خصوصیات یک مدیر آموزشی

دورة ابتدایی یکی از دوره های مهم تحصیلی است که در رشد تربیت و تکوین شخصیت آن تأثیر بسزایی دارد, این دوره را دوره تأدیب , خلاقیت و بروز استعدادهای عمومی و کودکی سوم گفته اند و در ایران معمولاً گروه سنی ۱۰ ـ ۶ ساله را شامل می شود

دورة ابتدایی یکی از دوره‌های مهم تحصیلی است که در رشد تربیت و تکوین شخصیت آن تأثیر بسزایی دارد، این دوره را دوره تأدیب‌، خلاقیت و بروز استعدادهای عمومی و کودکی سوم گفته‌اند و در ایران معمولاً گروه سنی ۱۰ ـ ۶ ساله را شامل می‌شود. این سطح از آموزش به نامهای تعلیمات اجباری آموزش همگانی و آموزش عمومی خوانده شده است‌. آموزش ابتدایی در ایران قبل از تأسیس مدارس به سبک جدید، معمولاً در مکتب‌خانه‌ها صورت می‌گرفت‌. در قانون اساسی‌، معارف مصوب آبانماه ۱۲۹۰ شمسی آموزش ابتدایی به عنوان اولین دورة تحصیلی ذکر گردیده و مدّت آن نیز ۶ سال تعیین شده است‌. هرکه در خُردیش ادب نکند

در بزرگی فلاح از او برخاست

چوب تر را چنانکه خواهی پیچ

نشود خشگ جز به آتش راست

دورة ابتدایی از نظر تأثیر نهایی و چشمگیر آن در رشد و توسعه فرهنگی‌، اجتماعی‌، اقتصادی جوامع کنونی‌، صاحب نظران علم اقتصاد آموزش و پرورش و علوم تربیتی و مدیریت آموزشی سرمایه‌گذاری در این دوره را به منظور تعمیم آموزش همگانی و رشد ابعاد وجود کودکان بهترین سرمایه‌گذاری می‌دانند.

در قانون تعلیمات اجباری‌، مصوب مرداد ماه ۱۳۲۲ شمسی توجه به دورة ابتدایی در نظر برنامه‌ریزی آموزشی و درسی تربیت و تأمین معلمان مورد نیاز و... مورد تأکید قرار گرفته و تعلیمات ابتدایی دوره‌ای‌، عمومی‌، اجباری و مجانی اعلام شده است‌. در سال ۱۳۴۵ شمسی با تغییر ساختار آموزش و پرورش دورة ابتدایی از ۶ سال به ۵ سال تقلیل یافته و به عنوان مرحلة اول تعلیمات عمومی مطرح شده است‌. هم اکنون کودکانی که ۶ سال تمام دارند طبق مقررّات مصوب در دورة ابتدایی ثبت نام نموده و به مدّت ۵ سال این دوره می‌گذرانند. از آنجا که زیربنای شخصیت و رشد همه جانبه هر فرد در این دوره صورت می‌گیرد. مطالعات و تحقیقات گسترده‌ای در مورد خصوصیات جسمی و روانی دانش‌آموزان ابتدایی و اهداف و اصول و برنامه‌های درسی و تربیتی مناسب این دوره انجام گرفته است که همه نشانة تحول زیاد در آموزش و پرورش کودکان دبستان در جهان معاصر است‌. نظر به اهمیت دورة ابتدایی از نظر تأثیر نهایی و چشمگیر آن در رشد و توسعه فرهنگی‌، اجتماعی و اقتصادی جوامع کنونی‌، صاحبنظران علم اقتصاد آموزشی و پرورشی و علوم تربیتی و مدیریت آموزشی‌، سرمایه‌گذاری‌، در این دوره را به منظور تعمیم آموزش همگانی و رشد ابعاد وجود کودکان‌، بهترین سرمایه‌گذاری می‌دانند و توفیق در این زمینه را از شاخصهای مهم رشد و توسعه هر کشور ذکر می‌کنند. نظر به چنین اهمیتی است که در نظام آموزش و پرورش ایران توجه بیشتر به آموزش ابتدایی از نظر برنامه‌ریزی‌، سازماندهی و سرمایه‌گذاری به منظور گسترش مدارس ابتدایی و افزایش کارآیی و اثربخشی آنها ضرورت دارد. در ایران طبق سرشماری سال ۱۳۶۵ از ۰۰۰/۷۶۰/۴۹ نفر جمعیت کشور ۲۵/۱۵ درصد در گروه سنی ۱۰ ـ ۶ ساله بوده‌اند و ۸/۲۲ درصد از کل جمعیت را کودکان ۶ ـ ۰ ساله تشکیل داده‌اند، لذا به دلیل افزایش جمعیت و استقبال از آموزش در دورة ابتدایی دانش‌آموزان این دوره در شهر و روستا افزایش یافته است‌. طبق خلاصه آمار عوامل آموزشی وزارت آموزش و پرورش در سال تحصیلی ۷۲ ـ ۷۱ از حدود ۰۰۰/۸۲۰/۱۶ دانش‌آموز کل کشور حدود ۰۰۰/۹۳۷/۹ نفر در دورة ابتدایی تحصیل کرده‌اند که از این تعداد حدود ۵۳۴/۲۷۰/۵ نفر پسر و بقیه دختر بوده‌اند.

● اهمیت مدیریت دبستانها

از آنجا که مدیران مدارس نقش بسیار مهمی در برنامه‌ریزی‌، سازماندهی‌، رهبری‌، هماهنگی نظارت و ارزشیابی و برقراری روابط مؤثر با دانش‌آموزان و کارکنان مدرسه دارند و در توفیق کارکنان و سلامت جسمی و روانی اخلاقی و پیشرفت علمی دانش‌آموزان و افزایش و کارآیی و اثربخشی به ویژه در مدارس ابتدایی‌، تأثیر بسزایی دارند، باید در انتخاب و انتصاب آنان دقت کافی بعمل آید و این نقش را به افرادی که با تقوی‌َ ـ کاردان و با تجربه و برخوردار از هنر و علم مدیریت و تعلیم و تربیت هستند سپرد. باید همواره این باور را تقویت کرد که دبستان یک سازمان اجتماعی است که با تمام تصمیم‌های آن به وسیله همه معلمان و سایر کارکنان با رهبری مدیر مدرسه باید اجرا شود و مدیریت بر کودکان و کار کردن با آنان امری است ظریف‌، دقیق‌، حساس‌، مفید و مؤثر و کار با کودکان‌، صبر و آرامش‌، دلسوزی‌، و وقت‌گذاری‌، عشق به کودکان و آگاهی از دنیای پرشور و حساس آنان را می‌طلبد.

۱) مدیریت یک واحد آموزشی باید چه خصوصیاتی داشته باشد؟

از خصوصیات خوب و اساسی برای یک مدیر واحد آموزشی در درجه اول توجه به معیارهای اسلامی ـ ایمان قلبی و عملی او به خداوند تبارک و تعالی است‌. انعکاس ایمان فرد مؤمن در صفات و خصوصیات و رفتار او براساس فرمایش حضرت امام صادق (ع‌) به شرح زیر است‌:

الف‌) به هنگام شداید و سختیها سنگین و آرام باشد.

ب) به هنگام گرفتاریها و آزمونهای ناخوش‌آیند دنیا بردبار باشد. ج : به هنگام فراخ روزی و آسایش و رفاه سپاسگزار و شاکر باشد. د : به همان اندازه از روزیهایی که خداوند به او ارزانی داشته است قانع و راضی باشد. û : مردم از ناحیه او در آسایش باشند.

یکی دیگر از صفتهای لازم برای مدیر اسلامی‌، داشتن تقوی است‌.

حضرت علی (ع‌) دربارة تقوی می‌فرمایند: تقوی کلید درستی و اندوخته روز قیامت است‌. از دیگر خصایص و نمودهای عینی برای یک مدیر مسلمان و پایبند به اصول و ارزشهای انسانی وفا به عهد و پیمانهائی است که متعهد می‌شود و او فرد صادقی در برابر همکاران و مراجعان باشد.

مدیر مسلمان باید متعادل باشد و با تعادل اخلاقی با از دست دادن مقام و منصب خود و یا کسب مقام و منزلت در جامعه هیچگاه دچار تزلزل شخصیت نشود، او باید ساده و بی‌تکلف باشد و زندگی خود را ساده و بدور از تشریفات برگزار نماید و از شرکت در ضیافتهای پرزرق و برق خودداری کند.

مدیر مسلمان اعمالش منحصراً برای جلب رضای خداوند متعال و خشنودی اوست و از آنجا که در اسلام و حکومت اسلامی پذیرفتن مسئولیتهای اجتماعی یک تکلیف و یک وظیفه می‌باشد نه یک نقش بی‌جان و بی‌هدف‌. لذا در چنین برداشتی از مدیریت جهت‌گیریهای مدیر و فعالیتهایش برای جلب رضای یک شخص‌، گروه‌، یا مقامی خاص نیست بلکه صرفاً برای خداوند و به خاطر رضای خدا می‌باشد.

مدیر باید از خودگذشتگی و بخشندگی داشته باشد و از اعمال و خطای همکاران و دیگر افراد مرتبط با او اغماض نموده و چشم‌پوشی کند. در سورة اعراف آیه ۱۹۹ نیز خداوند تبارک و تعالی به حضرت رسول (ص‌) می‌فرماید: خُدَالْعَفْوِ واَمُرا بالعُرف‌ِ و اَعْرِض‌ْ عَن‌ِ الجاهلین‌. عفو و بخشش را پیشه خود ساز و به نیکی فرمان ده و از نادانان دوری نما. مدیر مسلمان همواره در کارهایش جدی است و در جهت تحقق اهداف سازمانی و رشد و تعالی افراد سازمان از هیچ کوششی فروگذاری نمی‌نماید، او برای انجام کارهای مردم زمان نمی‌شناسد و خود را در مجموعه ساعات مقرر اداری محبوس نمی‌کند بلکه از هر فرصتی برای رتق و فتق امور دیگران استفاده می‌نماید، از خصوصیات دیگر یک مدیر واحد آموزشی دارا بودن اخلاق نیکو و مُزکی بودن او از اخلاق رذیله است‌.

مدیری که دارای حسن خلق است در سازمان غیررسمی محیط فعالیت خود نیز سمت رهبری گروهی را بر خود اختصاص می‌دهد، در نتیجه موجب افزایش کارائی افراد در سازمان می‌شود و همچنین او باید دارای سعه صدر بوده و قدرت تحمل عقاید مخالف را داشته باشد. از مسائل بسیار حساس که یک مدیر واحد آموزشی باید به آن توجه داشته داشتن صفات عدالت‌: بی‌عدالتی آفت ارتباطات اداری در محیط سازمانی است و هیچ مسئله‌ای به اندازه بی‌عدالتی در ایجاد بی‌نظمی و اغتشاش در نظام اداری موثر نیست‌.

و همچنین یک مدیر واحد آموزشی باید در خط رهبری و ولایت فقیه بوده و به این امر اعتقاد کامل داشته باشد.

۲) نقش مدیر در برابر معلمان چیست‌؟

در مورد این سئوال می‌توانیم به انواع سبک‌های رهبری اشاره‌ای داشته باشیم و در این میان نقش مدیر را در برابر معلمان بررسی نمائیم‌.

الف) سبک رهبری استبدادی

ب) سبک رهبری فیدلر (کارمند مدار ـ کارمدار)

ج) سبک رهبری مبتنی بر مسیر هدف

د) سبک مشارکت در رهبری

الف) سبک رهبری استبدادی‌، مردمی‌:

در رهبری استبدادی اخذ هرگونه تصمیمی به عهده رهبر است‌.

او تصمیمات را به کارکنانش ابلاغ می‌کند و از آنها انتظار دارد تصمیمات را اجرا کنند. در رهبری دموکراتیک رهبر به تمام افرادی که با او کار می‌کنند، با دادن آزادی رأی‌، آن‌ها را در تصمیم‌گیری‌ها و انجام دادن امور شرکت می‌دهد و قدرتش را با آنان تقسیم می‌کند. یک مدیر مدرسه با توجه به موقعیتی که با آن روبرو می‌گردد، می‌تواند از هریک از سبک‌های رهبری استبدادی یا مردمی به طور مجزا یا به شکل تلفیقی استفاده کند. مثلاً در حالت تلفیق دو سبک می‌تواند در مورد موضوع خاصی‌، نظریات و پیشنهادهای معلمان و سایر کارکنان را جمع‌آوری کند و براساس آنها خود تصمیم بگیرد. آنچه که در این زمینه حائز اهمیت است این است که یک مدیر باید بداند در زمینه کدامیک از موضوعات و مسایل مدرسه می‌تواند کارکنان را مشارکت دهد و از نظریات و همکاری آنان استفاده کند و در قبال کدام یک از مسائل‌، خود تصمیم‌گیرنده باشد. به طور کلی‌، اعمال سبک رهبری دموکراتیک از سوی مدیران موجب تأمین رضایت بیشتر کارکنان می‌شود و حتی اگر بهترین وضعیت ممکن نیز پیش آید باز هم مشارکت کارکنان در امور گوناگون سبب نارضایتی آنان نخواهد شد.

ب) سبک رهبری فیدلر:

نخستین الگوی مدیریت اقتضایی را فِرد فیدلر ارائه داد در این الگو به دو مفهوم اصلی کارمندمداری و کارمداری توجه شده است‌. رهبری که کارمندمدار توصیف می‌شود بر جنبه‌های روابط کار خود تأکید می‌کند. او فکر می‌کند هر کارمندی اهمیت دارد و به همین دلیل به یک یک افراد توجه می‌کند و نیازهای شخصی آنان را مدنظر قرار می‌دهد. امّا رهبر کارمدار، بر کار و وظیفه تأکید می‌کند و کارکنان را وسیله‌ای برای تحقق هدف‌های سازمان در نظر می‌گیرد. رهبر کارمندمدار با رهبر دموکرات و رهبرکارمدار با رهبر مستبد و خودکامه تشابه عملکرد دارند. رهبر دموکرات به روابط با کارکنان تحت پوشش خود اهمیت زیادی می‌دهد، در حالی که رهبر مستبد همه چیز را فقط در انجام وظیفه خلاصه می‌کند. براساس نظریه اقتضا، مدیر یک مدرسه می‌تواند هریک از سبک‌های کارمندمداری و کارمداری را متناسب با موقعیت‌هایی که با آنها مواجه می‌شود، انتخاب کند و مورد استفاده قرار دهد.

نکته قابل توجه در به کارگیری این روش‌ها آن است که مدیران باید کار معلمان و سایر کارکنان مدرسه را به خوبی بشناسد و براساس شناخت به دست آمده‌، روش مناسبی به کار گیرند. مثلاً در قبال معلمان وظیفه‌شناس که به اهمیت وظایف خود آگاهی کامل دارند و فعالیتشان را براساس انتظارات انجام می‌دهند از سبک کارمند مداری استفاده کنند که بر محور روابط پایدار است و در قبال کارکنانی که از هر فرصتی برای فرار از کار استفاده می‌کنند. سبک وظیفه مداری را در پیش گیرند. بنابراین‌، استفاده از هریک از سبک‌های مورد نظر بستگی به این دارد که مدیر مدرسه با چه افرادی سروکار دارد. در عین حال‌، می‌تواند از دو سبک برای دو گروه از افراد وظیفه‌شناس و وظیفه‌نشناس و تلفیق دو سبک برای موارد بینابین استفاده کنند. بازدیدهای به عمل آمده از مدارس ابتدایی کشور حاکی از آن است که مدیران ما غالباً یا از سبک رابطه‌مدار (کارمندمدار) و یا از سبک وظیفه‌مدار (کارمدار) استفاده می‌کنند و تلفیق دو سبک یا استفاده از دو سبک مجزا برای کارکنان متفاوت‌، انجام نمی‌شود.

ج) سبک رهبری مبتنی بر مسیر ـ هدف‌:

در این سبک‌، وظیفه مدیر آن است که معلمان و سایر کارکنان مدرسه را برای رسیدن به هدف یاری دهد. ریشه اصطلاح مسیر ـ هدف از این جاست که رهبران موفق‌، راه را برای کارکنان خود روشن و مشخص می‌کنند، مسیر رسیدن به هدف‌ها را به آنها نشان می‌دهند و آنان را یاری می‌کنند تا در راه رسیدن به هدف‌های مورد نظر، هر نوع سد یا مانعی را از میان بردارند. رابرت هاوس که ارائه دهنده این سبک است رفتار رهبران را براساس نظریه مسیر ـ هدف‌، به چهار دسته تقسیم می‌کند:

۱) رهبر مقرراتی‌:

این رهبر خود برنامه‌ها را تدوین می‌کند و دستورالعمل‌های لازم را می‌دهد و در زمینه کارهایی که باید انجام شود، کارکنان را به صورتی دقیق هدایت و راهنمایی می‌کند. در واقع‌، می‌توان گفت رهبر مقرراتی تقریباً شبیه رهبر وظیفه‌مدار و رهبر مستبد عمل می‌کند. این نوع رهبری زمانی اعمال می‌شود که کارها مبهم یا پرتنش باشند یا بین کارکنان تعارض‌، برخورد و تضاد وجود داشته باشد. اعمال این نوع رهبری موجب تأمین رضایت بیشتری می‌شود; زیرا رهبر به تنظیم و مشخص کردن کارها و رفع ابهام آنها و همچنین رفع تعارض و برخوردهای بین کارکنان کمک می‌کند.

۲) رهبر حمایتی‌:

این رهبر با کارکنانش رابطه دوستانه‌ای دارد و می‌کوشد نیازهای آنان را تأمین کند. این شیوه رهبری تقریباً همانند سبک رهبری رابطه‌مدار یا دموکراتیک است‌. اگر کارها به گونه‌ای باشد که کارکنان کارهای مشخص و معینی انجام دهند، رهبری حمایتی باعث می‌شود که عملکرد کارکنان ارتقا یابد.

۳) رهبر مشارکتی‌:

این رهبر با کارکنانش مشورت می‌کند و می‌کوشد اگر کارکنان خود را باور داشته باشند، اعمال رهبری مشارکتی‌، رضایت آنان را بیشتر تأمین خواهد کرد.

۴) رهبر هدف‌گرا:

این رهبر هدف‌ها را تعیین می‌کند و از کارکنان می‌خواهد آن هدف‌ها را به بهترین وجه تأمین کنند. اعمال این نوع رهبری هنگامی است که کارها مشخص نباشد و آنچه که باید انجام شود، مبهم باشد. در این صورت اعمال رهبری هدف‌گرا موجب می‌شود که انتظارات کارکنان افزایش یابد و آنان برای بهبود عمل‌کرد تلاش کنند، هاوس عقیده دارد که رهبران انعطاف‌پذیرند و می‌توانند با توجه به شرایط و اوضاع به صورت هم‌زمان‌، هریک یا تمام این رفتارها را در پیش گیرند. مدیران مدارس نیز می‌توانند با توجه به موقعیتی که در آن قرار می‌گیرند از انواع رهبری موجود در سبک مسیر، هدف‌، به صورت مجزا یا تلفیقی استفاده کنند و اثربخشی و کارایی فعالیت‌ها را افزایش دهند.

د) سبک رهبری مشارکتی‌:

در سبک رهبری مشارکتی‌، مدیر مدرسه سعی می‌کند بر حسب موضوع‌، از نظریات‌، دیدگاهها و پیشنهادهای کارکنان در تصمیم‌گیریها و انجام دادن امور استفاده کند. مشارکت دادن کارکنان با توجه به موارد زیر صورت می‌پذیرد:

۱) هنگامی که نوع و کیفیت تصمیم اهمیت دارد.

۲) هنگامی که کارکنان باید راه حل ارائه شده یا تصمیم اخذ شده را بپذیرند و به آن عمل کنند.

۳) هنگامی که استفاده از نظریات کارکنان ضروری باشد.

استفاده از سبک رهبری مشارکتی نتایج مثبتی دارد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم‌: کیفیت کار افزایش می‌یابد و کاستی‌های آن رفع می‌گردد.

کارکنان به پذیرش دگرگونی و تغییر، رغبت نشان می‌دهند و از تحول و تغییر بیم و هراس ندارند.

روحیة افراد تقویت می‌شود و رضایت شغلی آنان افزایش می‌یابد. فضای دلپذیر در محیط مدرسه و در گروه کارکنان و مدیر ایجاد می‌شود. تعارض‌، دشمنی و ستیز میان مدیر و کارکنان کاهش می‌یابد.

به تقویت روحیة همکاری و تعاون در کارکنان مدرسه کمک می‌کند.

سبک‌های متفاوتی از رهبری را مورد مطالعه قرار دادیم و نقاط اشتراک برخی سبک‌ها را نیز یافتیم‌. اما آنچه که از کلیت بحث سبک‌های رهبری عاید می‌گردد، این است که یک مدیر آموزشی در نقش یک رهبری با توانایی نفوذ در افکار، رفتار و احساسات کارکنان‌، باید به موقعیتی که در آن تصمیم می‌گیرد و عمل می‌کند توجه داشته باشد و متناسب با شرایط، از یکی سبک‌ها یا تلفیقی از آنها استفاده کند، زیرا هر شیوه یا سبک رهبری مناسب وضع و موقعیت خاصی است و ممکن است اثری که در آن وضع دارد بر وضعیت دیگر نداشته باشد. نکته مهم اینکه مدیران باید به یاد داشته باشند که بهترین سبک رهبری وجود ندارد و موقعیت و شرایط، بهترین سبک را تعیین می‌کند، بنابراین توجه به وضعیتی که تصمیم می‌گیریم و به آن عمل می‌کنیم بسیار مهم است‌.

۳) مدیر مطلوب و کارا کیست‌؟

امروزه هنر و علم مدیریت را از ظریف‌ترین و دشوارترین و پرثمرترین کارهای آدمی می‌دانند و به عنوان یکی از شاخصهای مهم تمدن معاصر و از جمله عوامل مؤثر در رشد و توسعه اجتماعی‌، فرهنگی‌، اقتصادی‌، جوامع کنونی به حساب می‌آورند. در قرن حاضر اهمیت و اثربخشی این دانش بشری تا آن اندازه است که بعضی از صاحبنظران قرن بیستم را عصر مدیریت و دنیای امروز را دنیای مدیران آگاه می‌دانند و علم مدیریت را در اعداد یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین رشته‌های علوم انسانی به شمار می‌آورند. زیرا به کمک مدیران توانمند و آگاه به اصول نظریه‌ها و سبک‌های مدیریت و واجد مهارتهای انسانی‌، ادراکی و فنی می‌توان چهره سازمانهای اداری ـ صنعتی ـ بازرگانی و آموزشی را دگرگون ساخت‌.

مدیریت در دستگاه آموزش و پرورش از سطح مدرسه تا وزارتخانه‌، نقش حیاتی و حساسی در پیشبرد و تحقق اهداف آموزش و پرورش دارد و هیچ نظام آموزشی نمی‌تواند بدون داشتن مدیران شایسته‌، دلسوز و متعادل و متقی‌، مدیر، مخلص‌، اندیشمند و با تجربه به اهداف خود برسد. اگر سازمانهای دیگر جامعه در ایفای وظایف و رسالت خود کوتاهی کنند و به اهداف مورد نظر خود دست نیابند، نتیجه آن مستقیماً عاید گروه یا سازمانی است که با آن سروکار دارند، اما اگر سازمان آموزش و پرورش و مدیران آن از ماهیت کار خود غافل شوند و یا در فرایند یادگیری‌، یاددهی وقفه‌ای به وجود آورند، حاصل کارشان در ابعاد اخلاقی‌، اجتماعی‌، اقتصادی‌، متوجه جامعه خواهد شد و در رشد و توسعة جامعه و یا افت و انحطاط آن سهم مؤثری خواهد داشت پس بنابراین حساسیت و نقش مدیران در اینجا روشن می‌شود.

● مدیر مطلوب و کارا باید دارای ویژگیهای ذیل باشد؟

۱) از سلامت جسمی‌، عاطفی و روانی برخودار باشد.

۲) دارای استعداد و تواناییهای مدیریت و رهبری باشند.

۳) مؤمن و متقی باشند.

۴) مبادی اسلامی رهبری و مدیریت را بدانند و سرلوحة کار خود قرار دهند.

۵) با فرهنگ اسلامی و ملی کشور خود آشنایی کافی داشته باشد.

۶) نظام آموزش و پرورش کشور خود را بخوبی بشناسد و از سوابق و تحولات تاریخی آن آگاه باشند.

۷) با اندیشه‌ها و نظریه‌های مدیریت و رهبری آشنا باشند و به اقتضای محیط کار خود آنها را به کار بندند.

۸) به مسئولیت‌ها و وظایف چندبعدی‌، آموزشی‌، ارشادی‌، فرهنگی‌، اجتماعی و اداری خود واقف باشند.

۹) به کار خود به عنوان مدیر آموزشی نگرشی آگاهانه و علمی داشته باشند.

۱۰) قوانین و مقررات نظام آموزشی را بخوبی بدانند و برای حل مشکلات مدارس از آنها مدد بگیرند.

۱۱) مشکلات و مسائل مدارس و نظام آموزشی را در ارتباط با شرایط و ویژگیهای جامعه تجزیه و تحلیل کنند.

۱۲) در زمینه مدیریت‌، دارای مهارتهای فنی‌، انسانی‌، ادراکی باشند.

۱۳) روابط و مناسبات متقابل مدرسه و خانواده و جامعه را درک کنند و هنگام انجام دادن وظایف محوله آنها را نادیده نگیرند.

۱۴) در زمینه علوم تربیتی و روان‌شناسی‌، دانش و معلومات کافی داشته باشند و از این نظر بتوانند معلمان مدارس را راهنمایی کنند.

۱۵) مسائل و مشکلات روانی و رفتاری دانش‌آموزان را در پرتو علوم روان‌شناسی و رفتاری تشخیص دهند و برای حل آنها کوشش کنند.

۱۶) دست کم ۵ سال سابقه آموزشی و معلمی داشته باشند.

۱۷) اخلاق و برخورد مناسب داشته باشند و در محیط مدرسه و هنگام رفتار با کارکنان و دانش‌آموزان موارد زیر را رعایت کنند:

ـ آرام باشند، عصبانی نشوند ـ به سخنان دیگران خوب گوش دهند ـ به مساوات و عدالت رفتار کنند.

ـ ظاهر مرتبی داشته باشند، از کلمات محبت‌آمیز استفاده کنند و گفتار گرمی داشته باشند. روحیه قوی داشته باشند و در تقویت روحیه دیگران بکوشند.

ـ برای ادارة مدرسه از نظریات مشورتی دیگران استفاده کنند و به نظریات آنان اهمیت دهند.

ـ درستکار و راست گفتار باشند.

ـ از طریق خود آگاهی ـ خودشناسی و خودسازی اسوه و الگوی مناسبی برای متعلمان و معلمان باشند.

۱۸) دارای درجه تحصیلی مناسب با دوره تحصیلی باشند.

۱۹) از سن مناسبی برخوردار بوده و متأهل باشند.

یک رهبر آموزشی ممکن است در کار خود از سه روش استفاده نماید. در روش اول خود را مافوق کارکنان تصور می‌نماید و وظیفه خود ا در سرپرستی و نظارت و اداره کردن گروه می‌داند. در روش دوم خود را در خدمت کارکنان تصور می‌کند و وظیفه خود را کمک کردن به آنان در تأمین هدفهای گروه می‌داند. در روش سوم‌، او خود را عضوی از گروه همکاران می‌داند و وظایف خویش را در کار کردن بین گروه انجام می‌دهد. در روش سوم‌، رهبر آموزشی همه امکانات را در جهت یاری کردن به گروه بکار می‌گیرد از بین گروه برمی‌خیزد و در جهت تحقق اهداف گروه تلاش می‌کند. به همین دلیل این روش مناسبترین حالت رهبری است‌. در روش اول‌، مدیر بر گروه تسلط می‌یابد و این تسلط منجر به تضعیف توانائیهای فردی و جمعی و قدرت تصمیم‌گیری و آزادمنشی و استقلال افراد می‌گردد، به همین دلیل این روش قابل ایراد است‌. در روش دوم که رهبر نقش خود را در خدمت به گروه می‌داند نفی اجرای واقعی رهبری است‌. زیرا اگر قبول داشته باشیم که رهبری جزئی از فعالیت گروه است‌. در روش دوم‌، تدابیری که از سوی فردی خارج از گروه اتخاذ می‌گردد و به گروه ارائه می‌شود به رهبری تعبیر نخواهد شدبنابراین رهبر نمی‌تواند بعنوان فردی خارج از جمع و گروه‌، به گروه خدمت نماید. بلکه می‌باید از داخل گروه به همکاری با آنان بپردازد. در این حالت است که تصمیم مدیر، تصمیم کارکنان تلقی می‌شود و اقدام مدیر مورد تأیید کارکنان واقع می‌گردد و در چنین وضعیتی است که رهبری محقق می‌شود.

براساس نظرخواهی از هفتاد و پنج مدیر موفق و برجسته در یکی از کشورهای خارجی ویژگی‌های زیر برای مدیرانی که در نقش رهبران آموزشی انجام وظیفه می‌کنند برشمرده شده است‌:

ـ داشتن کمال و ثبات و استواری

ـ داشتن اعتماد به نفس

ـ منصف بودن

ـ قاطعیت در تصمیم‌گیری و عمل

ـ قضاوت صحیح هنگام تصمیم‌گیری

- امین و قابل اطمینان بودن

ـ با وجدان و وفادار به قول خود بودن

ـ در رفع مشکلات کوشا بودن

ـ وظیفه‌شناس بودن و انضباط داشتن در کارها

ـ داشتن حس پذیرش مسئولیت

ـ داشتن رفتاری الهام‌بخش و نفوذگذار

ـ رعایت احوال دیگران

ـ داشتن حس تعاون و همکاری

ـ پندگیری از اشتباهات گذشته

ـ به کارگیری خلاقیت و ابتکار در عمل

۴) انتظار متقابل مدیر و معلمان از یکدیگر چیست‌؟

▪ به طور کلی انتظارات مدیر در برابر معلمان را می‌توان در موارد زیر پیدا کرد:

۱) اهداف کلی

۲) اهداف فرعی

ـ هدف کلی‌:

بهبود ارتقای کیفیت آموزش در دبستان

ـ اهداف فرعی‌:

۱) ایجاد علاقه در دانش‌آموزان نسبت به فرآیند یادگیری

۲) توسعه روش‌های خودآموزی گروهی و خلاقیت

۳) ایجاد جو اعتماد و احساس امنیت در مدرسه (در گروه معلمان و دانش‌آموزان‌)

۴) آموزش خانواده‌ها برای همکاری صحیح با مدرسه و معلمان‌.

● در خصوص راه‌کارهای پیشنهادی‌:

۱) فراهم آوردن شرایط و موفقیت و احساس رضایت و خودباوری مثبت در هر دانش‌آموز با یافتن نکات مثبت و توانایی‌ها در آنها.

۲) استفاده از روش‌های فعال تدریس و بازی‌های آموزشی‌.

۳) کم کردن حجم تکلیف شب

۴) گسترش روش‌های کار گروهی‌، گردش علمی ـ تحقیق و مطالعه

ـ آموزش شیوه‌های مطالعه کتاب به دانش‌آموزان که در این مورد ابتدا خود معلم باید با شیوه مطالعه آشنایی داشته باشد.

ـ پیش‌بینی یک ساعت برای مطالعه آزاد در کلاس‌ها

ـ گسترش کتابخانه مدرسه ـ طرح تکلیف‌های متنوع و خودآموزنده

ـ احترام و محبت به بچه‌ها و اولیای آنها

ـ نداشتن تذکر خشن و تنبیه نکردن دانش‌آموزان در برابر خطاهای احتمالی ـ حمایت از دانش‌آموزان در برابر مشکلات و ضعف‌های کاری

ـ حمایت از فکرهای تازه و خلاقانه دانش‌آموزان برای اجرا و به ثمر رساندن کارها. ـ اما انتظارات معلمان در برابر مدیر را نیز می‌توان در موارد زیر جستجو کرد: ۱ ـ درک هر معلم و ویژگی‌های او و از میان برداشتن تبعیض‌.

۲) چشم‌پوشی از اشتباهات و خطاهای همکاران‌.

۳) یادآوری وظایف همکاران و دادن تذکر به صورت خیلی محترمانه و خصوصی

۴) محرم اسرار آموزگاران بودن‌.

۵) ارزشیابی هر معلم در حد توان و کارایی خود او نه در مقایسه با دیگران‌.

۶) داشتن صداقت و صمیمیت در قول و عمل‌.

۷) فعال بودن مدیر در فعالیت‌های آموزشگاه‌.

.

نویسنده / منبع : گرد آورنده : محمد علیمردانی

منابع و مأخذ

۱ ـ استیفن رابینز ـ مدیریت رفتار سازمانی‌: دکتر علی پارسانیان‌، محمد اعرابی‌. ۲ ـ پال هرسی و کنشابلانچارد ـ مدیریت رفتار سازمانی‌- ترجمه دکتر علی علاقه‌بند. ۳ ـ محمد علی طوسی مدیریت مشارکت جو.

۴ ـ فصل‌نامه مدیریت در آموزش و پرورش (پائیز ۷۱).

۵ ـ غلامحسین شکوهی‌، تعلیم و تربیت و مراحل آن‌.

۶ ـ جوام‌: محمد حسین‌، مدیریت آموزش و آشنایی با تشکیلات وزارت آموزش و پرورش‌. ۷ ـ علی علاقه‌بند، مقدمات مدیریت آموزشی‌.

۸ ـ سید محمد میرکمالی‌، رهبری و مدیریت آموزشی‌