شاخصه های مثبت و منفی در توسعه

میزان توسعه یافتگی در کشورها تابع معیارهای مختلفی است, که هر یک بیانگر خصوصیات, خواسته ها, آداب و رسوم, تمایلات و سایر مشخصات و مختصات مردم یک کشور می باشد و با اتکاء به این مفاهیم است که می توان میزان رشدیافتگی و توسعه هر کشور را در ابعاد مختلف فرهنگی, سیاسی, اجتماعی, علمی و سایر عرصه ها تعیین کرد

میزان توسعه یافتگی در کشورها تابع معیارهای مختلفی است، که هر یک بیانگر خصوصیات، خواسته ها، آداب و رسوم، تمایلات و سایر مشخصات و مختصات مردم یک کشور می باشد و با اتکاء به این مفاهیم است که می توان میزان رشدیافتگی و توسعه هر کشور را در ابعاد مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، علمی و سایر عرصه ها تعیین کرد.

طبیعتاً هر قدر مردم یک کشور از سطح علمی بهتری برخوردار و از فرهنگ غنی تری بهره مند باشند، شاخصه های مثبت آنها از فراوانی و رتبه بالاتری برخوردار بوده و به هر میزان این فرهنگ در سطح نازلتری قرار داشته یا با آسیب پذیری های بیشتری مواجه شده باشند، با شاخصه های منفی بیشتری نیز دست به گریبان خواهند بود.

بدیهی است بخش عمده این وضعیت در ارتباط مستقیم با نقش متقابل مردم و مسئولان و همچنین سطح دانش، اعتماد به نفس و ایمان افراد به اعتقادات دینی، عرفی و اجتماعی و فرهنگ بومی آنان قرار دارد و این نکته بدان معناست که نمی توان و نباید ناهنجاری ها و آشفتگی ها و یا مطلوبیت ها و پیشرفت ها را فقط حاصل تلاش یک بخش خاص از نظام اجتماعی دانست، بلکه متناسب با شرایط، هم دولت ها و هم مردم در بروز آن سهم و نقش دارند.

طبیعی است که علی رغم تمام دستاوردهای شگرف، مثبت و تأثیرگذار فرهنگی، اجتماعی، علمی و سیاسی انقلاب اسلامی طی سالهای اخیر، مردم ایران و جامعه ایرانی از این امر مستثنی نیستند، به گونه ای که با اتکاء به آموزه های اسلامی و ارزشهای اجتماعی در کسب بسیاری از ویژگی های مطلوب در حد کمال قرار داشته و به الگویی جهانی مبدل شده اند و در برخی از امور نیز همچنان گرفتار ناهنجاری های زندگی اجتماعی می باشند و لذا بدیهی است، قرار گرفتن در مسیر صحیح و دستیابی کامل به اهداف والای انقلاب اسلامی، همزمان مستلزم تقویت و توسعه هر آن چیزی که از آن به عنوان نقاط قوت نام برده شده و نیز کاهش و نابودی تمامی معیارهایی است که آنها را به عنوان نقطه ضعف می شناسیم و به عبارت دیگر به هر میزان از نقاط قوت بیشتر و نقاط ضعف کمتری برخوردار باشیم، با سهولت و سادگی بیشتر و بهتر می توانیم مسیر توسعه همه جانبه را طی نماییم.

با نگاه مثبت، برخی از نقاط قوت یا معیارها و شاخصه های مطلوب مستند به اطلاعات و آمار را می توان در سه بخش؛ شامل مواهب طبیعی، معیارهای ملی و اجتماعی و شاخصه های فردی به شرح ذیل دسته بندی نمود:

الف) ظرفیت ها و ویژگی های طبیعی

برخی از این ویژگی ها از جمله مواهبی محسوب می شوند که خداوند بطور طبیعی به مردم این سرزمین ارزانی کرده است، اگرچه این ویژگیها در معرفی ظرفیت های برتری ساز برای ایجاد ثبات بیشتر و توسعه سریع ترکشور مؤثرند، اما بود و نبود آنها چندان در اختیار و اراده مردم قرار ندارد، به عنوان مثال برخی از این مواهب طبیعی که نصیب مردم ایران شده، عبارتند از:

۱) وسعت زیاد با بهترین شرایط در ابعاد مختلف و برخورداری از متنوع ترین شرایط اقلیمی و آب وهوایی

۲) برخورداری از بزرگ ترین ذخایر نفت و گاز و سایر منابع طبیعی زیرزمینی و قرار داشتن در ردیف بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت و گاز جهان.

۳) برخورداری از متنوع ترین محصولات کشاورزی و خودکفایی کامل در بسیاری از آنها مانند گندم و اکثر محصولات باغی.

۴) قرار گرفتن در ردیف بزرگ ترین و منحصر بفردترین تولیدکنندگان محصولاتی مانند: زعفران و خرمای مرغوب در جهان با توجه به شرایط اقلیمی.

ب) ظرفیتهای ملی و اجتماعی:

همانگونه که اشاره شد، برخی از این ویژگی ها نیز حاصل تلاش ها و فعالیت های عمومی جامعه بوده و ریشه در تاریخ کهن و عملکرد دولتمردان و مردم کشور دارد، که اهم آنها عبارتند از:

۱) برخورداری از تمدنی کهن و ریشه دار با بیشترین میراث فرهنگی

۲) دارای مردمی ترین نظام حکومتی با بیشترین انتخابات

۳) قرار داشتن در ردیف امن ترین کشورهای جهان

۴) مهد بیشترین تعداد دانشمند و شاعر نامی نسبت به اکثر کشورهای دنیا

۵) دارای بزرگ ترین و کارآمدترین سازمان شبه نظامی مردمی در جهان (بسیج)

۶) مستقل ترین کشور جهان و مقاوم ترین کشور در برابر تهدیدات خارجی

۷) با ثبات ترین کشور در مبارزه با ظلم و فساد جهانخواران

۸) بزرگ ترین مدافع راستین مظلومان، محرومان و مسلمانان جهان

۹) دارای جامعه ای با کمترین ناهنجاری های اخلاقی و اجتماعی.

۱۰) بزرگ ترین مبارزه کننده با اعتیاد و توزیع مواد مخدر و مسکرات.

۱۱) دارای بیشترین و بزرگ ترین نهادهای اجتماعی مردمی دولتی و غیردولتی.

۱۲) دارای متنوع ترین احزاب و مطبوعات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی.

۱۳) دارای جوان ترین جمعیت منطقه و بیشترین دانش آموز.

۱۴) بزرگ ترین تولیدکننده و صادرکننده فرش دستباف در سطح جهان.

۱۵) بهره مند از بنزین ارزان قیمت و اولین و بزرگ ترین مصرف کننده گاز CNG در جهان.

۱۶) دارای نرخ رشد نسبتا بالای اقتصادی و کمترین میزان بدهی در سطح کشورهای همطراز.

۱۷) برخورداری از بیشترین نرخ رشد علمی در سطح دنیا در عرصه های مختلف.

۱۸) همگام ترین کشورها با توسعه تکنولوژی و دارای بیشترین کاربر مراجعه کننده به اینترنت.

۱۹) دارای بهترین مقام های علمی در المپیادهای علمی و فرهنگی در رشته های گوناگون.

۲۰) قرار داشتن در ردیف برترین کشورهای تولید علم (اختراع، ابداع و نوآوری) در زمینه های مختلف.

۲۱) دارای بزرگ ترین نهاد اجتماعی (کمیته امداد امام خمینی) برای کمک به محرومین با بیشترین حمایت مردمی در سطح دنیا.

ب) شاخصه ها و ویژگی های مردمی:

شاید این دسته از شاخصه ها را بتوان به واسطه تأثیری که بر ارائه یک تصویر روشن از خصوصیات مردم کشور دارد، در ردیف مهم ترین ویژگی های مثبت مردم ایران قرار داده و اهم آنها در بخش های مختلف را این گونه توصیف نمود.

۱) دارای مردمی با ضریب هوشی بسیار بالا.

۲) دارای فعال ترین مردم در عرصه های سیاسی و اجتماعی.

۳) دارای منسجم ترین و متحدترین مردم در مقابله با تهدیدات.

۴) دارای معتقدترین، مذهبی ترین و باایمان ترین مردم جهان.

۵) دارای شجاع ترین و غیورترین مردم جهان در برابر ظلم و ستم.

۶) دارای مهمان نوازترین و عاطفی ترین مردم در سطح جهان.

۷) دارای برترین وضعیت در کمک به همنوعان به ویژه در هنگام بروز حوادث و برخورداری از بالاترین سهم مشارکت در امدادرسانی به مردم یا بیشترین میزان اهداء داوطلبانه خون در سطح دنیا.

متقابلا مردم این سرزمین بخصوص پس از تهاجم فرهنگی گسترده و همه جانبه بیگانگان در سال های اخیر، گرفتار برخی از خصوصیات و ویژگی هایی شده اند، که نه تنها در مغایرت با معارف و ارزش های اسلامی قرار دارد، بلکه با فرهنگ و رسوم ایران و ایرانی نیز هیچگونه سازگاری ندارد. در این زمینه نیز می توان با نگاه نقادانه و با استناد به آمار و اطلاعات موجود در سه بخش شامل: معیارهای طبیعی، معیارهای اجتماعی و معیارهای فردی، به خصوصیات ناخوشایند و مذمومی مانند آنچه در ادامه به آن پرداخته خواهد شد، اشاره کرد.

الف) شاخصه ها یا معیارهای طبیعی

۱) ایران از نظر تعداد، تنوع و همچنین تلفات حوادث طبیعی، در یکی از حادثه خیزترین مناطق جغرافیایی دنیا قرار داد و در این رابطه طی دهه های گذشته پس از چین، هند و بنگلادش بیشترین خسارات را متحمل شده است و در میان کشورهای جهان نیز ششمین کشور مستعد بروز بلایای طبیعی شناخته شده است و سالانه حدود ۴۰۰ میلیارد ریال خسارت را در این حوادث متحمل می شود.

۲) کشور ما دارای بیشترین ساختمان های آسیب پذیر در برابر حوادث طبیعی در سطح کشورهای همطراز می باشد.

۳) در سطح جهان رتبه دوم فرسایش خاک به علت کم توجهی مردم و مسئولان نسبت به این موضوع، به کشور ما تعلق دارد.

۴) از نظر تخریب جنگل ها نیز، رتبه ایران در ردیف هفتم دنیا قرار دارد.

اگر چه بروز این وضعیت عمدتا ناشی از موقعیت طبیعی کشور می باشد، اما قطعا با مشارکت عمومی و متقابل مردم و مسئولین، بخش قابل توجهی از آن را می توان تعدیل کرده و اثرات آن را کاهش داد.

ب) شاخصه ها یا معیارهای اجتماعی

۱) بروز و افزایش برخی از ناهنجاری های اجتماعی و رسوخ فرهنگ منحط غربی در تاروپود زندگی برخی از افراد جامعه و کم توجهی به فرهنگ و ارزش هایی مانند: صداقت، گذشت، ایثار و فداکاری در آنان از یکسو و غفلت مسئولان نسبت به برخی از الزامات توسعه همه جانبه مانند ضرورت بازنگری قانون از سوی دیگر، باعث شده تا کشور ما از نظر رشد مراجعات و تشکیل پرونده های قضایی در وضعیت نامناسبی نسبت به سایر کشورهای مشابه قرار گیرد.

۲) رکورد پرمصرف ترین مردم دنیا در زمینه انواع انرژی مانند: برق و بنزین، به چند کشور در حال توسعه از جمله ایران اختصاص دارد، به عنوان مثال؛ گفته می شود که مردم ایران سومین مصرف کننده گاز جهان بوده و نسبت به سایر کشورها، در استفاده از انرژی برق ۳برابر و در استفاده از سوخت ۲برابر استانداردهای تعریف شده، انرژی مصرف می کنند، نتایج بررسی های صورت گرفته و داده های آماری نیز بیانگر این مطلب است که به عنوان مثال: در زمینه برق بیش از ۴۰ درصد از برق مصرفی کشور قبل از مصرف در شبکه غیراستاندارد و نامناسب توزیع به هدر می رود.

۳) ایرانیان یکی از پرمصرف ترین مردم دنیا در زمینه مصرف و هدر رفتن آب شرب و آب کشاورزی نیز شناخته می شوند، چراکه مصرف آب نیز از وضعیت بهتری برخوردار نیست و حدود ۲۲درصد آن به هنگام مصرف و در همین حدود و چه بسا بیشتر در شبکه فرسوده توزیع از بین می رود...

۴) بیشترین میزان هدررفت محصول در فرآیند کاشت، داشت، برداشت، نگهداری و توزیع و مصرف محصولات کشاورزی نیز به ایران تعلق دارد، به گونه ای که طبق بررسی های صورت گرفته در بخش تولیدات کشاورزی حدود ۲۵ درصد از محصولات کشاورزی د رمسیر کاشت و داشت و برداشت، کیفیت خود را ازدست داده و به عنوان محصول نامرغوب از چرخه مصرف خارج می شود، البته این ضایعات و هدررفت منابع، به جز مواردی که براثر توزیع فله ای یا بسته بندی نامناسب صورت می گیرد.

۵) متأسفانه کم توجهی به فرهنگ و مقررات رانندگی و سایر عوامل مرتبط مانند بهینه سازی جاده ها باعث شده کشور ما دارای یکی از بیشترین تعداد تصادفات و سوانح رانندگی شناخته شود، به گونه ای که علاوه بر تلفات انسانی حدود ۱۲ درصد از کالاهای وارداتی به کشور نیز در جریان حمل و نقل و جابجایی کالا ازبین می رود که بخش قابل توجهی از آن به علت فرسودگی بیش از حد ناوگان حمل و نقل و بخشی از آن به علت غیراستاندارد بودن شبکه جاده ای و قسمتی نیز به علت مشکلات موجود در سیستم های بارگیری، تخلیه و سایر عوامل مشابه صورت می گیرد.

۶) کشور ما به رغم رشد بالای سطح بهداشتی در سال های اخیر و کسب رتبه های جهانی برای کاهش قابل ملاحظه مرگ و میر در بسیاری از بیماری ها، با جایگزینی امراض جدید ناشی از کم توجهی مردم به رعایت اصول تغذیه و سایر عوامل مشابه، دارای بیشترین تعداد بیماران در زمینه بیماری های قلبی، کلیوی، سرطان و سکته نسبت به سایر کشورهای همطراز می باشد.

۷) ایران به علل مختلف ازجمله آثار جانبی جنگ تحمیلی و تحریم های اقتصادی، دارای آمار نسبتاً بالا در زمینه میزان بیکاری نسبت به سایر کشورهای همطراز می باشد.

۸) تا چندی پیش، بیشترین یارانه پرداختی بابت بنزین به ایران تعلق داشت و هم اکنون نیز کشور ما به علت قیمت پایین بنزین و غیراستاندارد بودن خودروها، از نظر مصرف دارای جایگاه چندان مناسبی نیست.

۹) تعدادی از شهرهای ایران ازجمله تهران ازنظر آب و هوا در ردیف آلوده ترین شهرهای دنیا قرار دارند.

۱۰) کشور ایران در ردیف گرانترین کشورها و شهر تهران نیز در ردیف پرهزینه ترین شهرهای دنیا قرار دارد.

۱۱) ایران از معدود کشورهایی است که به واسطه نفوذ بیگانگان در حریم سیاسی و اجتماعی آن، با گروه های سیاسی ناکارآمد و بعضاً معارض مواجه است.

۱۲) علی رغم برخورداری از ورزشکاران مستعد، کمترین جوایز المپیک نسبت به سایر کشورهای همطراز متعلق به ایران است.

۱۳) حجم سرمایه های متعلق به ایرانیان مهاجر در خارج از کشور در بالاترین ردیف های سرمایه های خارج شده نسبت به کشورهای مشابه قرار دارد، به گونه ای که براساس اطلاعات منتشره در دهه هفتاد، دارایی ۶۰۰ نفر از ایرانیان مقیم آمریکا از کل بودجه کشور در یک سال بیشتر بوده است.

۱۴) متأسفانه براساس نتایج بررسی های صورت گرفته، میانگین کار مفید در نظام اداری کشور نیز به ازای هر نفر از کارکنان دولت حدود نیم ساعت اعلام شده که بسیار تأسف بار است.

ج) شاخصه ها و معیارهای فردی

۱) با اینکه ایرانی ها در اکثر کشورهای دنیا به عنوان افرادی خوش سیما شناخته می شوند، اما براساس مطالعات مؤسساتی مانند مؤسسه تحقیقاتی TMBA، حدود ۱۴ میلیون دختر و زن ایرانی بین ۱۵ تا ۴۵ ساله که در شهرهای بزرگ ایران زندگی می کنند، (بدون توجه به آثار زیانبار مواد آرایشی در درازمدت) بطور متوسط ماهانه ۷/۵ یورو برای خرید لوازم آرایشی مصرف می کنند.

این میزان با احتساب مواردی که بطور قاچاق وارد کشور می شود حدودا برابر فروش ۲۰ میلیون بشکه نفت بوده و بنا بر گزارشی دیگر حدود ۱۶۳۰ میلیون یورو در سال می باشد و این در حالی است که سن خودآرایی با مواد مصنوعی و شیمیایی که بسیاری از آنها فاقد استانداردهای لازم می باشند، به ۱۵ سال رسیده است، اما جالب این است که مصرف این مواد در کشورهای پیشرفته به خانم های مسن که واقعا زیبایی خود را از دست داده اند، اختصاص داشته و در کشورهای عقب مانده یا در حال توسعه به دخترانی مربوط می شود که دچار نوعی خود کم بینی یا نبود اعتماد به نفس می باشند.

رقابت در این عرصه تأسف بار در حدی است که متأسفانه زنان ایرانی، گوی سبقت را حتی از برخی از کشورهای عربی مانند مصر ربوده و با تصاحب ۲۹ درصد از سهم بازار خاورمیانه، در فاصله بسیار کمی از زنان عربستانی قرار گرفته اند و این در حالی است که بنابر نتایج بررسی های پزشکی، بخش قابل توجهی از این مواد شیمیایی غیراستاندارد، نه تنها در درازمدت اثر بخشی خود را از دست می دهند، بلکه به مرور زمان و با جذب در پوست بدن، باعث بروز حداقل ۲۹۶ عارضه خطرناک، از جمله انواع سرطان پوست و سایر بیماری های پوستی یا پیری زودرس در چهره انسان می شوند.

۲) یکی دیگر از ناهنجاری های مذموم که رکورد جهانی را برای مردم ایران برجای گذاشته، گرایش افراط گونه بسیاری از زنان، دختران و حتی پسرهای ایرانی به انجام عمل جراحی پلاستیک برای تغییر حالت بینی یا زیبایی چهره است که این موضوع نیز گویای نبود اعتماد به نفس برخی از جوانان خودباخته ای است که تحت تأثیر تبلیغات مسموم دیگران دست به چنین کاری می زنند.

بدیهی است این رویکرد، نه تنها هزینه های سنگینی را به خانواده ها و جامعه تحمیل می کند، بلکه از نظر سلامت جسمی و حتی روحی و روانی آسیب های فراوانی را برای این افراد در پی دارد.

۳) علی رغم توصیه های اسلامی، غالب مردم در سایه تبلیغات مستمر و بی وقفه رسانه ها، به یکی از پرخورترین افراد دنیا تبدیل شده اند و این تغییر الگو نیز نه تنها به شاخصه ای برای معرفی جامعه ایرانی تبدیل شده، بلکه به علت استفاده غیراصولی و نامتوازن از موادغذایی، بسیاری از آنها را با سوءتغذیه و عوارض بیماری های ناشی از آن نیز مواجه ساخته و در عین حال با اسراف فراوان نیز توأم بوده است.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان ادامه این روند که ناشی از تاثیرپذیری از تبلیغات پرزرق و برق رسانه ها و غفلت برخی از اقشار جامعه از ارزشهایی مانند قناعت و صرفه جویی است، می تواند بتدریج قدرت مقاومت آنان در برابر بحران های احتمالی در این زمینه را کاهش داده و بتدریج بر آسیب پذیری آنها در این رابطه بیفزاید.

۴) با وجود اینکه مردم ایران را جزء باهوش ترین مردم دنیا می شناسند و رشد علمی کشور در سطح مطلوبی قرار دارد، اما متأسفانه تولید کتاب در کشور ما در ردیف بسیار پایین قرار داشته و طبیعتا سرانه مطالعه عامه مردم نه تنها در مقایسه با کشورهای توسعه یافته، بلکه نسبت به برخی از کشورهای منطقه نیز، در کمترین میزان خود (حدود ۱۴دقیقه) قرار دارد.

۵) ایرانیان یکی از پرمصرف ترین مردم دنیا در استفاده و هدر دادن انواع نان و موادغذایی نیز بشمار می روند. تا جایی که ۳۳ درصد از نان مصرفی تولیدشده در کشور به ضایعات تبدیل می شود.

۶) مردم ایران علی رغم توصیه های فراوان پزشکی مبنی بر ضرورت اجتناب از استفاده بیش از حد از قند و شکر و نمک و همچنین موادی مانند: روغن، چیپس و نوشابه گازدار و حتی دخانیات، جزو پرمصرف ترین مردم دنیا در استفاده از این مواد می باشند، در حدی که در مصرف سرانه شکر معادل ۳ کیلوگرم و در مصرف روغن ۵/۴کیلوگرم از میانگین جهانی، بیشتر مصرف دارند و در حالی که استاندارد مصرف سرانه نوشابه گازدار در جهان بین ۱۱ تا ۱۲ لیتر در سال است، در ایران به ازای هر نفر به طور میانگین در سال حدود ۴۲ لیتر نوشابه گازدار مصرف می شود.

بد نیست بدانیم نوشابه به عنوان ماده ای که فاقد هرگونه ارزش غذایی است، علاوه بر ورود امراضی از قبیل پوسیدگی دندان، چاقی، امراض کلیوی، اختلال در خواب، امراض ناشی از کافئین موجود در آن و پوکی استخوان ناشی از اسید سولفوریک موجود در آن، می تواند مانع از جذب کلسیم در بدن شده و حتی اعضای استخوانی مانند ناخن را ظرف مدت ۴ روز در خود حل نماید. و به همین علت، برای حمل محلول غلیظ شده نوشابه هایی مثل کوکاکولا از کامیون های دارای علایم حمل مواد مخدر استفاده می شود.

۷) مردم ایران از نظر تولید زباله و بی توجهی به بازیافت زباله ها نیز درسطح خوبی قرار ندارند.

۸) بیشترین تعطیلات به مناسبتهای مختلف نیز به کشور ما تعلق دارد.

۹) براساس آمار موجود، متاسفانه علی رغم تمام تلاشهای صورت گرفته، رشد مصرف موادمخدر بویژه موادمخدر صنعتی نیز در حد نگران کننده ای در کشور افزایش یافته است.

لازم به یادآوری است که این موارد اعم از مثبت یا منفی، همه مولفه های شناحت جامعه ایرانی نیستند، بلکه تنها آن بخش از واقعیتهایی محسوب می شوند که در قیاس با شرایط بین المللی و از نگاه آماری به آن پرداخته شده است، به عنوان مثال یکی از دیگر ویژگی های نامطلوبی که به برخی از مردم ایران نسبت داده می شود، تک روی و فرار از مزایای کار تیمی و همچنین اولویت دادن به منافع شخصی نسبت به منافع اجتماعی است، اما در هر حال مجموعه این عوامل مواردی هستند که بخش های مثبت آن باید تقویت و تعمیم یافته و بخش های نامطلوب آن می بایست با افزایش آگاهی های اجتماعی و نیز هوشیاری بیش از پیش نسبت به توطئه بیگانگان و با همدلی و مشارکت عمومی و همت و تلاش مضاعف، برطرف و با الگوسازی مناسب، به فرصت هایی جدید برای توسعه و آبادانی کشور تبدیل شوند.

احمدرضا هدایتی

کارشناس ارشد مدیریت