جایگاه آغل شتر

بسیاری از عوامل محیطی وتغذیه ای در پرورش شترها موثرند مهم ترین این عوامل عبارتند از جیره غذایی , جایگاه مناسب , بهداشت جایگاه , مدیریت صحیح , تهویه ونور کافی وتأمین آب شرب بهداشتی , کنترل بیماری ها واحیاناً واکسیناسیون در برابر برخی از بیماری های شایع وغیره که می تواند نتیجه بسیار مطلوبی در افزایش تولیدات دامی وجلوگیری از مرگ ومیر دام داشته باشد

بسیاری از عوامل محیطی وتغذیه ای در پرورش شترها موثرند . مهم ترین این عوامل عبارتند از : جیره غذایی ، جایگاه مناسب ، بهداشت جایگاه ، مدیریت صحیح ، تهویه ونور کافی وتأمین آب شرب بهداشتی ، کنترل بیماری ها واحیاناً واکسیناسیون در برابر برخی از بیماری های شایع وغیره که می تواند نتیجه بسیار مطلوبی در افزایش تولیدات دامی وجلوگیری از مرگ ومیر دام داشته باشد . بنابر این توجه کافی به وضعیت جایگاه وآغل شترها وتهیه علوفه وغذای مناسب ورعایت بهداشت امری ضروری در پرورش شتر به شمار می رود . در حال حاضر معمولاً شتر داشتی به سه صورت چرای آزاد ، نیمه آزاد وبسته پرورش داده می شود در حالت آزاد شترها مشابه دام وحشی در مراتع چرا و جفتگیری و زایش می کند و شترداران هر از چند گاهی به منظور جمع آوری بچه شترها یا داغ کردن و یا سایر عملیات پرورش موقتاً اقدام به جمع آوری آنها می کنند . در حالت نیمه آزاد گله شتر توسط ساربان چرانیده شده و تحت کنترل می باشد. دراین حالت، با توجه به شرایط مختلف، تقریباً هر ۵۰ شتر توسط یک ساربان با وسیله نقلیه ( موتور سیکلت) و در حدود ۲۰ نفر شتر بدون وسیله نقلیه اداره می شود. در چرای آزاد، شتر می تواند به طور متوسط تا حدود ۵۰ ـ ۷۰ کیلومتر از منبع آب دور شده و سپس به طرف آن مراجعت کند در حالی که در چرای نیمه آزاد این فاصله بیش از ۲۰ ـ ۲۵ کیلومتر نخواهد بود . در چرای بسته ، شتردار شتر ها را در آغل های مناسب قرار داده ودر کنار سایر دام های خود به عنوان شترهای داشتی ویا پرواری ، پرورش می دهد . در این روش علی رغم تأمین علوفه شتر به صورت دستی ، معمولاً شترها به صحرا نیز فرستاده می شوند تا از میزان هزینه مصرفی کاسته گردد اما به هر حال دراین روش غذای مکمل وبرخی ویتامین ها واملاح معدنی به جیره شترها اضافه می شود ومعمولاً در این حالت شترها از معدل رشد بالاتری نسبت به دو روش سابق برخوردارند وشتردار به سرعت از بروز بیماری در گله خود مطلع شده ومی تواند اقدام به درمان دسته جمعی شترها نموده وکانون های مخفی بیماری در گله خود را از بین ببرد . ضمناً شتردار به راحتی از فحل بودن ناقه ها مطلع شده ومی تواند به سرعت اقدام به تلقیح آنان نماید که این امر نیز می تواند باعث افزایش میزان باروری در گله گردد . در دو روش چرای آزاد ونیمه آزاد معمولا ً جایگاهی برای شتر در نظر گرفته نمی شود اما در روش بسته ، این دام باید در جایگاه مخصوصی جدای از دام های اهلی دیگر نگهداری شود .

●جایگاه ( آغل ) شتر :

بررسی ها نشان می دهد که شترها از مقاومت خوبی در قبال سرما وگرما برخوردارند . شترهای دو کوهانه به علت داشتن پشم زیاد در برابر سرمای شدید مقاوم هستند ومی توانند در برابر باد وبوران وطوفان های سرد کوهستان مقاومت نموده وراه خود را در مناطق سنگلاخی ادامه می دهد . این گونه از شترها در کشورهای مغولستان وقزاقستان وشمال چین که از سرمای شدید برخودار هستند نگهداری می شوند . از سوی دیگر شترهای یک کوهانه به علت ساختار خاص فیزیولوژیک خود به گرمای زیاد مقاوم هستند ومعمولاً این شترها در شمال آفریقا خاورمیانه وهند وپاکستان نگهداری می شوند وقادر به تحمل گرمای سوزان صحاری خشک وبی آب وعلف این مناطق بوده ومی توانند گرمای تا ۶۰ درجه سانی گراد ویا بیشتر را تحمل نموده ودر زیر آفتاب سوزان کویر به راه خود ادامه دهند بدیهی است که در چنین شرایط محیطی از اشتهای حیوان کاسته می شود . یکی از دلایل رواج آغل های باز یا بهاربندها در پرورش شتر نیز همین مسأله مقاومت حیوان در برابر سرما وگرمای شدید است . در این گونه آغل ها مسأله تهویه نیز به خودی خود حل شده است ، به ویژه که این مسأله در آغل های بسته بسیار ضروری ومهم است . چنان چه در پرورش شتر ، تولید شیر مطرح باشد ، باید به خاطر داشت که میزان تولید شیر ارتباط مستقیمی با درجه حرارت محیط دارد وهرچه درجه حرارت محیط افزایش یابد ومیزان آب موجود کمتر باشد میزان تولید شیر ناقه کمتر وکمتر می شود ، از این رو باید برای تولید شیر ، به این امر توجه کافی مبذول نمود .شتر حیوانی است که در شرایط طبیعی مناسب و به صورت آزاد پرورش داده می شود. یکی از نکات مثبت و امتیاز این دام نیز روش تغذیه و پرورش آن به صورت آزاد است. بنابر این شتر نیاز چندانی به استقرار در جایگاه های بسته و سرپوشیده ندارد و می توان درمواقع ضروری شترها را در محوطه های محصور ( بهاربند) نگهداری کرد .شتر یک کوهانه شرایط سخت آب و هوایی را تحمل می کند، ولی در سرمای کمتر از حدود ۱۵ درجه سانتی گراد زیر صفر نیاز به سرپناه دارد . از طرفی، معمولاً در روش های پرورش آزاد ونیمه آزاد ، اداره گله از قبیل : پشم چینی، داغ کردن، درمان بیماریهای پوستی، واکسیناسیون و احیاناً شیردوشی و غیره معمولاً در محل های محصور که در کنار آبشخورها وجود دارد انجام گرفته و سپس دام را روانه مرتع می کنند . شتر در موقع زایش و همچنین بچه شتر تا یک سالگی که دوره شیرخوارگی بچه شتر می باشد و بخصوص تا سه ماهگی نیاز به پناهگاه و مراقبت دارد که می توان در سیستم های آزاد ونیمه آزاد ، شترهایی که اواخر دوران آبستنی را طی می کنند در جایگاه محفوظی نگهداری کرد تا پس از زایش و طی دوره شیرخوارگی بچه شترها ( بخصوص تا سه ماهگی ) آن ها را مجدداً روانه مرتع کرد . در روش بسته وبه منظور پروار بندی می توان شترها را در محل های محصوری مانند بهاربندها که در حقیقت جایگاه های مسقفی است نگهداری کرد . در چنین جاهایی امکان برنامه ریزی غذایی وبهداشتی برای گله به راحتی امکان پذیر است . به طور خلاصه از بررسی وضعیت استقرار و محل توقف شتر در مناطق حاشیه کویر می توان به این نتیجه رسید که در این مناطق به عنوان اقدام اساسی باید دراطراف آبشخورهای اصلی و مناسب که به عنوان مراکز ارتباطی گله ها در یک ناحیه هستند، اقدام به ایجاد بهاربند با قسمت بندی های فرعی همراه با انبار ذخیره کاه و سایر علوفه مورد نیاز کرد تا گله های شتر و به خصوص گله های کوچک ( گله های کمتر از ۱۰ نفر شتر) یکجا و به طور دسته جمعی از آنها استفاده کنند. اصطلاحاً این مراکز ‌ایستگاههای خدمات پرورشی و بهداشتی نامیده می شوند .بنابر این در مورد شترداران خرده پا که از سیستم پرورش آزاد ونیمه آزاد استفاده می کنند نیازی به صرف هزینه های سنگین جهت ساختن پناهگاه نیست و در صورت لزوم بایستی پناهگاهی موقت و کوچک برای شترهای تازه زا و بچه های آنها و آن هم برای مدت محدودی از سال در نظر گرفت و برای بقیه گله که در طول سال در مراتع مشغول چرا هستند از ایستگاه های ذکر شده در مواقع ضروری استفاده کرد لیکن در مورد گله های بزرگتر ( بیش از ۲۰ نفر شتر مادر ) با توجه به اینکه معمولاً امکان پرواربندی نیز وجود دارد ایجاد تأسیسات لازم واستفاده از روش پرورش بسته توصیه می گردد و همان طور که گفته شد در مورد پروار بندی ها در اغلب موارد ایجاد جایگاه مسقف ضروری است . نکته حائز اهمیت دیگر اینکه شتر نسبت به بیماری جرب حساس است ویکی از عوامل مستعد کننده در ابتلای شتر به بیماری مذکور ، تراکم بیش از حد آن در یک محوطه بسته می باشد . جهت ساختن جایگاه نگهداری شتر باید توجه داشت که جایگاه شتر به طور اساسی از بهاربندی که داری دیوارهای سرتاسری به ارتفاع سه متر باشد تشکیل می شود . بهتر است شترهای نر را در جایگاهی انفرادی قرار داد تا به کارگران و یا شترهای بیمار ویا شترهای آبستن صدمه نزنند ، همچنین باید محل جداگانه ای را در مرکز بهاربند جهت غذا خوردن اختصاص داد، به نحوی که دارای آخوری به ارتفاع لااقل یک ونیم متر و به گونه ای باشد که شترها بتوانند دورتادور آن جمع شوند. باید آبشخورهایی نیز در جایگاه قرار داد. در وسط بهاربند باید سایبانی گذاشت که چهار نفر شتر به راحتی بتوانند در زیر آن بنشینند و هم چنین دارای میخ هایی باشد که بتوان افسار شترها را به آن بست . بهتر است جایگاه خاصی جهت نگهداری شترهای ماده و بچه شترهای شیرخوار در نظر گرفت تا آسیبی به این بچه شترها وارد نیاید .به علاوه ، بهتر است آغل هایی با ورودی و تهویه مناسب جهت نگهداری شترها در زمستان فراهم نمود، چرا که شترها و مخصوصاً بچه شترها نسبت به سرمای زمستان شدید و پایین آمدن درجه حرارت محیط حساسند . در ورودی این آغل ها بهتر است به اندازه ۵/۲ ? تا ۵/۱ متر باشد . آغل باید کاملاً خشک وروشن بوده وهوای آزاد به خوبی در آن جریان داشته واز همه مهم تر آفتابگیر باشد . در این روش شترها می توانند آزدانه حرکت کرده وبین بهار بند وسایبان رفت وآمد کنند . باید آغل ها را شمالی ـ جنوبی ساخت تا حد اکثر آفتاب به داخل آغل بتابد ودر صورتی که در محل مزبور بادهای تندی می وزد ویا این که آغل در مناطق گرمسیری قرار دارد می توان آغل ها را به صورت شرقی ـ غربی بنا کرد وباید توجه داشت که دیواره های آغل سیمانی باشد تا بتوان به راحتی آن را سمپاشی کرد وکنه ها نتوانند در شکاف دیواره ها لانه کرده وتخم ریزی کنند .

●آغل شتر از قسمت های زیر تشکیل می شود :

۱ ـ جایگاه مسقف

۲ - آبشخور

۳ ـ بهار بند

۴ ـ آخور

۵ ـ انبار علوفه

۱ ـ جایگاه مسقف :

این محوطه یکی از اساسی ترین مکان های مورد نیاز شتر می باشد وجهت این محوطه باید روبه آفتاب ( شرقی غربی یا شمالی جنوبی ) وبرخلاف جهت باد باشد . حداقل مساحت آن برای نگهداری بیست نفر شتر باید ۸ * ۱۵ متر باشد . شترها در این مکان به استراحت پرداخته وعمل نشخوار کردن را انجام می دهند . دیواره های این جایگاه باید سیمانی باشد اما کف آن باید با خاک نرم ویا شن وماسه پوشانده شود وباید توجه داشت که کف آغل نباید به هیچ وجه سیمانی گردد زیرا که این امر باعث صدمه دیدن نرمه کف پای شتر می گردد در فصل زمستان می توان کف آغل را با لایه نازکی از کاه یا پوشال پوشاند .

۲ - آبشخور :

آبشخور باید در وسط بهاربند ساخته شود ودر هنگام ساختن آن باید توجه داشت که شتر به علت ساختار آناتومی بدن خود ، گردن درازی دارد وبه همین علت در هنگام آب خوردن چنانچه آبشخور کم ارتفاع باشد این امر ، باعث می شود که حیوان برای خوردن آب با مشکلاتی مواجه گردد ، از این رو بهتر است که آبشخور را با ارتفاع مناسب تهیه کرد تا حیوان بتواند به راحتی آب مورد نیاز خود را تأمین کند . آبشخور ها باید تمیز ودور از هرگونه حلزون ویا زالو بوده واز هرچندی نظافت شوند

۳ ـ بهار بند :

با توجه به این که شتر از دست ها وپاهای بلندی برخوردار است باید دیواره بهار بند را مرتفع وسرتاسری ساخت تا حیوان نتواند به راحتی از بهار بند بیرون آید . بهتر است که دیواره بهار بند به ارتفاع سه متر باشد .برای نگهداری بیست نفر شتر بهار بندی به مساحت ۱۵ * ۲۴ متر مورد نیاز است .

۴ ـ آخور :

همان طور که در مورد آبشخور گفته شد ، آخور نیز باید مرتفع باشد وارتفاع آن به یک متر تا یک متر ونیم برسد تا حیوان بتواند به راحتی از آن تغذیه کند . البته باید ارتفاع آخور باید با توجه به سن ونژاد وبلندی جدوگاه شترها تعیین گردد وبرای بچه شترها باید ارتفاع کمی داشته باشد . هم چنین با توجه به حجم سر شتر عرض آن باید ۵۰ سانتی متر بوده وبرای جلوگیری از پخش غذا به اطراف کنار آن را ۲۵ سانتی متر بلند تز ار کف آخور ساخت . آخورهای گوشه دار برای شترها مناسب نیستند وبهتر است از آخور هائیی که تا حدودی محدب هستند استفاده شود .

●منابع مورد استفاده :

۱ ـ شتر وپرورش آن ـ تألیف دکتر محمد مصطفی شکری ، ترجمه دکتر احسان مقدس چاپ اول سال ۱۳۷۶ تهران ، انتشارات نوربخش .

۲ ـ نظام دامداری کشور ـ سازمان دامپروری کشور ? وزارت کشاورزی .

۳ ـ پرورش شتر ـ تألیف دکتر کامبیز ناظر عدل ، چاپ اول سال ۱۳۶۵ ، انتشارات واحد فوق برنامه بخش فرهنگی دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی .

تألیف : دکتر احسان مقدس