چاه ویل «ولع مصرف» در مسیر تولید ملی

حمایت از کار و سرمایه ایرانی را نمی توان و نباید تنها به وجه تولید فروکاست این سکه روی دیگری نیز دارد که همانا مقوله مصرف و مصرف کننده است

حمایت از کار و سرمایه ایرانی را نمی توان و نباید تنها به وجه تولید فروکاست. این سکه روی دیگری نیز دارد که همانا مقوله مصرف و مصرف کننده است. فارغ از سیاست های حمایتی از تولیدکننده داخلی، مانند طرح ممنوعیت تبلیغ کالاهای خارجی، مصرف کننده نیز می بایست در مرکز توجهات واقع شود. فرهنگ مصرف کالای ایرانی تنها با ممنوعیت تبلیغ و عرضه کالای خارجی نهادینه نمی شود. کالای ایرانی اگر فاقد چهار ویژگی کیفیت، قیمت، تبلیغ و توزیع مناسب نباشد نمی تواند مصرف کننده را برای مصرف داخلی اقناع نماید. از میان این چهار ویژگی می توان وجه تبلیغی را از سه وجه دیگر یعنی کیفیت، قیمت و توزیع متمایز نمود. تبلیغات کالا وجه فرهنگی مشوق و اقناع کننده برای مصرف است. تاثیرگذاری تبلیغات کالا به حدی است که حتی می تواند مصرف کننده را به مصرف کالای بی کیفیت و گران نیز مجاب کند. حال آیا با این مقدمه آیا چاره کار را باید در افزایش کمی و کیفی تبلیغات کالای ایرانی جیست؟

مصرف، در جوامع معاصر تنها فعالیتی جهت برآوردن نیازهای زیستی و معیشتی نیست. اگر مارکسیسم در عصر صنعتی از خودبیگانگی را در عرصه تولید جستجو می کرد امروزه با تولید و مصرف انبوه فرآیند از خودبیگانگی را باید در مصرف بازجست. «مصرف می کنم پس هستم» شعار انسان مصرف زده امروزی است. مصرف با هویت پیوند خورده است و مصرف کننده با مصرف هویت فردی و طبقاتی خود را بروز می دهد. در چنین وضعیتی هرگونه تغییر و تحول در مصرف می تواند منجر به نوعی بحران هویتی گردد.

اگر هم اکنون ترویج کالای ایرانی گفتمان مطرح در سطح مسئولین نظام است، گفتمان غالب در زمینه اقتصاد و مصرف در میان عموم مردم گفتمان گرانی و لزوم مبارزه با آن است. بدیهی است که مسئولین موظف اند بای نحو کان با پدیده شوم گرانی و گران فروشی مبارزه کنند و همچنین در ترویج نهادینه سازی فرهنگ مصرف کالای داخلی تلاش کنند اما سخن اینجاست که آیا صرف گران نبودن کالا و بالا بردن قدرت خرید و مصرف کالای داخلی برای یک جامعه اسلامی و انقلابی کافی است؟ آیا جامعه انقلابی و اسلامی یعنی جامعه ای که در آن همگان به راحتی کالای خودی می خرند و به راحتی مصرف می کنند؟ اگر بتوانیم در ایجاد چنین بستری موفق شویم تازه جامعه ای ساخته ایم مصرفی و مصرف زده. درست که مصرف کالای داخلی به تقویت بنیه اقتصادی جامعه منجر می شود و درست که ارزانی و وفور کالا رضایت اجتماعی را به همراه می آورد اما به هر حال برای یک جامعه مصرف زده فرقی نمی کند که کالایی که مصرف می کند خارجی است یا داخلی. اگر با تبلیغات کالای ایرانی هم ولع مصرف، خوره روح و جان مردمی شود ثمری جز از خودبیگانگی و رفاه زدگی نخواهد داشت. زیبنده نظام انقلابی رواج گفتمان ساده زیستی و مبارزه با رفاه طلبی است نه گفتمان غر زدن در باب گرانی کالا. اگر مارکسیسم طبقات فرودست را به انقلاب علیه بورژوازی فرا می خواند برای این است که رفاه را از چنگ معدودی سرمایه دار خارج کند و به عموم جامعه ارزانی دارد اما آنچه با رجوع به محتوای فرامین امام حاصل می شود مبارزه با خود مفهوم رفاه طلبی است. آزادی واقعی در مهار کردن نفس اماره است.

در میان شعارهایی که رهبر انقلاب در ابتدای هر سال جهت گفتمان سازی طرح کرده اند. شعار دیگری نیز وجود داشت که مستقیم به مفهوم مصرف اشاره داشت. اصلاح الگوی مصرف، اما به نظر می رسد این شعار تنها به مصارفی خاص مانند مصرف حامل های انرژی و نان و... تقلیل پیدا کرد. اصلاح الگوی مصرف می بایست اصلاح الگوی مبتنی بر رفاه طلبی یا اصلاح الگوی مصرف زده تعبیر می شد. شاید مبارزه با مصرف زدگی خود شعار دیگری است که باید بعدها به انتظارش بنشینیم.

محمد الیاس قنبری