داستان دو شهر

مکزیکوسیتی و لندن چگونه بر مشکل آلودگی هوا فارغ آمدند

مکزیکوسیتی شباهت‌های زیادی به تهران دارد. هر دوی این شهرها به نوعی در محاصره کوه‌های اطراف هستند و پدیده وارونگی هوا بویژه در فصل زمستان که به آلودگی بسیار شدید هوا می‌انجامد نیز از مهم‌ترین بحران‌های شهرهایی با این ویژگی‌های موقعیتی و جغرافیایی است. اما تفاوت‌هایی نیز میان این دو وجود دارد. با این که مکزیکوسیتی سال‌ها پیش در صدر جدول آلوده‌ترین شهرهای دنیا قرار داشت، امروزه حتی در میان ده شهر آلوده دنیا نیز جایی ندارد. در واقع امروزه مکزیکوسیتی به عنوان یکی از موفق‌ترین شهرهای دنیا در مقابله با آلودگی هوا شناخته می‌شود. براستی چه چیزی توانست حجم آلودگی این شهر را این چنین کاهش دهد؟

سال‌ها بود که آلودگی شدید هوا، بلای جان مردم و مقامات شهری و کشوری در پایتخت مکزیک شده بود. سال ۱۹۹۰ در کل سیصد و سی روز شاخص آلاینده‌ها در این شهر بالاتر از میزان استاندارد بود. سال ۱۹۹۲ سازمان‌ملل، این شهر را به عنوان آلوده‌ترین شهر جهان معرفی کرد. بحرانی بودن اوضاع این شهر سبب شد دولت مکزیک برنامه‌ای جامع برای کاهش آلودگی این شهر ۲۱میلیون نفری طراحی کند. در این طرح، منابع مختلف آلاینده هوا مورد بررسی قرار گرفت سپس برای هر یک از آنها قوانینی وضع شد.

اجرای این قوانین سبب شد تا میزان تعداد حجم آلودگی هوا و نیز روزهای آلوده به طرز چشمگیری کاهش یابد. از سال ۱۹۹۰ تاکنون این شهر شاهد کاهش ۹۰ درصدی سرب معلق در هوا، کاهش ۷۰ درصدی مواد شیمیایی سرطان‌زا و نیز کاهش ۷۵ درصدی سطح ازن بوده است.

ناوگان حمل و نقل عمومی شهر مکزیکوسیتی در آن روزگار بسیار فرسوده و در نتیجه آلاینده بود. همین مساله مقامات را به فکر جایگزینی همه این وسایل نقلیه با خودروهای جدید و با مصرف کمتر انداخت. افزون بر تعویض خودروهای دولتی، به دارندگان تاکسی و سایر وسایل حمل و نقل عمومی تسهیلات بانکی کم‌بهره برای خرید خودروی نو و کم مصرف ارائه شد.

از آنجا که اتوبوس‌های کوچک در این شهر یکی از اصلی‌ترین منابع تولید آلودگی بودند، سیاست تعویض اتوبوس‌های کوچک با اتوبوس‌های کم‌مصرف‌تر و با گنجایش مسافر بیشتر در دستور کار مقامات شهری قرار گرفت. مکزیکوسیتی با الگوبرداری از سیستم اتوبوسرانی سریع شهر بوگوتا در کلمبیا، به نوعی سیستم اتوبوسرانی به نام «متروباس» دست یافت که علاوه بر افزایش حجم مسافران در اتوبوس، آلودگی بسیار کمتری را نیز در پی دارد. اجرای این طرح به‌تنهایی سبب کاهش حدود صد هزار تنی در حجم دی‌اکسید‌کربن تولیدی شده است.

برای کاهش نیاز شهروندان به استفاده از خودروی شخصی برای سفرهای دورن شهری، سیستم قطار شهری (مترو) مکزیکوسیتی راه‌اندازی شد که تا به امروز ۱۲ خط دارد. دولت مکزیک می‌کوشد با تشویق مردم به استفاده از قطار شهری و نیز سایر وسایل حمل و نقل عمومی، از تمایل شهروندان به استفاده از خودروی شخصی بکاهد که البته تا حدی در این کار موفق نیز بوده است.

کیفیت نامطلوب سوخت یکی از عمده‌ترین دلایل افزایش میزان آلودگی هواست. دولت مکزیک با همکاری سرمایه‌گذاران توانسته پالایشگاه‌هایی برای تولید سوخت با گوگرد پایین ایجاد کند. بهره‌گیری از سوخت خودرو با استانداردهای روز بین‌المللی توانست از حجم آلاینده‌های تولید شده توسط خودروها بکاهد.

محدودیت ورود خودروهای شخصی به برخی مناطق شهر در روزهای مشخص هفته و الزام برای معاینه فنی خودرو را می‌توان از دیگر گام‌های موثر برای کاهش آلودگی هوا دانست.

مکزیکوسیتی برنامه‌ای بلند‌مدت را برای ترویج فرهنگ استفاده از دوچرخه اجرا کرده است. ایستگاه‌های متعدد کرایه دوچرخه در فواصل ۳۰۰ متری در برخی مناطق شهری ایجاد شده و شهروندان می‌توانند با پرداخت مبلغی به عنوان حق اشتراک سالانه از این دوچرخه‌ها استفاده کنند.

● لندن، تجریه‌ای موفق در اروپا

لندن بزرگ‌ترین و پر جمعیت‌ترین شهر در کشورهای عضو اتحادیه اروپاست. افزایش تعداد وسایل نقلیه و آلودگی ناشی از آن یکی از اصلی‌ترین مشکلاتی است که پیش روی مدیران شهری لندن قرار دارد. برای مقابله با این مشکل شیوه‌های گوناگونی مورد استفاده قرار گرفته و نتایج خوبی نیز از آنها حاصل شده است.

بر اساس یکی از این برنامه‌ها که از فوریه ۲۰۰۳ به اجرا درآمد، افرادی که می‌خواهند با خودرو وارد مناطق مرکزی لندن شوند باید مبلغی را به عنوان عوارض پرداخت کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که استفاده از این شیوه سبب کاهش چشمگیر حجم ترافیک و افزایش سرعت متوسط خودروها شده است که این افزایش سرعت متوسط به نوبه خود سبب آلودگی کمتر هوا می‌شود. همچنین این قانون گرایش مردم به استفاده از اتوبوس و سایر وسایل حمل و نقل عمومی را افزایش داده است. کاهش حجم گاز دی‌اکسید‌کربن در هوای شهر لندن دال بر موفقیت‌آمیز بودن اجرای این قانون است.

تعویض وسایل نقلیه آلاینده از جمله اتوبوس با اتوبوس‌های با گنجایش بیشتر و آلایندگی کمتر نیز از جمله برنامه‌های اجرا شده در لندن است.

یکی دیگر از گام‌های برداشته شده در این شهر برای کاهش آلودگی، بهره‌گیری از ماشین‌های فشرده‌کننده گرد و خاک روی سطح جاده‌هاست. این دستگاه‌ها با حرکت روی سطح خیابان‌های شهر، گرد و خاک موجود روی آن را برداشته و به این شکل از ورود آن به هوا جلوگیری می‌کنند.

سیاست‌های تشویقی دولت برای خرید و استفاده از خودروهای برقی نیز یکی دیگر از اقدامات انجام شده است. هدف از این سیاست‌ها، افزایش سهم خودروهای برقی در حمل و نقل شهری است. پرداخت درصدی از قیمت خودرو و نیز معافیت از برخی مالیات‌ها را می‌توان نمونه‌هایی از این سیاست‌های تشویقی دانست.

ساخت و ساز ساختمان و نیز تخریب بناهای فرسوده نیز یکی از منابع ایجاد آلودگی در هواست. شهرداری لندن برای مقابله با این مشکل تدابیری را در زمینه محدوده زمانی انجام این گونه عملیات و نیز شرایط آن وضع کرده است. البته این تدابیر ضمن کمک به کاهش آلودگی هوا، در کاهش آلودگی صوتی نیز بسیار موثر است.

تجربه موفق مکزیکوسیتی و لندن نشان می‌دهد با بررسی دقیق منابع ایجاد آلودگی و اتخاذ تصمیات کاربردی می‌توان گام‌های بلندی در جهت کاهش آلودگی هوا برداشت. البته موفقیت این شهرها به معنای پایان این طرح‌ها نیست. هم‌اکنون این دو شهر برنامه‌های بلند مدت و جامعی برای حفظ وضع موجود و حرکت به سمت آلودگی کمتر را در دستور کار دارند. با در نظر گرفتن همه این موارد شاید بتوان گفت که تعیین محدودیت زمانی و مکانی برای رفت و آمد خودروهای شخصی، تعویض خودروهای آلاینده، تجهیز ناوگان حمل و نقل عمومی و حرکت به سمت سوخت‌های سازگار با محیط‌زیست ازجمله مهم‌ترین اقدامات لازم برای کاهش میزان آلاینده‌های موجود در هوای کلانشهرهاست.

صالح سپهری‌فر