مروری بر زندگانی علما و مراجع اسلام میرزای نایینی

نام محمدحسین غروی نائینی
متولد ۲۷ ذیقعده ۱۲۷۶ در نائین
درگذشت ۲۶ جمادی الاول ۱۳۵۵ در نجف

● میرزای نایینی

▪ نام : محمدحسین غروی نائینی

▪ متولد : ۲۷ ذیقعده ۱۲۷۶ در نائین

▪ درگذشت : ۲۶ جمادی الاول ۱۳۵۵ در نجف

محمد حسین غروی نایینی به سال ۱۲۴۰ هجری شمسی مصادف با ۱۲۷۶ هجری قمری در خاندانی فاضل و روحانی در شهر نایین به دنیا آمد . پدرش شیخ الاسلام میرزا عبدالرحیم از خاندان بزرگ منوچهری بود که پدرانش در اصفهان پشت در پشت لقب شیخ الاسلامی داشتند.

● تحصیلات

او تحصیلات خود را ابتدا در زادگاهش نایین گذراند و پس از آن در ۱۷ سالگی ( ۱۲۹۳ق) به اصفهان رفت و در آن حوزه ی علمی بزرگ ، دروس عالی فقه ، اصول ، فلسفه و حکمت را از اساتید فرهیخته چون ابوالمعالی فرزند حاج محمد ابراهیم کلباسی ، شیخ محمد باقر ایوانکی فرزند شیخ محمد تقی اصفهانی و جهانگیرخان قشقایی گذراند .

او در سال ۱۳۰۳ق راهی نجف اشرف شد و پس از مدتی به سامرا رفت . درآغاز ورود به حوزه ی سامرا در درس دو استاد فرزانه ، سید محمد طباطبایی فشارکی و سید اسماعیل صدر شرکت جسته ، سپس در محفل پربار درس میرزا محمد حسن شیرازی حضور یافت و مدت نه سال از دانش سرشار او بهره برد.

پس از رحلت میرزای شیرازی به همراه سید اسماعیل صدر راهی کربلا شد و در مدت ۲ سال اقامت در آنجا از این استاد عزیز( صدر) سود جست و سپس با اندوخته ای ارزشمند و کوله باری گرانسنگ در سال ۱۳۱۶ق راهی نجف شد و مقیم آنجا گردید و به تدریس علوم دینی پرداخت و در کنار آن در پای درس آخوند خراسانی حاضر شد.

● تدریس

میرزای نائینی با مقام والای علمی، سیاسی و معنوی خویش، شاگردان فاضل و آگاهی را به عالم اسلام عرضه کرد که هر یک محور فکری و علمی در جامعه شدند، شاگردانی همچون: سید محسن طباطبائی حکیم ، سید محمد حجت کوهکمری ، سید محمد هادی میلانی ، سید ابوالقاسم خوئی ، سید محمد حسین طباطبائی ، سید محمود حسینی شاهرودی ، سید جمال الدین گلپایگانی و...

میرزای نایینی ، نگاشتن درس استاد در حوزه‌های علمی را رایج نمود زیرا استادان پیش از او نسبت به آن توجه بایسته‌ای نداشتند. نایینی به ضبط و نگارش درس و یادداشت‌برداری از مطالب علمی توجه ویژه داشت. بارها از شاگردان خود می‌خواست مطالب درس را بدون کم و کاست تقریر کنند؛ از این رو بیشتر شاگردان وی ، مطالب را با دقت هرچه تمام‌تر می‌نگاشتند و هر از گاهی آن را بر استاد عرضه می‌داشتند و استاد نیز برای رشد و کمال علمی آنان ، رهنمودهای لازم و مورد نیاز را ارایه می‌کرد.

او از جمله دانشمندانی است که در رونق و جلو رفتن «اصول » زحمت فوق العاده کشید ، تا جائی که « نوآور» و « مجدد الاصول » نام گرفت و اکثر معاصران از نظریات وی پیروی می کنند و آن را همسنگ با نظریات آخوند خراسانی در اصول به شمار می آورند.

● فعالیت سیاسی

گرایش سیاسی نائینی نزدیک به میرزای شیرازی و همچنین سید جمال‌الدین اسدآبادی بود که از دوستان دوران جوانی او به شمار می‌رفت.

آیة ا... نائینی از پیشگامان نهضت مشروطه به شمارمی رود . در سال ۱۳۲۷ق مشروطه خواهان حکومت را در دست گرفتند، لکن با دخالت اجانب ، فئودالها و غرب زدگان و ایادی استکبار رهبری نهضت را تصاحب نمودند و انقلاب را از مسیر اصلی اش منحرف ساخته به جای کیفر دشمنان واقعی مشروطه ، شیخ فضل ا... نوری را بر دار کردند. اکثر علمای بزرگ نجف همچون میرزای نائینی به این امید که خواهند توانست به آن نهضت ، محتوایی اسلامی ببخشند ، از آن پشتیبانی کردند.

مخالفان برای مقابله با نهضت تلاش کردند و حتی میرزا را نیز هدف قرار دادند. در این میان مرگ مرموز و ناگهانی آخوند خراسانی ، باعث تضعیف نهضت گردید هر چند مانع حرکت علما به ایران نشد. رهبران روحانی از جمله نائینی به سوی کاظمین حرکت کردند و سرانجام فعالیت های آنان باعث شد تا آرامش به ایران بازگردد .

او در جریان جنگ جهانی اول نیز از جمله روحانیونی بود که بر علیه انگلیس اعلام جهاد کردند و پس از به قدرت رسیدن ملک فیصل نیز با او مخالفت کرده و انتخابات عمومی برای تشکیل مجلس مؤسسان را تحریم کرد و در اعتراض به تبعید شیخ مهدی خالصی از رهبران مخالفان ملک فیصل به حجاز به همراه تعداد دیگری از روحانیون به ایران مهاجرت کرد که پس از یکسال به نجف بازگشت .

● آثار

نایینی از مراجع اهل قلم بود که در درست‌نویسی در حدّ وسواس تلاش می‌ورزید؛ به همین دلیل بسیاری از آثار به‌جا مانده از او به دلیل پرهیز از اشتباه ادبی و سستی در نشر و کاستی در جمله‌بندی‌ها و ... به چاپ نرسیده است و بسیاری از نگارش‌های تحقیقی ایشان از بین‌رفته یا به‌گونه خطّی در کتابخانه‌ها بر جای مانده است؛ زیرا نایینی آن‌چنان دقیق بود که میل نداشت چیزی از دست او صادر شود که به لحاظ ادبی اشتباهی داشته باشد.

از این مرجع اهل قلم آثار فراوانی برجای مانده است که از آن میان می‌توان به رساله‌های فقهی تخصصی ایشان نظیر رساله در «خلل نماز» ، رساله در «لباس مشکوک» نوشته شده در سال ۱۳۱۵قمری ، رساله در «لا ضرر» ، رساله در «باب تزاحم» ، رساله در «شرط متأخر» ، رساله در «تعبدی و توصلی» ، رساله در «ترتُّب» و رساله در «معانی حرفیه» را نام برد.

غیر از رسایل مذکور، نایینی آثار فقهی و سیاسی دیگری نیز دارد که از آن جمله اند :

ـ «حاشیة علی العروة الوثقی»:

ـ «وسیلة النجاه»

ـ «ذخیرة العباد»:

- «تنبیه الامه و تنزیه الملّة»:

یکی از مهم ترین کتب ایشان کتاب اخیر الذکر «تنبیه الامه و تنزیه الملّة» می باشد . آیة ا... نائینی این کتاب را در بحران انقلاب مشروطه (۱۳۲۷ق) به فارسی نوشت و مورد تأیید بعضی از بزرگان قرار گرفت. او در این کتاب حاکمیت اسلام ناب محمدی را اثبات کرده و پرده از چهره حکومتهای استبدادی برداشته و زندگی در زیر سلطه استبداد را با بردگی مساوی می داند.

ایشان از قائلین به ولایت مطلقه فقیه است که در این کتاب تمام مناصب و شؤون اعتباری امام معصوم را برای فقیه جامع الشرایط ثابت می داند. از نظر او، علما شرعاً مسؤول دستگاه حکومتی اند و جلو گیری از بی نظمی و بی عدالتی در جامعه از وظایف آنهاست و در غیبت امام عصر رهبری جامعه بر عهده آنان می باشد... به گفته شهید مطهری... افسوس که جو عوام زده محیط ما ، کاری کرد که آن مرحوم پس از نشر آن کتاب ، یکباره مهر سکوت بر لب زده، دم فروبست.

● وفات

سرانجام استاد فقها و مجتهدان عصر، آیة ا... العظمی میرزا محمد حسین نائینی ، پس از عمری تلاش و خدمت در پرورش شاگردان گرانمایه و تعالی اسلام و مسلمین در ۲۶ جمادی الاولی ۱۳۵۵ق (۱۳۱۵ش) در ۷۸ سالگی به رحمت ایزدی پیوست و پیکر پاکش در کنار حرم مطهر حضرت علی (ع) به خاک سپرده شد.

● منابعی برای مطالعه

در سال‌های اخیر کتاب‌های زیادی درباره این اندیشند متفکر یا برخی از آثار او به چاپ رسیده‌اند که برخی ار آنها عبارتند از:

ـ اندیشه سیاسی نایینی / احمد بهشتی/ بوستان کتاب قم/ ۱۳۸۳

ـ پژوهشی در اندیشه سیاسی نایینی/ غلامرضا پاکروان، سیدجواد ورعی (مترجم)/ دبیرخانه مجلس خبرگان/ ۱۳۸۳

ـ قدرت سیاسی در اندیشه ایرانی؛ از فارابی تا نایینی/ علی اصغر حقدار/ کویر/ ۱۳۸۴

ـ میرزای نایینی و نظام سیاسی مشروطه/ طه هاشمی / مهر نامگ / ۱۳۸۵

ـ مشروطیت، جمهوریت، اسلامیت ؛مطالعه تطبیقی اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) و محقق نایینی در مورد نقش مردم/ غلامحسین مقیمی/ معناگرا/ ۱۳۸۵

ـ اندیشه سیاسی آیت‌الله میرزا محمد حسین نایینی/ عباس حیدری بهنوییه/ بوستان کتاب قم / ۱۳۸۶

ـ اندیشه سیاسی آیت‌ الله میرزا محمد حسین نائینی/ حجت ‌الاسلام دکتر عباس حیدری بهنوئیه/ پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی/ ۱۳۸۷

ـ مشروطه شرعی و مشروعه شرطی؛ بازخوانی نظریات میرزای نایینی و شیخ فضل‌الله نوری/ طرح فردا / ۱۳۸۷

سید مرتضی موسوی تبار