دینی جدید نیز برای تداوم كار تبلیغی مهم بودند؛ مثلا دمینیك (۱۱۷۰-۱۲۲۱) در سال ۱۲۱۶ فرقه دمینیكن‌ها را بنیان گذاشت تا هدف تبلیغ و تعلیم را در سرزمین‌هایی كه مورد تهدید تفاسیر بدعت گرایانه از مسیحیت بودند، بیان كنند.

تاثیر احیای تعلیم و تربیت تحت نظارت شارلمانی در قرن نهم (معروف به رنسانس كارلینجی)(۴) و همچنین اهمیت مدارس، زندگی رهبانی و دانشگاه‌ها را برای حفظ مسیحیت غربی متذكر شدیم. تصور می‌شد كه در طول دوره قرون وسطا، مسیحیت در دنیای شناخته شده آن روز، در دسترس همه بود. مسیحیان دنیای خود را مركز عالم می‌پنداشتند و دین خود را كامل‌ترین بنیان آگاهی دینی در این دنیا می‌دانستند. اگر سرزمین‌های جدیدی فتح می‌شد كلیسا آماده بود تا به خاطر مسیح بر اقوام جدید سلطه یابد.

دو حادثه فوق‌العاده باعث شد كه حوزه‌های جدیدی از تبلیغ بر روی مسیحیت در اواخر قرون وسطا گشوده شود: ماركوپولو چین و كریستف كلمب آمریكا را كشف كردند. {۱}

ماركوپولو (۱۲۵۴-۱۳۲۴)، كاشفی اهل ونیز، در سال ۱۲۷۵ به دربار پرشكوه و عظمت كوبلای‌خان(۵) رسید. او مسافرت‌های دیگری به چین كرد و مبلغانی كه با او همراه بودند، مسیحیت را به چین بردند. كار آنان موثر بود و به ناحیه‌ای كه امروزه به «بجینگ»(۲) معروف است رسیدند، اما این تلاش اولیه برای مسیحی كردن چین ثمری نداشت.

● یك یسوعی در چین

به محض برقراری ارتباط، علاقه اروپایی‌ها به امور تبلیغی و اقتصادی در شرق برانگیخته شد و صحنه برای مبلغان بعدی و تا حد زیادی برای كار یسوعیان در قرن هفدهم كه ماتئوریكی(۶) (۱۵۵۲-۱۶۱۰) آن را رهبری می‌كرد، مهیا شد. {۲} ریكی توانایی شگفت‌آوری در زبان‌های مختلف داشت و همان‌طور كه خود اشاره كرده است، چون سعی می‌كرد «چینی شود تا بر چینیان غلبه كند»،‌در چین به پیشرفت‌هایی نائل آمد. او موهای بلندی داشت كه به شكل سنتی آن را می‌بافت، لباس محلی می‌پوشید، به زبان چینی ماندارین(۷) به راحتی صحبت می‌كرد و با ابراز علاقه به آثار ادبی محلی جایگاه خود را در قلب‌های مخاطبان حفظ می‌كرد. او مبلغی بود كه از زمان خود جلوتر بود، چون هدف اولیه‌اش سازگاری با فرهنگ چینی بود، نه این بود كه بخواهد اندیشه‌های اروپایی را بر آن تحمیل كند.

او سال‌هایی از عمر خود را در چین گذراند و بیشتر از اختراعات غرب (نظیر ساعت) سخن می‌گفت تا از زندگی و مرگ عیسی. آن طور كه او موقعیت را درك می‌كرد، تنها تدبیر یك مبلغ باید بردباری و صبر و حوصله باشد. قبل از این كه داستان‌های مسیحی را برای مردم بیان كند، دقت می‌كرد كه اطمینان آنان را به دست آورد. او به این نكته پی برد كه مسیحیت تنها اگر واقعیت‌های فرهنگی چین را بپذیرد می‌تواند در آن جا پیشرفت كند.

چنان كه روحیه نوآور او اقتضا می‌كرد، به دنبال جواز اجرای عبادت به زبان بومی بود به خاطر داشته باشید كه از نظر كاتولیك‌ها، زبان رسمی عبادت لاتینی بود. او سعی می‌كرد كه كتاب مقدس را به زبان چینی ماندارین ترجمه كند. او امیدوار بود كه مقامات واتیكان اجازه دهند كه آیین عبادت و اسناد مسیحی به چینی ترجمه شوند و با اقتضائات فرهنگی چین سازگار و هماهنگ شوند. متاسفانه این آرزوها نابجا بودند. سرانجام رسالت ریكی در چین شكست غم‌انگیزی بود، چون مقامات كاتولیك رم هیچ نوع سازگاری را به رسمیت نمی‌شناختند. داستان شكست تبلیغ در چین در سده‌های هفدهم و هجدهم داستان غم‌انگیزی است و بسیار دشوار است كه در اینجا بازگو شود، اما داستان آموزنده‌ای است چون در تشخیص یكی از مسائل اولیه نهضت تبلیغی به ما كمك می‌كند.

امروزه خواسته‌ها و روش‌های معمول‌اند، یعنی مبلغان از همه شاخه‌های مسیحیت ابتدا خود را با فرهنگ مستمعان خود وفق می‌دهند و سپس آنان را به مسیحیت سوق می‌دهند. مبلغان مردم را به حفظ هویت فرهنگی خویش تشویق می‌كنند تا احتمال تغییر كیش دادن آنان به مسیحیت، باعث نشود كه ایشان به ترك میراث خویش مجبور شوند. {۳} اما در زمان او چنین تطبیقی در تبلیغ مبلغان ناممكن بود. مقامات رومی از ترجمه كتاب مقدس به زبان چینی نگران و عصبانی بودند، چون می‌ترسیدند كه مسیحیت با عقاید الحادی چینی آلوده شود. مقامات واتیكان در فرمان به مبلغان خارجی تاكید می‌كردند كه نوكشیشان برای كشیش شدن باید زبان لاتین را فراگیرند و روحانی بومی باید از قوانین {مسیحیت} غربی در باب تجرد پیروی كند، عملی كه برای چینی‌ها بی‌معنا بود.

اوضاع و احوال كلی با رقابت مبلغان غیر یسوعی، كه با حكمت سازگاری مبلغ موافق نبودند پیچیده‌تر شد. مثلاً فرانسیسكن‌ها و دمینیكن‌ها خود را با {فرهنگ} چینی وفق نمی‌دادند و سعی می‌كردند كه {فرهنگ} چینی را به {فرهنگ} اروپایی مبدل كنند. سیاست‌های آنان مقامات چینی را عمیقاً آزرده‌خاطر كرد. فرهنگ مبلّغان مسیحی امپریالیستی تلقی می‌شد، چون نسبت به مردمی كه برای آنان تبلیغ می‌كردند احترامی قائل نبودند. بنابراین، نهضت تبلیغی در چین یافت و تا قرن نوزدهم از آن خبری نبود، در این هنگام دوباره بروز كرد، تا این كه در اواسط قرن بیستم، وقایع سیاسی موجب اخراج مبلغان مسیحی از این سرزمین شد. {۴}

● دنیای جدید

دومین كشف بزرگی كه حوزه‌های جدید تبلیغی را به روی مسیحیان اروپا گشود، كشف «دنیای جدید» توسط كریستف‌كلمب و دیگر كاشفان در سده‌های پانزدهم و شانزدهم بود. وقتی پاپ الكساندر ششم در سال ۱۴۹۳ دنیای جدید را بین اسپانیا و پرتغال «تقسیم كرد»، مسئولیت‌ فعالیت تبلیغی را بین این دو كشور قسمت كرد. {۵} كاشفان به دنیای جدید رفتند تا آن را «برای شكوه بیشتر خدا تسخیر كنند» و منابع آن مانند طلا و نقره و سنگ‌های قیمتی را به اروپا ببرند. داستان مبلغان در دنیای جدید (شامل مكزیك امروزی، آمریكای مركزی و جنوبی، كالیفرنیا، كانادا، و دره می‌سی‌سی‌پی) داستان ساده‌ای نیست. مبلغان گاهی با مردم بومی به مانند كودكان یا بدتر، به مانند بردگان رفتار می‌كردند و آنان را به پذیرش دین جدید و به كارهای سخت به نفع اسپانیا و فرانسه یا پرتغال وامی‌داشتند.

بعضی از مبلغان كه طرفداران پرشور حقوق سرخ‌پوستان بودند، به رفتار خشن با مردم بومی اعتراض می‌كردند. اما فریادهای آنان نافذ نبود و فعالیت بسیاری از مبلغان در دنیای جدید متصف به همان گرایش‌هایی گردید كه منجر به زوال رسالت تبلیغی در چین شد، یعنی آنان با فرهنگ و زندگی بومیان كنار نیامدند یا آنها را محترم نشمردند، بلكه تلاش می‌كردند كه سرخ‌پوستان را اروپایی كنند تا بتوانند آنان را به مسیحیت تغییر كیش دهند. {۶} فارق بین این دو موقعیت عبارت بود از قدرت، یعنی امپراتوری چین توانست در مقابل مسیحیت مقاومت و مبلغان آن را اخراج كند اما قبایل سرخ‌پوست آمریكایی به آسانی تسلیم كاشفان شدند. وقتی مسیحیت با تهدید به مجازات سخت بر مردم تحمیل شد، ادیان و فرهنگ‌های بومی به آسانی از بین رفتند.

تاریخ هیئت‌های تبلیغی مسیحی در دنیای جدید مانند تاریخ آن در چین، تاریخ ساده‌ای نیست: می‌توان داستان‌هایی از دلسوزی‌ و قهرمانی‌های مبلغان (مثل عمل یسوعیان در میان هورمون‌ها(۸) ) یافت و نیز می‌توان داستان‌هایی از بهره‌كشی‌ها و بی‌رحمی‌های آنان یافت. {۷} تنها اشاره‌ای كه می‌خواهیم به فعالیت تبلیغی مسیحی در اوایل دوره جدید كنیم این است كه مبلغان معتقد نبودند كه باید خود را با فرهنگ‌های بومی وفق دهند یا به عقاید بومی احترام بگذارند؛ هدف آنان نیز همچون كاشفان، غالبا این بود كه بر مردم دنیای جدید به خاطر مسیح تسلط پیدا كنند. این هدف غایی حتی اگر كه با نیت خیر انجام می‌گرفت (یعنی آنان معتقد بودند كه ایمان و اعتقاد واقعی برای مردم دنیای جدید آورده‌اند) روش‌های آن غالباً ظالمانه بود. هرقدر هم كه نتیجه آن موفقیت‌آمیز باشد (حضور قاطعانه مسیحیت در نیم‌كره غربی) بهای این موفقیت برای ما جای پرسش‌ها دارد.

نویسنده: مری - جو ویور

مترجم: حسن - قنبری

منبع: - به نقل از كتاب درآمدی به مسیحیت نوشته مری جو ویور ۱۳۸۱

یادداشت ها

۱. مطالعه گزارش‌های شخصی كاشفان دنیاهای جدید جالب و آموزنده است. در این باره دو متن معتبر ما را به چین و مكزیك می‌برند. نگاه كنید به:

The Travels of Marcopolo, traslated and introduced by Ronald Latham (London: Folio Society, ۱۹۶۸), and Bernal Diaz, The Conquest of New Spain, traslated and introduced by J. M. Cohen (London: Folio Society, ۱۹۷۴)

۲. یك گزارش معروف از تاریخ تبلیغ یسوعی در چین عبارت است:

H. Dunne , A Generation of Giants (Notre Dame, Ine: University of Notre Dame press ۱۹۶۲. )

برای مشاهده نظیر هدف ریكی در كتاب مقدس، نگاه كنید به رساله‌ی اول قرنتیان كه در آن جا پولس سیاست تبلیغی خود را تشریح می‌كند. (۹: ۲۰-۲۳)

۳. وجه تمایز نظریه‌ی تبلیغی جدید توجه آن به «سازگاری تبلیغی» است. مخصوصاً در كلیسای كاتولیك رم اسناد شورای واتیكانی دوم دراین باره گویا است: مبلغان ابتدا موظف می‌شوند كه با فرهنگ مردمی كه می‌خواهند برایشان موعظه كنند و پیامشان را با اوضاع و احوال آن وفق دهند عجین شوند. سند شورای واتیكانی دوم در باب هیئت‌های تبلیغی را در مجموعه‌ای از اسناد شورایی تحت عنوان Ad Gentes (۱۹۶۵) ملاحظه كنید. سند شورای واتیكان تا حدی متأثر از تجربه جدید مبلغان كاتولیك بود. كتاب مهمی كه تاریخ نظریه‌ی تبلیغی قبلی را توضیح می‌دهد و آن را با سازگاری در باب تبلیغ مقایسه می‌كند عبارت است از:

Alfonso M. Nebreda , Kergma in Crisis? (Chicago: Loyola University Press ۱۹۶۵).

۴. داستان مسیحیت در هند و ژاپن تاریخ پیچیده‌ای از موفقیت و شكست است. برای آگاهی از هیئت‌های تبلیغی ژاپن نگاه كنید به:

R. H. Drummond, A History of christianty in Japan (Grand Rapid: Eerdmans, ۱۹۷۱).

برای آگاهی اجمالی از اوضاع و احوال هند نگاه كنید به:

S. C. Neil, The Story of the Christian Churcn in India and Pakistan (Grand Rapids: Eerdmans, ۱۹۷۰).

و نیز می‌توانید نگاه كنید به:

Francis Xavier (۱۵۰۶-۵۲) in the new catholic Encyclopedia).

كار او در هند و ژاپن آكنده از افسانه و داستان است و در آیین كاتولیك از او به عنوان قدیسی حامی هیئت‌های تبلیغی خارجی یاد می‌شود. برای مشاهده نظیر هدف ریكی در كتاب مقدس، نگاه كنید به رساله اول قرنتیان، ۹: ۲۰-۲۳ كه در آن، پولس سیاست تبلیغی خود را تشریح می‌كند.

۵. هدف فتوای پاپی Inter Cetera این بود كه رقابتی را كه در باب داد و ستد و توسعه در دنیای جدید به وجود آمده بود حل و فصل كند. بنابراین، از آن جا كه پاپ در فعالیت دنیای جدید درگیر بود مبلغانی را به این سرزمین‌ها فرستاد تا از منافع كلیسا محافظت كنند. مسائل مربوط به ارتباط كلیسا و دولت در دنیای جدید تداوم مناقشات مربوط به دولت و كلیسا در قرون وسطا بودند. لازم نیست از جزئیات این موضوع مطلع شوید، اما باید بدانید كه این موضوع و احوال تقریباً به نحو مأیوس كننده‌ای پیچیده بود و آثار آن تا به امروز باقی مانده است.

۶. برای معرفی اجمالی مبلغان اسپانیایی و فرانسوی در دنیای جدید نگاه كنید به:

Jay P. Dolan, The American Catholic Experience (Graden City, N. Y: Doubleday, ۱۹۸۵, pp. ۱۵-۹۸).

او نشان می‌دهد كه برنامه‌ی اسپانیا برای متمدن كردن سرخ‌پوستان آمریكا غالباً منجر به تأسیس اردوگاه‌های كار بردگان شد كه در آن جا بومیان تا دم مرگ كار می‌كردند و به سبب آن تمام جمعیت آنان از بین رفت.

۷. ممكن است اطلاعاتی راجع به مبلغان یسوعی كه برای تبلیغ در بین سرخ‌پوستان آمریكا فرستاده شده بودند بخواهید: مثلاً راجع به اسحاق یوگاس (۱۶۰۷-۱۶۴۶) و رسالت او در موهاوكس یا جان دی بریفوف (۱۵۹۳-۱۶۴۹) كه به عنوان مبلغ به كانادا فرستاده شد و از نخستین كسانی بود كه پیام بشارت را برای هورون‌ها تبلیغ كرد و هردو به دست Iroquois كشته شدند.

۸. یك سرود مذهبی كه غالباً در این رابطه ذكر می‌شود عبارت است از: “From Greenlans’s icy mountains" نوشته كشیش Reginald Herber كه به جهت عبادی خاصی به حیات تبلیغی عرضه شد. این سرود تصویری از بومیان هند، آفریقا و سایر مناطق دنیا را نمایش می‌دهد كه به دنبال «نجات و رهایی»اند و صرفاً به دلیل غفلت از پیام بشارت به سنگ و چوب تعظیم می‌كنند. هربر می‌خواهد به مسیحیان جوان الهام بخشد كه «چراغ رستگاری» را به همه ملت‌ها برسانند تا مسیح در همه جا شناخته شود و «سعادتمندانه به سلطنت بازگردد» بنابراین، جذابیت كار تبلیغی قوی بود: مبلغان كسانی را كه در ظلمت بودند به روشنایی می‌آوردند و رجعت مسیح را تسریع می‌كردند.

۹. كتاب او را تحت عنوان Pedagogy of the Oppressed (New York: Continuum ۱۹۷۰) ملاحظه كنید.

۱۰. مثلا نگاه كنید به : Pope John XXIII, s Encyclicals , Mater et Magistera ۱۹۶۱ كه درباره مسیحیت و توسعه اجتماعی است و Pacem in Terris (۱۹۶۳) كه به صلح بر روی زمین اختصاص یافته است.

۱۱. مجمع سال ۱۹۶۱ شورای جهانی كلیساها در دهلی نو مشكلات و گرسنگی جهانی را برجسته كرد و نشست سال ۱۹۶۶ رهبران شورای جهانی كلیساها در ژنو به این نتیجه رسید كه پیام بشارت ذاتاً انقلابی است و مسیحیان باید درگیر انقلاب اجتماعی شوند. در نشست كلیساهای كاتولیك رومی و رهبران شورای جهانی كلیساها در بیروت (۱۹۶۸) بخشنامه پاپ ششم با عنوان Populorum Progressio را مورد بحث قرار دادند و اظهار داشتند كه مسیحیت باید در جهت صلح و توسعه جهانی به فعالیت سیاسی بپردازد. مجمع جهانی شورای كلیساها در اوپسالا در سال ۱۹۶۸ توجه خود را معطوف به نیازهای دنیا كرد و به این نتیجه رسید كه كسانی كه از بی‌عدالتی وسیع اجتماعی راضی هستند بدعت گذارند.

۱۲. A Black Theology of Liberation (Philadelphia: Fortress Press ۱۹۷۰).

۱۳. Planetary Theology (Maryknoll, N. Y: Orbis Books, ۱۹۸۴).

۱۴. به خاطر داشته باشید كه شوراهای اولیه‌ی كلیسایی دقیقاً به دلیل این كه می‌خواستند دیدگاه‌های متكلمان مسیحی و اسقف‌ها از همه نقاط دنیای شناخته شده را منظور كنند، جهانی خوانده شدند

منابعی برای مطالعه بیشتر

۱. یك كتاب مرجع مهم درباره‌ی تاریخ هیئت‌های تبلیغ مسیحی عبارت است از:

Kenneth Scott Latourettc, History of the Expansion of Christianity, ۷ Vols (London: Eyre Spottiswoode, ۱۹۳۴-۴۷).

و یك مدخل مختصرتر در این باره عبارت است از:

Stephen Neill, A History of Christian Missions (LondonL: Penguin, ۱۹۶۴).

و یك مكمل مناسب برای این تواریخ عبارت است از:

Alan Parkert, s film, The Mission.

۲. دو كتاب كه تصویری از روش‌هایی ارائه می‌دهند كه با آنها مسیحیت زندگی دینی را در آفریقا متحول كرد و نحوه تفكر مبلغان درباره كار خودشان را تغییر داد عبارت‌اند از:

Lamin Sanneh, West Africa Christianity (Maryknoll, N. Y: Orbis Books, ۱۹۸۳) and Vincent J. Donovan, Christianity Rediscovered , ۲nd ed. (Maryknoll, N. Y: Orbis Books, ۱۹۸۲).

۳. یك مدخل جالب به نظریه‌‌ی تبلیغ در آیین ارتدكس شرقی عبارت است از:

James J. Stamoolis , Eastern Orthodox Mission Theology Today (Maryknoll , N. Y: Orbis Books, ۱۹۸۶).

این كتاب یكی از نخستین بررسی‌های جامع در باب دیدگاه تبلیغی ارتدكس است كه در آ‌مریكا منتشر شد.

۴. یك بررسی جامع از ادبیات در عمل و زمینه‌ی تبلیغی عبارت است از:

Charles W. Forman and Charles R. Tabor , “Recent Trends in Missiology” Religious Studies Review ۱۳ (January ۱۹۸۷), ۳۰-۳۶.

۵. یك مدخل معتبر راجع به اعتقاد به وحدت كلیساها عبارت است از:

Robert McAfee Brown; The Ecumenical Revolution: An Interpretation of the Catholic – Protestant Dialoque (Garden City, N. Y: Doubleday, ۱۹۶۷).

دو تحقیق كلی در این باره عبارت‌اند از:

Samuel McCrea Cavert, The American Churches and the Ecumenical Movement, ۱۹۰۰-۱۹۶۵ (New York: Association Press ۱۹۶۸) and Church Cooperation and Unity in America: A Historical Review , ۱۹۰۰- ۱۹۷۰ (New York: Association Press, ۱۹۷۰)

یك طرح فرعی جالب از داستان وحدت كلیساها كه توسعه‌ی الهیات درون دینی است عبارت است:

John B. Cobb, Jr. and Christopher Lves, eds , The Emptying God: A Buddhist- Jewish- Christian Conversation (Maryknoll, N Y: Orbis Books, ۱۹۹۰).

و همچنین نگاه كنید به:

Cavin D’ costa, ed. , Christian Uniqueess Reconsideved: The Myth of Pluralistic Theology of Religions (Mryknoll, NY: O Books ۱۹۹۰).

۶. برای مشاهده تصویری از نهضت وحدت كلیساها كه بعضی از مسائل عملی را نیز در بردارد نگاه كنید به:

Martin E. Marty, “ The state of Disunion ‘. Commonveal ۱۱۵ (۲۹ January ۱۹۸۸), ۴۳-۴۶.

استدلال او این است كه نهضت وحدت كلیساها در دو دهه‌ی گذشته آرام شده است و نیاز به رهبری جدید و اندیشه‌های نو دارد.

۷. برای آگاهی بیشتر از نقش زنان در نهضت وحدت كلیساها نگاه كنید به:

Susannah Herzel , A Voice for Women (Geneva : World Council of Churches, ۱۹۸۱) and Melanie May , ed. , the Challenge of Ecumenical Solidarty in an Age of Alienation (New York: Friendship Press ۱۹۹۱).

۸. نقش زنان در كارهای تبلیغی مهم بوده است. راهبه‌های كاتولیك و زنان پروتستان در سراسر دنیا به خدمت گروه‌های تبلیغی درآمدند. كتاب تاریخی خوبی درباره خواهران آمریكایی شما را به بعضی از این داستان‌ها رهنمون می‌شوند. دو كتاب درباره خواهران مبلغ در مدیكال و مریكنولز عبارت‌اند از:

Katherine Burton, According to the Pattern: the Story of Agnes Melaren and the Society of Cotholic Medical Missionaries (New York: Longmans, Green, ۱۹۴۶).

و كتاب:

Jeanne Marie Lyons, Maryknoll’s First Lady: the Story of Mary Josephine Rogers (Maryknonll Press, ۱۹۶۴).

یك تحقیق جالب تاریخی درباره‌ی زنان پروتستان عبارت است از:

Nancy Body, Emissaries: The Overseas Work of the American YWCA ۱۸۹۵-۱۹۷۰ (New York : the Women’s Press, ۱۹۸۶)

برای آگاهی از زنانی كه در السالوادور كشته شدند نگاه كنید به:

Ana Carrigan, Salvador Witness: The Life and Calling of jean Donavan (New York: Simon V Schuster, ۱۹۸۴).

۹. یكی از پیشرفت های جالب اخیر در مسیحیت نقش كلیسا در مبارزه‌های ضدكمونیستی است. نگاه كنید به:

Adam Michnik, The Church and the Left (Chicago: University of Chicago Press ۱۹۹۳).

۱۰. به همین اندیشه‌ی كار تبلیغی در سال‌های اخیر انتقادات بی‌شماری وارد شده است. بسیاری از نویسندگان كار تبلیغی را تحمیل ارزش‌های غربی بر مردم و فرهنگ‌های غیرغربی می‌دانند نگاه كنید به:

Partha Chatterjee, Nationalist Thougnt and the Colonialist World : A Derivative Discourse (Minneapolis: University of Minnesota Press, ۱۹۹۳).

Christopher Hitchens, The Missionary Position : Mother in Theory and Practice (New York : Vevso Books, ۱۹۹۵).

پاورقی‌ها:

(۱). ecumenism

(۲). Cyril

(۳). Methodius

(۴). Carolingian Renaissance

‌ (۵). Kublai khan

(۶). Beijing

(۷). Matteo Ricci

(۸). Mandarin

(۹). Hurons