از سینمای فلسطین چه می دانید

سینمای فلسطین امروز مهم ترین نماد فرهنگی این کشور به شمار می رود که در عرصه بین المللی هم به موفقیت های چشمگیری دست یافته است

هنر آنلاین: سرزمین فلسطین به واسطه مشکلات فراوان از جمله اشغال توسط اسرائیل غاصب با معضلات فراوانی روبرو بوده است.

بخشی از این موانع در عرصه فرهنگی و هنری رخ داده و هنر در این سرزمین بیشتر درگیر اولویت‌های دیگر از جمله مقاومت در برابر اشغالگری است، اما با همه این تفاصیل خلاقیت هنرمندان درد‌آشنای این سرزمین هرگاه که اندک مجالی برای بروز و ظهور یافته نگاه کار‌شناسان هنری جهان را به خود مشغول ساخته است.

سینمای فلسطین امروز مهم‌ترین نماد فرهنگی این کشور به شمار می‌رود که در عرصه بین‌المللی هم به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته است. در آستانه روز جهانی قدس نگاهی به تاریخچه و شکل گیری هنر- صنعت سینما در این سرزمین رنج دیده خالی از لطف نخواهد بود.

صنعت سینما در سرزمین فلسطین حتی در مقایسه با برخی کشورهای عربی مثل مصر قدمت کمتری دارد. خاصه آنکه بسیاری از فیلم‌های فلسطینی با مشارکت و سرمایه گذاری جهان عرب و اروپا تولید شده و می‌شوند. به دلیل مهاجرت‌های ناگزیر، تعداد قابل توجهی از فیلم‌های فلسطینی به زبان‌هایی جز عربی آز جمله فرانسوی و انگلیسی هم ساخته می‌شوند.

سینمای فلسطین؛ آمیخته‌ای از مقاومت، رنج و مهاجرت

پیدایش سینما در فلسطین

مدارک و شواهد نشان می‌دهند نخستین فیلمی که می‌توان به آن عنوان فیلم فلسطینی را اتلاق کرد، مستندی درباره سفر پادشاه وقت عربستان به سرزمین فلسطین در سال ۱۹۳۵ بوده است. ابراهیم حسن سرهان اهل یافا با دوربین خود پادشاه عربستان را در سفری به نقاط گوناگون این سرزمین همراهی کرد و حاصل، مستندی شد که امروز به عنوان نخستین فیلم تاریخ سینمای فلسطین شناخته می‌شود.

پس از آن سرهان با همکاری فردی دیگر به نام جمال الاصفر فیلمی ۴۵ دقیقه‌ای و البته باز هم مستند با نام «رویاهایی که به واقعیت می‌پیوندند» ساخت تا وضعیت کودکان بی‌سرپرست منطقه را به تصویر کشد. مستند بعدی این زوج هنری به زندگی و فعالیت‌های احمد حلمی پاشا عضو کمیسیون عالی عرب اختصاص داشت.

در سال ۱۹۴۵ سرهان با همکاری احمد حلمی الکیلانی نخستین استودیوی سینمای فلسطین با عنوان "کمپانی فیلم عرب" را تاسیس کرد. نخستین فیلم داستانی فلسطینی با نام "شب تعطیلی»‌" همان سال در این استودیو تولید شد. فیلم بعدی این موسسه هم "توفان در خانه" نام داشت. متاسفانه هردو فیلم در سال ۱۹۴۸ با هجوم صهیونیست‌ها ناپدید شد و امروز نسخه‌ای از آن‌ها در دسترس نیست.

سینما در دوران اشغال

مهاجرت اجباری فلسطینیان در سال ۱۹۴۸ تاثیر بسیاری روی همه امور و شئون زندگی فلسطینی‌ها گذاشت. سینما دیگر نمی‌توانست اولویتی برای مردم جنگ زده به شمار رود. اندک تجهیزات موجود ساخت فیلم در این دوران نابود شد و سینماگران کم شمار این کشور هم به اروپا مهاجرت کردند. بالطبع در این شرایط سرمایه‌ای هم برای کار در عرصه سینما یافت نمی‌شد. این شرایط نزدیک به دو سال طول کشید و عده‌ای در صنعت سینمای کشور‌های همسایه مشغول به کار شدند.

گفته می‌شود سیرهان پیشگام سینمای فلسطین در این دوران در سینمای کشور اردن مشغول به کار شد و نخستین فیلم تاریخ سینمای اردن را با عنوان "نبرد در جرش" در سال ۱۹۵۷ ساخت. دومین فیلم تاریخ سینمای اردن هم که در سال ۱۹۶۵ با نام "سرزمین مادر‌م، عشق من" یک فیلمساز فلسطینی به نام عبدالله کواش ساخته است.

سینمای فلسطین؛ آمیخته‌ای از مقاومت، رنج و مهاجرت

سینمای در تبعید

پس از سال ۱۹۵۷ فعالیت جسته و گریخته سینمای فلسطین تحت نظر سازمان آزادیبخش فلسطین و جنبش الفتح درآمد. این دو سازمان مبارز در دوره‌ای ۱۴ ساله نزدیک به ۲۰ فیلم تولید کردند که اغلب آن‌ها هم مستند بودند. نخستین بار در سال ۱۹۷۳ جشنواره فیلم‌های فلسطینی با هدف به رسمیت شناختن هرچه بیشتر جریان فیلمسازی در این کشور، در بغداد برگزار شد. دو دوره دیگر این جشنواره هم در سال‌های ۱۹۷۶ و ۱۹۸۰ برگزار شد.

مصطفی ابوعلی نخستین فیلمساز داستانی و حرفه‌ای سینمای فلسطین بود سازمان سینمای فلسطین را به سال ۱۹۷۳ در بیروت پایه گذاری کرد. این سازمان تنها موفق شد در سال ۱۹۸۲ یک فیلم داستانی با عنوان "بازگشت به حیفا" تولید کند. فیلم اقتباسی بود از داستانی کوتاه به همبن نام نوشته غسان کنفانی نویسنده نامدار فلسطینی.

مقاومت

نهاد‌های گوناگون فلسطینی اقدام به جمع آوری و ایجاد آرشیو فیلم‌های این سرزمین کردند. بزرگ‌ترین و مهم‌ترین آن‌ها در اختیار سازمان آزادیبخش فلسطین قرار داشت. اما در سال ۱۹۸۲ که نیرو‌های این سازمان ناگزیر به مهاجرت به بیروت شدند، آرشیو فیلم‌های سازمان به دلایلی نامعلوم ناپدید شد.

کمدی دراماتیک "وقایع‌نگاری یک ناپدید‌شده" در سال ۱۹۹۶ نخستین فیلم فلسطینی بود که در محافل سینمایی جهان مورد توجه قرار گرفت و حتی در آمریکا اکران شد. این فیلم در جشنواره فیلم ونیز‌‌ همان سال برنده جایزه لوئیجی دولارنتیس شد و جایزه بهترین فیلمساز نوخاسته را از جشنواره سیاتل آمریکا هم دریافت کرد. از جمله فیلمسازانی که پس از این موفقیت جهانی به کار مشغول شدند می‌توان به میشل خلیفی، رشید مشراوی، علی نصار و الیا سلیمان اشاره کرد.

در سال ۲۰۰۸ با افتتاح یک سالن سینما در اردوگاه اوارگان فلسطینی جنین صنعت سینمای این کشور جدیتی بیش از گذشته پیدا کرد و جریان فیلمسازی به ویژه در عرصه فیلم‌های کوتاه و مستند شکل گرفت. در سال ۲۰۱۰ دولت حماس سالکن در نوار غزه اعلام کرد نخستین فیلم بلند سینمایی خود را آماده نمایش کرده است. این فیلم "آزادسازی بزرگ" نام دارد و به ماجرای اشغال سرزمین فلسطین به دست صهیونیست‌ها می‌پردازد.

هم اکنون در نوار غزه وزارت فرهنگ دولت حماس مسئولیت نظارت و حمایت از تولید فیلم‌های فلسطینی را بر عهده دارد. فیلمسازان مستقلی هم در منطقه تحت نظارت دولت خودگردان به شکل جسته و گریخته مشغول کارند. در سال ۲۰۱۰ یک فیلم کوتاه به نام "یک چیز شیرین" ساخته خلیل المزین در جشنواره کن به نمایش درآمد. یک سال بعد در منطقه نوار غزه جشنواره‌ای با عنوان جشنواره سینمای زنان برپا شد که به نمایش فیلم‌های مستند و داستانی با محوریت و یا کارگردانی زنان اختصاص داشت.

از جمله مهم‌ترین فیلمسازان فلسطینی که در نقاط مختلف جهان مشغول به کارند می‌توان به یحیی برکات، هانی ابو اسد، اسکندر کوپتی، آن ماری ژاسیر و محمد شهاده حمدات اشاره کرد.

الیا سلیمان هم اکنون شناخته شده‌ترین فیلمساز فلسطینی است که با فیلم‌هایش چون "دخالت الهی"، "وقایع‌نگاری یک ناپدید شدن" و "زمانی که می‌ماند" به جوایز متعددی از جمله جایزه ویژه هیئت داوران و جایزه فدراسیون جهانی منتقدان جشنواره کن برای فیلم "دخالت الهی" و جایزه بزرگ هیئت داوران مراسم جوایز آسیا پاسیفیک سال ۲۰۰۹ برای فیلم "زمانی که می‌ماند" شد.

هانی ابواسد هم از دیگر نام‌های شناخته‌شده سینمای فلسطین در عرصه جهانی است. او هم در سال ۲۰۱۳ با فیلم "عمر" برنده جایزه بهترین فیلم جوایز آسیا پاسیفیک شد. این فیلم جایزه بهترین فیلم بخش نوعی نگاه جشنواره کن را هم دریافت کرد. دیگر فیلم او با نام "اکنون بهشت" سال ۲۰۰۵ برنده سه جایزه جنبی از جشنواره برلین شد.