نهاد های مدنی مقدم بر احزاب

پیش از رسیدن به مفهوم حقیقی «حزب» كه می توان آن را نهادی مدنی دانست كه اهداف و خواسته های سیاسی خود را براساس اصول خود (مرامنامه حزب) پیگیری می كند، شاید باید به پله ای پائین تر از …

پیش از رسیدن به مفهوم حقیقی «حزب» كه می توان آن را نهادی مدنی دانست كه اهداف و خواسته های سیاسی خود را براساس اصول خود (مرامنامه حزب) پیگیری می كند، شاید باید به پله ای پائین تر از حزب كه همانا «نهادهای مدنی» هستند نگاهی گذرا بیفكنیم.

اتحادیه های صنفی- انجمن ها- نهادهای دانش آموزی، دانشجویی و از این دست را می توان جزء این گروه قرار داد كه در آن خواسته های مدنی و صنفی به صورت قانونمند و تشكیلاتی پیگیری می شوند. نهادهایی كه در بدنه قدرت و حكومت قرار نداشته و صرفاً خواسته های صنفی خود را پیگیری می كنند. اینجا است كه افراد یك جامعه صرف نظر از هرگروه و عقیده مطالبات خود را در سایه تشكلی قانونمند پیگیری كرده و اعضای آن گفت وگو، سخنرانی، تبادل افكار و... را تمرین می كنند و با اینگونه ساختار ها آشنا می شوند. در جامعه ای كه اینگونه كوشش ها و فعالیت ها به زیر حد استاندارد برسد، به یقین آشنایی طبقات مختلف جامعه با این دست فعالیت ها به پائین ترین حد می رسد.

پس از نهادینه شدن این نهاد های مدنی است كه احزاب شكل گرفته و در كنار خواسته های صنفی، خواسته های سیاسی نیز طرح و دنبال می شوند. احزابی كه به ویژه در ایران و پس از مشروطه تشكیل شده اند، عموماً جایی برای طبقات مختلف جامعه نداشته و هسته مركزی آن توسط دو یا چند نفر از نخبگان و روشنفكران تشكیل شده و بیشتر به «جمعی روشنفكر كه در میزگردی دور هم نشسته و تبادل نظر می كنند» می ماند! تا به حزب! اگر این را بپذیریم كه در ساختار یك حزب غیر از نخبگان، روشنفكران، دانشجویان و سیاستمداران افراد دیگری از جامعه نیز مانند كارگران، بازرگانان، پزشكان، معلمان و... می توانند نقش موثری داشته باشند، آنگاه می توان گفت كه پایه های یك فعالیت و كوشش حزبی در حال شكل گیری است. تصور مردم عادی در ایران از حزب، نگاهی از پائین به بالا است، نگاهی كه پائین دست به بالا دست می اندازد! در حالی كه چنین نیست، حزب نهادی مدنی است كه تمام افراد هم فكر با آن باید در پیشبرد اهداف آن سهیم باشند.

به عبارت ساده تر می توان گفت: نهادهای مدنی قدرتمند و آزاد، پایه های تشكیل احزاب قدرتمند می شوند، نهادهایی كه در آن افراد جامعه در سایه تبادل افكار به این توانایی می رسند كه خواسته های مدنی خود را به صورت یكپارچه پیگیری كرده و می فهمند خواسته های خود را چگونه با روش های متمد نانه درخواست نمایند. از دید نگارنده ضعف نهاد های مدنی، حركت كوشندگان و فعالان صنفی را به حداقل رسانده و كم كم از آن رویگردان كرده و طبقات پائین تر را از گردونه خارج ساخته و همه منتظرند كه روشنفكران در احزاب، اهداف آنان را پیگیری نمایند كه این خیالی بیهوده است. نخبگان به تنهایی قادر به پیگیری اهداف تمام جامعه نخواهند بود. عدم اقبال وسیع مردم به كوشش احزاب را می توان این طور بررسی كرد كه ضعف فعالیت نهادهای مدنی باعث این می شود كه جامعه «یاد نگیرد» خواسته های خود را چگونه دنبال كند و دیگر اینكه احزاب نیم بند نیز خود به تنهایی می خواهند به تمام خواسته ها برسند. در چنین وضعیتی رسیدن به این اهداف بسیار بعید به نظر می رسد. هرگاه نهادهای مدنی قدرتمند، جدای از ساختار حكومت بتوانند به صورت قانونی اهداف خود را پیگیری كنند و جامعه «بداند كه می تواند» از این راه مطالبات اجتماعی خود را به دست آورد، شاید بتوان گفت كه پایه های «احزاب سیاسی مردم» در حال شكل گیری است.

هرمز شریفیان