معرفی کتاب «بحران هویت و آنومی»

لیلا حسین زاده

مقالات دومین همایش ملی آسیب های اجتماعی در ایران. جلد پنجم. انتشارات آگاه. زمستان 1393

این مجلد شامل مقالاتی با عناوین متکثر می شود. به جز مقالاتی که مستقیما به مساله ی بحران هویت یا آنومی می پردازند، مقالاتی در ارتباط با «احساس امنیت»، «موسیقی زیرزمینی» ، «طالع بینی» و «پورنو گرافی» نیز در این مجموعه گنجانده شده اند. در اینجا تلاش می کنیم به معرفی مجمل هریک از مقالات بپردازیم:

در زمینه‌ی بحران هویت، مقاله‌ی « بررسی زمینه های سیاسی و جامعه شناختی بحران هویت در دوران پس از انقلاب اسلامی ایران» با تعریف بحران هویت به مثابه ی شکاف بین هویت متصور یا مورد انتظار مردم و واقعیت اجتماعی-سیاسی حاکم، به سراغ بررسی زمینه های جامعه شناختی این بحران در دهه ی دوم و سوم پس از انقلاب اسلامی می رود. چارچوب نظری مقاله، سیاست تقلیل گرایی هویتی است، این چارچوب بحران هویت را ناشی از دخالت دولت و ایدئولوژی های تک گفتار و یکسان ساز می داند. روش تحقیق نیز تحلیل محتوای سیاست های فرهنگی ایران پس از انقلاب اسلامی است. مقاله با در نظر گرفتن سه مولفه ی «ایرانی»، «اسلامی» و «غربی» بررسی موضوع را آغاز می کند. در ادامه به بررسی فرایند اسلامی سازی، انقلاب فرهنگی، و محتوای آموزشی مدارس می پردازد. نهایتا نمونه هایی از بحران هویت در ایران پس از انقلاب را ذکر می کند که در زمینه‌ی «گرایش به غرب»، نوع و میزان «شرکت در مراسم عبادی»، «دنیوی شدن»، «الگوهای مرجع» و «فرار مغزها» خود را نشان می دهد.

در همین زمینه، مقاله ای با نام «میزان بحران هویت در بین دانش‌آموزان و عوامل موثر بر آن» تلاش می کند با روشی کمی و با انتخاب نمونه از بین دانش آموزان دبیرستانی پسر در جهرم، با برگزیدن متغیرهای مستقلی از جمله« مقطع تحصیلی»، «ارتباط با والدین»، «گروه همسالان» و «مطالعه ی کتب غیر درسی» به بررسی بحران هویت در جامعه مورد نظر بپردازد.

در این راستا مقاله‌ی « بررسی جامعه شناختی نقش گذران اوقات فراغت در برساختن هویت ملی جوانان » باارجاع به نظریه گیدنز مبنی بر طرح بازتابی هویت به دست خود فرد در سایه ی توسعه ی وسایل ارتباط  جمعی در جهان مدرن شروع به بررسی مقوله ی هویت می کند. مقاله با در نظر گرفتن الگوهای فراغتی مختلف از جمله « فراغت مجازی»، «فراغت فرهنگی»، «فراغت مذهبی»، «فراغت ورزشی»، «فراغت عامیانه»، «فراغت ماهواره محور» و نهایتا مد نظر داشتن «ویژگی های فردی (جنسیت، وضعیت تاهل، تحصیلات، منطقه سکونت و غیره» به عنوان متغیرهای مستقل دست به پیمایشی در سطح شهر تهران در میان جوانان با رده ی سنی 15-29 سال می زند و میزان تاثیرگذاری هریک از متغیرها بر شکل گیری هویت ملی را تعیین می کند.

درمورد موضوع «آنومی»، مقاله ی «بررسی مفهوم آنومی نهادی» با بررسی مفهوم آنومی از ابتدا و ذکر تاریخچه ی آن به معرفی نظریه آنومی نهادی می پردازد که مسنر و روزنفلد طرح کرده اند. این نظریه پردازان تحت تاثیر نظریات مرتون و پارسونز، نهایتا آنومیک بودن جامعه ی کنونی را حاصل از دست رفتن قدرت نهادهایی می دانند که باید تاکید مفرط بر توفیق اقتصادی را کنترل کنند. توفیق اقتصادی تنها ارزش فرهنگی مورد تاکید جهان مدرن است و افراد جامعه را از طریق فردگرایی، بت وارگی پول، پیشرفت گرایی و غیره به ایده ی موفق شدن به هرطریق می کشاند، ناتوانی نهادهای کنترل کننده ی این ارزش ها و حل شدن خود این نهادها در ارزش توفیق اقتصادی منجر به جامعه ای آنومیک می شود. نویسندگان نهایتا به طرح چند نمونه از کاربرد تئوری آنومی نهادی می پردازند.

مقاله ای با عنوان « بررسی رابطه ی بی سازمانی محیطی و احساس امنیت (مطالعه موردی شهر کرج)» به بررسی تاثیر فضا و معماری شهری (بطور مستقیم یا غیر مستقیم و از طریق کاهش احساس تعلق به محله)  بر میزان کجروی و جرم در محلات می پردازد.

مقاله‌ی «مقایسه برخی از شاخصه های نابسامانی اجتماعی» دو مقطع تاریخی در ایران یعنی سال 1353 و سال 1383 را از طریق شاخص های نابسامانی اجتماعی به مقایسه گذاشته است. نویسنده با تقسیم شاخص ها به دو سطح ذهنی و عینی دست به مقایسه زده است. در سطح ذهنی مواردی چون «اعتماد به مردم»، «رضایت از زندگی» و «رضایت از محیط اجتماعی» در روستا و شهر و با توجه به سن، جنسیت و تحصیلات مورد مقایسه قرار گرفته اند. در سطح عینی «تعداد پرونده های دادگستری»، «تعداد زندانیان»، «طلاق» و «فساد و نابرابری اجتماعی» در دو دوره ی مورد نظر قیاس شده اند. در نهایت با پذیرش دشواری مقایسه ی دقیق به دلیل فقدان و کمبود آمار و پژوهش های مستمر و معتبر و نیز با در نظر داشتن برخی شاخص های تاثیر گذار همچون جمعیت، شهرنشینی، تحصیلات و مهاجرت که در تغییرات دهه های اخیر نقشی هدایتگر داشته اند، به این نتیجه می رسد که نابسامانی های اجتماعی روندی منفی را طی کرده است.

مقاله‌ی « موسیقی زیرزمینی بازنمای دغدغه ی جوانان در مورد مسائل اجتماعی» علل گرایش جوانان به موسیقی های زیرزمینی و نگرش های آنان در مورد این موسیقی را به بررسی می گذارد. در این مقاله از پاسخگویان در مورد «علل گرایش به موسیقی زیرزمینی» «ابراز مخالفت سیاسی در این موسیقی ها» ، «وجوه جنسی و تابویی این نوع موسیقی»، «علل عدم دریافت مجوز آهنگ های زیرزمینی»، «احساس ناشی از مصرف این نوع موسیقی» و غیره پرسیده می شود. نویسنده در نتیجه گیری نداشتن فراغت واقعی ( فقدان مکان، زمان و بودجه ی لازم برای تفریح و گردش) را یکی از دلایل مهم مصرف این نوع موسیقی معرفی می کند و در وهله ی دوم سویه های اجتماعی و سیاسی این نوع موسیقی را علت استفاده از آن می داند.

 

مقاله ای با نام «بررسی عوامل موثر بر گرایش زنان به طالع بینی (مطالعه موردی: زنان حاضر در آرایشگاه های رنانه ی شهر تهران در تابستان 90)» در یک دوره ی مشخص زنانی که در آرایشگاه ها با هزینه کردن مبالغ هنگفت به سراغ طالع بینی می روند را مورد بررسی قرار می دهد. سن، تحصیلات، وضعیت اقتصادی، اعتقاد مذهبی،در دسترس بودن مراکز مشاوره حقوقی، عاطفی و قانونی و امثالهم از جمله متغیرهایی هستند که بر تداوم مراجعه به مراکز طالع بینی موثرند.

همچنین در این مجموعه، مقاله ای تحت عنوان «پورنوگرافی در جهان و ایران»  به مساله ی پرونوگرافی و به ویژه وضعیت آن در ایران ( داستان، خاطره و شعر؛ فیلم و عکس؛ اتاق های چت) می پردازد. همچنین نظریات مخالف با صنعت پورن ( دیدگاه فمنیستی، قانونی و مذهبی) را طرح می کند.