كودكان امروز سكانداران اقتصاد فردا

نیروی انسانی و جمعیت, اجزای اصلی تمامی برنامه ریزی ها در سطوح مختلف ملی و منطقه ای بوده و باید به شكلی جامع و همه جانبه مورد بررسی قرار گیرد بی شك, یكی از سرمایه های مهم برای رسیدن به توسعه پایدار و بالندگی فرهنگی, اقتصادی و اجتماعی, نیروی جوان و فعال هر كشور است

نیروی انسانی و جمعیت، اجزای اصلی تمامی برنامه‌ریزی‌ها در سطوح مختلف ملی و منطقه‌ای بوده و باید به شكلی جامع و همه‌جانبه مورد بررسی قرار گیرد. بی‌شك، یكی از سرمایه‌های مهم برای رسیدن به توسعه پایدار و بالندگی فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی، نیروی جوان و فعال هر كشور است. پیام اصلی روز جهانی جمعیت در سال ۱۳۸۲، بر توجه ویژه بر حقوق و نیازهای جوانان متمركز بود. مدیر اجرایی صندوق جمعیت سازمان ملل متحد در پیامی به افزایش تعداد افراد جوان در جهان نسبت به هر زمان دیگری اشاره كرده است. بیش از نیمی از جمعیت ۳/۶ میلیارد نفری جهان را جوانان زیر ۲۵ سال تشكیل می‌دهند.

بیش از یك میلیارد نفر آنها بین ۱۰ تا ۱۹ سال سن دارند، این بزرگترین نسل جوان در تاریخ بشر است. باید از طریق همكاری با یكدیگر، نوجوانان را در دستیابی به رویای خود برای زندگی بهتر یاری دهیم. اگر به آنان علم و دانش، فرصت شكوفایی و حق انتخاب دهیم، خواهند توانست زندگی سالم و پرباری داشته و در ساختن دنیایی پایدارتر مشاركت داشته باشند. در عین حال، اگر به نیازها و نگرانی‌های آنها توجه نشود. عواقب و مضرات آن متوجه همه ما ‌خواهد شد.

كشور ایران در سال‌های اخیر، تحولات چشمگیر جمعیتی را تجربه نموده است. ساختار جمعیتی ایران دارای یك ساختار سنی جوان ولی در حال انتقال است. با در نظر گرفتن این مسأله، تبیین روند فعالیت اقتصادی و ویژگی‌های شخصی و اجتماعی جمعیت ۱۰ تا ۱۹ ساله كشور ضروری بوده و توجه جدی‌تر و برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تری را در ارتباط با موضوع جوانان طلب می‌نماید. شناخت این ویژگی‌ها می‌تواند كمك شایانی به تدوین برنامه‌ها و سیاست‌های جمعیتی توسط برنامه‌ریزان امور جمعیتی كشور نماید. لذا این مطالعه، هم از حیث علمی و هم از نظر عملی حائز اهمیت است.

كشور ایران، در سال‌های اخیر، تحولات جمعیتی چشمگیری را تجربه كرده است. ایران از نظر ساخت جمعیتی، دارای ساختار سنی جوان ولی در حال انتقال است. توجه جدی‌تر در رابطه با مسائل ساختار جوان كشور، به ویژه مسأله آموزش و اشتغال جمعیت جوان، از حیث عملی، حائز اهمیت است.

این بررسی سعی كرده است با استفاده از نتایج سرشماری سال ۱۳۷۵ و آمارگیری نمونه‌ای از ویژه‌گی‌های اشتغال و بیكاری خانوار در آبان ماه ۱۳۸۱ به تبیین تحول وضعیت فعالیت اقتصادی و ویژگی‌های شخصی و اجتماعی جمعیت ۱۰ تا ۱۹ ساله كشور در فاصله‌ سال‌های ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۱ بپردازد. مهم‌ترین نتایج حاصل از این بررسی عبارتند از اینكه:

▪ سطح و روند مشاركت اقتصادی جمعیت جوان ۱۰ تا ۱۹ ساله طی سال‌های ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۱ در بین دو جنس و مناطق شهری و روستایی كشور با نوساناتی همراه بوده است.

▪ نوساناتی در سهم جمعیت در حال تحصیل گروه سنی ۱۰ تا ۱۹ ساله كشور بر حسب دوره‌های تحصیلی، در بین نقاط شهری و روستایی و در میان هر دو جنس وجود دارد.

▪ علت عمده تغییرات در وضعیت زناشویی و وضعیت مهاجرت جمعیت ۱۰ تا ۱۹ ساله كشور را باید به ترتیب در كاهش شدید احتمال ازدواج دختران كمتر از ۱۵ ساله و دستیابی به فرصت‌های تحصیلی مناسب و عامل تبعی مهاجرت، جست‌و‌جو كرد.

به نظر می‌رسد مطلوبترین راهكار، لزوم اتخاذ سیاست‌های تركیبی متناسب، با در نظر گرفتن اولویت نیازهای آموزشی، نیازهای شغلی، مسكن، ازدواج و تأمین اجتماعی جوانان كشور باشد. انتظار بر این است كه در پیش‌بینی‌های آتی، نیازهای اصلی جوانان، به صورت جدی مدنظر قرار گرفته و در بستر زمان نهادینه شده با مشاركت مستمر میان بخشی، به ویژه میان نظام آموزش و نظام اشتغال در كشور همراه شود.

● هدف مطالعه‌

هدف اصلی این مطالعه، بررسی سطح و روند فعالیت اقتصادی جمعیت ۱۰ تا ۱۹ ساله كشور به تفكیك جنس، محل سكونت، سطح تحصیلات، وضع فعالیت،‌ وضع زناشویی و وضع مهاجرت طی سال‌های ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۱ است. سعی بر این است كه تخمینی از سطح فعالیت اقتصادی جمعیت نوجوانان در كشور، ارائه شود.

● منابع اطلاعات

این بررسی تلاش كرده بر پایه تعاریف و با استفاده از نتایج سرشماری سال ۱۳۷۵ و نمونه‌گیری از ویژگی‌های اشتغال و بیكاری خانوار در آبان ماه سال ۱۳۸۱ كه توسط مركز آمار ایران انجام گرفته به بررسی سطح، روند فعالیت‌ اقتصادی و ویژگی های شخصی و اجتماعی جمعیت ۱۰ تا ۱۹ ساله كشور بپردازد.

● زمینه‌های تاریخی

روند رشد جمیعت ایران از گذشته تا به حال نشان می‌دهد كه جمعیت ایران در طول دهه ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ از رشد بالایی برخوردار بوده است. آمار نشان می‌دهد كه در طی سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ میزان باروری كل از ۰۹‌/‌۶ در سال ۱۳۵۵ به ۲۴‌/‌۶ در سال ۱۳۶۵ با یك تفاوت ۱۴‌/‌۰ افزایش داشته است. در دهه دوم انقلاب موفقیت‌های چشمگیری از نظر كاهش نرخ موالید و كنترل رشد جمعیت حاصل شد. در این دهه نرخ رشد جمیعت از ۲‌/‌۳ درصد در سال ۱۳۶۸ به ۲‌/‌۱ درصد در سال ۱۳۷۹ كاهش و میزان باروری كل به ۲ فرزند در حد جانشینی رسیده است.

تجربه ایران در خصوص تحولات جمعیتی نشان می‌دهد علیرغم كند شدن آهنگ نرخ رشد جمعیت، به دلیل تأثیر متغیرهای جمعیتی و نرخ رشد جمعیت فعال كشور (به لحاظ ساختار سنی جمعیت) و فقدان شغل در بازار كار كشور، مشكل بیكاری در اقتصاد كشور، نمود قابل توجهی داشته است. مسأله اشتغال و بیكاری یكی از چالش‌های عمده فراروی رشد و توسعه كشور است.

● یافته های مطالعه

▪ روند كلی تغییرات نرخ مشاركت اقتصادی جمعیت

مطالعه روند كلی وضعیت مشاركت اقتصادی جمعیت كشور نشان می‌دهد كه در فاصله سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۱ نرخ مشاركت اقتصادی یك روند كاهشی داشته است به طوری كه از ۵‌/‌۴۷ درصد در سال ۱۳۳۵ به ۲‌/‌۳۷ درصد در آبان ماه سال ۱۳۸۱ رسیده است و شاخص تغییرات، كاهش ۱۰درصدی را نشان می‌دهد.

نرخ مشاركت اقتصادی در بین زنان از۱‌‌/‌‌۹ درصد در سال ۱۳۷۵ به ۷‌/‌۱۰ درصد در آبان ماه سال ۱۳۸۱ رسیده است كه رشد ۰۳‌/‌۱ درصدی را نشان می‌دهد. این شاخص در بین مردان شهری بیشترین رشد را داشته است. تغییرات این شاخص در بین مردان نیز در نقاط شهری و روستایی متفاوت است.

به طوری كه در نقاط شهری از۵‌/‌۵۸ درصد در سال ۱۳۷۵ به ۲‌/‌۶۱ درصد در آبان ماه سال ۱۳۸۱ افزایش یافته است، در طی این دوره در نقاط روستایی تغییری صورت نگرفته است.به طور كلی شاخص تغییرات نرخ مشاركت نشان می‌دهد تفاوت‌هایی بین دو جنس در نقاط شهری و روستایی كشور، مشهود است.

● روند تحولات جمعیت جوان

بررسی روند تحولات جمعیتی در كشور نشان می‌دهد افزایش رشدی كه در سال‌های بعد از انقلاب در جمعیت ایران تجربه شده است، منجر به افزایش جمعیت سنین جوانی در سال‌های اخیر شده است. بر اساس اطلاعات به دست آمده از مركز آمار ایران سهم جمعیت جوان از جمعیت كل كشور در سال‌های سرشماری، با افت و خیز‌هایی همراه بوده است. مطالعه تغییرات جمعیت جوان نشان می‌دهد كه در سرشماری ۱۳۵۵ یك جهش ۴ درصدی در سهم این گروه از جمعیت كل كشور رخ داده است. علیرغم كاهش رشد جمعیت از رقم ۱‌/‌۳ درصد بین سال‌های ۱۳۳۵ تا ۴۵ به رقم ۷‌/‌۲ درصد بین سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۵، رشد جمعیت جوان همچنان روندی رو به بالا داشته و از رقم ۳درصد به ۵ درصد رسیده است.

از این سال به بعد با وجود افزایش نرخ رشد جمعیت در سرشماری ۱۳۶۵، نرخ رشد جمعیت جوان در هر دو سر شماری بعد از ۱۳۵۵ روندی كاهشی داشته است. در سال ۱۳۶۵ سهم جمعیت جوان از جمعیت كل كشور در نقاط شهری بیش از نقاط روستایی بوده است، حال آنكه در سال ۱۳۷۵ این جهت معكوس شده است، یعنی سهم مذكور در نقاط روستایی رقم بیشتری را به خود اختصاص داده است.

سهم جمعیت ۱۰ تا ۱۴ ساله در نقاط شهری و در نقاط روستایی كشور در فاصله سال‌های ۱۳۷۵تا ۸۱ كاهش یافته است و در مقابل، طی این دوره، بر سهم جمعیت ۱۵ تا ۱۹ ساله كشور در مناطق شهری و روستایی افزوده شده است.

● وضع فعالیت اقتصادی‌

طی سال‌های اخیر، نرخ‌ مشاركت اقتصادی جمعیت در سنین فعالیت دستخوش تغییراتی شده است. روند نرخ مشاركت اقتصادی در گروه سنی ۱۰ تا ۱۴ ساله طی سال‌های ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۱ در هر دو جنس افت نموده است. البته باید دید این تغییرات در این گروه سنی تا چه حد مفید بوده است. در این مورد می‌توان گفت علائم امیدوار كننده‌ای از افزایش درصد محصلین در این گروه سنی وجود دارد. سهم مشاركت اقتصادی در گروه سنی ۱۵ تا ۱۹ ساله، در مناطق شهری در میان مردان با افزایش نسبی همراه بوده است، تفاوتی در سهم مشاركت زنان شهری طی این دوره مشاهده نمی‌شود. نقاط روستایی كشور حكایت از افت نسبی این شاخص دارد.

نادر مطیع حق شناس

پی‌نویس:

كارشناس ارشد جمعیت‌شناسی و كارشناس مركز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه.

---