کوشک احمد شاهی, گنجینة اسرار

در میان مجموعه ساختمانهای مجموعه فرهنگی ـ تاریخی کاخ نیاوران, ساختمان کوشک کوچکی قرار دارد که بدون شک مشهورترین بنای آن نیز می باشد

در میان مجموعه ساختمانهای مجموعه فرهنگی ـ تاریخی کاخ نیاوران، ساختمان کوشک کوچکی قرار دارد که بدون شک مشهورترین بنای آن نیز می ‌باشد. سه ساختمان اصلی موجود در این محوطه عبارتند از: کاخ اصلی محل اقامت خانواده پهلوی دوم بودـ کاخ صاحبقرانیه قدیمی‌ترین بنای موجود در مجموعه ‌ و کوشک زیبایی که به احمد شاهی معروف شده است.

چنانچه به حافظه بازدیدکنندگان این مجموعه رجوع شود تعداد بسیار زیادی از افراد، مجموعه کاخ نیاوران را در وهله نخست با تصویر این ساختمان آجری دو طبقه به یاد می‌آورند.

کوشک واقع در مجموعه نیاوران در حالی ایام صدسالگی خود را سپری می‌کند که بدرستی تاریخ احداث و بانی مشخصی ندارد. تا به امروز هیچگونه سند قابل استنادی که به تاریخ شکل‌گیری بنا دلالت کند به دست نیامده است. نوع معماری و شیوة ساخت آن به گونه‌ای است که بیانگر تعلق این ساختمان به اواخر دورة قاجار می‌باشد.

اشاراتی وجود دارد که احمدشاه قاجار، بنایی برای یکی از زنان محبوب خود که تبار گرجی داشته است در اراضی باغ صاحبقرانیه ـ ‌ نیاوران کنونی ‌ ـ می‌سازد.

داستان به آتش کشیدن منات روسی توسط احمدشاه جهت سر ذوق آوردن این بانوی اسرارآمیز و خشم رعایا به هنگام آگاهی از این داستان که به جراید آن دوره نیز کشانده شد، بیش از آنکه از واقعیتها سخن بگوید یک داستان ژورنالیستی به نظر می‌آید.

براساس بررسی‌های صورت گرفته، احمدشاه نه همسری با تبار گرجی داشته و نه در طول دوران کوتاه پادشاهی خود قصد ساخت بنایی در این مجموعه نموده است. تنها بنایی که در دوران سلطنت وی احداث شد در اراضی فرح‌آباد بوده است.

در دهة نخست از دوران سلطنت پهلوی اول، مجموعه نیاوران چندان مورد توجه قرار نگرفت تا اینکه به دستور رضا شاه، کاخ صاحبقرانیه تعمیرات اساسی شد که به نظر می‌آید ساختمان کوشک نیز از این فرآیند بی‌بهره نماند و تغییراتی در فضای داخلی آن رخ داد.

این تغییرات چنان هنرمندانه و با ظرافت انجام شده است که سؤالات بسیار زیادی را در ارتباط با شکل اولیة بنا بدون پاسخ می‌گذارند.

نحوة دسترسی به طبقة اول بنا از جمله این پرسشها است. در اواخر دهه بیست که کاخ صاحبقرانیه برای برگزاری مراسم ازدواج محمدرضا ـ ولیعهد پهلوی اول ‌ـ و فوزیه آماده شد. کوشک نیز جهت استقرار کوتاه مدت آنان در نظر گرفته شد. اگر چه تا به امروز مشخص نیست که این بنا به این منظور مورد استفاده قرار گرفته باشد. پس از این تاریخ، ساختمان کوشک به تناوب گاه متروک و زمانی نیز محل اقامت پرسنل نظامی رده بالای مستقر در مجموعه بوده است.

در اوایل سالهای دهة چهل، محمدرضا پهلوی تصمیم به ساخت کاخ نیاوران جهت اقامت خود و خانواده‌اش گرفت و بنابر برخی گزارشهای شفاهی، کوشک نیز به ‌عنوان دفتری اداری وی آماده شد. در پی ساخت کاخ اصلی ساختمان کوشک نیز بازسازی اساسیشد.

از میانة دهة چهل تا سالهای آغازین دهة پنجاه و پس از آن ‌تا زمان وقوع انقلاب اسلامی ‌این ساختمان به‌عنوان محل اقامت رضا پهلوی و محل برگزاری مهمانی‌های خانوادگی استفاده شد. در این زمان بود که دکوراسیون داخلی بنا توسط طراحان فرانسوی کاخ صاحبقرانیه تغییر نمود.

تا ده سال از پیروزی انقلاب اسلامی بنای کوشک به‌عنوان انبار دربسته‌ای ماند و از آن تاریخ تا سال ۱۳۷۶ که مجدداً تعمیراتی در این ساختمان انجام شد کمتر کسی به داخل این بنا راه یافت. با بازگشایی این بنا تحت عنوان کوشک احمدشاهی و محل اقامت رضا پهلوی دوران جدید حیات آن آغاز شد.

این ساختمان کوچک که طی حیات کوتاه مدت خود شاهد ساکنان متفاوتی بوده است، امروز پذیرای بازدیدکنندگان عام و خاص می‌باشد. اما هنوز سؤالات بسیاری پیرامون آن باقی است؛ دلیل اطلاق احمدشاهی به این کوشک چه بوده است؟ آیا این تلقی عوام طی دوران آغازین سلسله پهلوی بوده که از هر آنچه به دوره قاجار تعلق داشته بنام احمدشاهی یاد می‌کرده‌اند؟

آیا این بنا بخشی از املاک سلطنتی بوده یا در دوران پهلوی اول به‌عنوان بخشی از اراضی مجاور املاک سلطنتی به آن الحاق شده است؟ اگر ساکنان این بنا از خانواده سلطنتی بوده‌اند، چرا هیچ اشاره‌ای در متون و اسناد از این بنا و وقایع جاری آن یافت نشده است؟ ابهام ‌های موجود در مورد این بنا به حدی است که حتی تاریخ نزدیک را نیز در بر می‌گیرد.

شتاب در ساماندهی و ثبت اموال کاخهای سلطنتی نیز منجر به آشفتگی شد و که آرایش داخلی آن را برهم ریخت. اینگونه است که امروز به ‌ جز یک یا دو فضای داخلی کوشک، مبلمان و دکوراسیون آن تغییر یافته و نامشخص است.

این کوشک زیبا و اسرارآمیز در حال حاضر دوران دیگری از حیات خود را به‌عنوان موزه‌ای کوچک آغاز کرده است. موزه‌ای که امید می‌رود با همراهی بازدیدکنندگان به زودی نمایشگر تاریخچه پنهان آن باشد.