چه استغفاری مانع نوشتن گناه می شود

تاکنون درباره نقش استغفار, بسیار گفته و نوشته اند با این همه به نظر می رسد که این عامل سرنوشت ساز که حضرت آدم علیه السلام را در هنگام هبوط از بهشت, رهایی بخشید و فرصت های مکرری به او داد تا در مسیر کمالی و هدایتی عبودیت گام بردارد و به مقام راستین خویش دست یابد و هم چنین بسیاری از انسان ها را دستگیر شده و حتی پیامبرانی را از خطر هلاکت نگه داشت, آن چنان مهم و ارزشمند است که هر از گاهی می بایست و بلکه می توان چیزهای جدید و آثار و برکات تازه ای از آن کشف کرد و به دست آورد

تاکنون درباره نقش استغفار، بسیار گفته و نوشته‌اند. با این همه به نظر می‌رسد که این عامل سرنوشت ساز که حضرت آدم(علیه السلام) را در هنگام هبوط از بهشت، رهایی بخشید و فرصت‌های مکرری به او داد تا در مسیر کمالی و هدایتی عبودیت گام بردارد و به مقام راستین خویش دست یابد و هم چنین بسیاری از انسان‌ها را دستگیر شده و حتی پیامبرانی را از خطر هلاکت نگه داشت، آن چنان مهم و ارزشمند است که هر از گاهی می‌بایست و بلکه می‌توان چیزهای جدید و آثار و برکات تازه ای از آن کشف کرد و به دست آورد. از این رو بازخوانی آداب و آثار آن تنها برای کشف بعدی دیگر از ابعاد و جهتی دیگر از جهات بی نهایت این ابزار کارآمد الهی در دست بشر است که به سادگی می‌تواند به وسیله آن خود را از بسیاری از گرفتاری‌ها رهایی بخشد و یا بسیاری از گرفتاری‌ها و مصیبت‌ها را از خویش دفع کند؛ زیرا استغفار دارای دو کارکرد مهم دفعی و رفعی است.

● از چه چیزی استغفار کنیم؟

بسیاری از مردم به ویژه جوانان می‌پرسند که از چه چیزی استغفار کنیم؟ ما که گناهی نکرده و جرم و جنایتی مرتکب نشده‌ایم. این پرسش زمانی پررنگ تر مطرح می‌شود که آنان که با آموزه‌های قرآنی و یا روایی مواجه می‌شوند که در آن پیامبران و امامان(علیه السلام) و اولیای خداوندی مامور به استغفار شده و یا در دعاهای خویش به ذیل توبه و استغفار چنگ زده‌اند. در این صورت می‌پرسند که پیامبر(صلی‌الله‌علیه وآله) و یا امامان(علیهم‌السلام) چرا باید استغفار کنند و از چه چیزی می‌بایست استغفار کنند؟ اصولا استغفار چیست و چه جایگاهی در هستی شناسی و امور تکوین دارد که برای دفع امور تکوینی و بلاهای طبیعی به ذیل آن تمسک جسته می‌شود و یا برای رفع مصیبت و بلایی آن را ابزار و وسیله رهایی قرار می‌دهند؟ آن گونه که محقق اندیشمند و زبان شناس و قرآن پژوه فرهیخته راغب اصفهانی در کتاب مفردات الفاظ القرآن الکریم خویش گفته است: «استغفار به معنای طلب آمرزش، از ریشه غفران گرفته شده است که در اصل به معنای پوشیدن چیزی است که آدمی‌را از آلودگی نگه دارد. بنابراین استغفار به معنای طلب پوشیدن چیزی است که آدمی‌را از آلودگی‌های درونی و بیرون محافظت کند و از آن دور نگه دارد. به سخن دیگر، استغفار، درخواست مصونیت از عذاب با گفتار و رفتار خویش است. (مفردات راغب اصفهانی ذیل واژه غفر).کسی که استغفار می‌کند می‌کوشد تا خود را از آلودگی حفظ کند و تن پوشی را به تن نماید تا بوی گناهان بیرونی دیگران به وی نرسد و یا نمی‌گذارد بوی گناهان او به بیرون درز کند و او را رسوا سازد و یا کاری می‌کند که آثار و پیامدهای آن از درون و بیرون وی برطرف شود.

● بوی بد گناهان

در روایات است که هر گناهی بویی دارد که بسیار زننده است و دیگران را می‌آزارد. اصولا هر چیزی در دنیا دارای بوی خوش و بوی زننده است. رفتارها و گفتارهای آدمی‌نیز این گونه است. لذا از مومن و انسان‌های طیب و پاک بوی خوشی برمی‌خیزد که همگان را به سوی خود جلب و جذب می‌کند. در داستان اویس قرنی آمده است که وقتی آن حضرت(صلی الله علیه وآله) از مسافرت به مدینه بازگشت بیان کرد که بوی خوشی به مشام می‌رسد و این بوی از قرنی است. معلوم شد که اویس قرنی به مدینه آمده بود تا به دیدار محبوب خویش حضرت ختمی‌مرتبت(صلی الله علیه وآله) برسد ولی به سبب وعده ای که به مادر خویش داده بود آن حضرت را ندیده از مدینه بازگشت؛ زیرا پیامبر(صلی الله علیه وآله) به بیرون مدینه مسافرت کرده بود و در آن جا حضور نداشت. این بوی خوش مومن است که اهل دل آن را می‌بویند و می‌شنوند.

● بوی خوش کار نیک

استغفار موجب می‌شود تا آدمی‌دور خویش حصار و دژی استوار بر پا کند و از آثار زشت گناه دیگران در امان ماند؛ همچنین باعث می‌شود تا از آثار و تبعات گناه خویش در امان باشد و حداقل در میان خلق رسوا نشود. توبه یعنی بازگشت به سوی خدا و در مسیر کمال قرارگرفتن پس از آن که با گناه خویش کجروی کرده است و استغفار یعنی این که خود را از آثار و تبعات آن در امان داشتن و از رسوایی رهایی یافتن. بنابر این هرکسی می‌بایست برای رهایی از آثارو تبعات بیرونی، با استغفار دژ و قلعه ای برای خود بسازد. استغفار امری عمومی‌است و اختصاص به گناهکاران ندارد وحتی مومنان بلکه پیامبران برای در امان ماندن از آثار درونی و بیرونی اعمال دیگران به ذیل استغفار تمسک می‌جویند.

● از این رفتارها استغفار کنیم

گاه انسان می‌بایست از ظلم و ستم به نفس خویش استغفار کند؛ زیرا حق نفس را چنان که باید و شاید ادا نکرده و اسمایی را که خداوند در ذات وی به ودیعت نهاده به فعلیت نرسانده است (آل عمران آیه ۱۳۵ و نساء آیات ۶۴، و ۱۱۰ و نیز اعراف آیه ۲۳ و انبیاء آیات ۸۷ و ۸۸ و قصص آیه ۱۶) و گاه دیگر نیاز است که از گناه و خطای خویش توبه و استغفارکند (بقره آیه ۵۸ و اعراف آیه ۱۶۱ و غافر آیه ۵۵ و آل عمران آیه ۱۹۰و ۱۹۳ و یوسف آیه ۲۹ و ۹۷و آیات دیگر قرآن) و دمی‌دیگر می‌بایست از قضاوت عجولانه و داوری بی دلیل و ضد ارزشی (ص آیات ۲۴ و ۲۵) یا قتل (قصص آیات ۱۵و ۱۶) و کفر، نفاق وشرک(مائده آیات ۷۳ و ۷۴) استغفار نماید. چنان که استغفار گاه از گناه و خطای خود است(ابراهیم آیه ۴۱ ونوح آیه ۲۸) و گاه برای گناه دیگران از مردم و زنان مومن (محمد آیه ۹ و ممتحنه آیه ۱۲ و نوح آیه ۲۸) یا فرزند (یوسف آیات ۹۷ و ۹۸) و برادران (اعراف آیه ۱۵۱ و حشر آیه ۱۰) ووالدین (ابراهیم آیه ۴۱ و نوح آیه ۲۸) ومانند آن می‌باشد.

● آثار استغفار

در روایت است که پیامبر(صلی الله علیه وآله) به مردم هشدار می‌دهد که برای در امان ماندن از رسواشدن در پیشگاه مومنان، خود را با استغفار از خطا و گناهان در امان نگه دارید؛ زیرا چنان که گفته شد هر خطا و گناهی بویی دارد و حالتی در انسان ایجاد می‌کند و نوری را از انسان می‌زداید که اهل دل آن را می‌بینند و می‌بویند. آن حضرت فرمود: تعطروا بالاستغفار لاتفضحنکم روائح الذنوب؛ با استغفار خود را معطر کنید تا بوی گناهتان شما را رسوا نسازد. نزول باران و رونق کشاورزی (نوح آیه ۱۰ و ۱۲) ازطریق جلب محبت الهی با استغفار (هود آیه ۹۰) صورت می‌گیرد و انسان در رحمت الهی قرار گرفته و از آثار رحمت خاص بهره مند می‌شود. (بقره آیه۱۹۹ و نساء آیات ۱۰۶ و ۱۱۰ و آیات دیگر) البته آثار دیگری نیز برای استغفار در آیات قرآنی گفته شده که بیان آن مجال دیگری می‌طلبد. امام صادق(علیه السلام) نیز در پاسخ به این سوال که چه استغفاری مانع نوشتن گناه می‌شود؟ فرمودند: " هرگاه بنده گناهی مرتکب شود، از بامداد تا شب به او مهلت داده می‏‌شود. اگر آمرزش خواست، آن گناه برایش نوشته نمی‏‌شود(الکافی: ۲ / ۴۳۷ / ۱ منتخب میزان الحکمه: ۴۲۸ ). امیرالمومنین (علیه السلام) نیز درباره این که هرکس نعمت استغفار بیابد از چه نعمتی محروم نمی‌شود؟ می‌فرمایند: "به هر کس (نعمت) آمرزش خواهی داده شود، از آمرزیده شدن محروم نشود(نهج البلاغه: الحکمه ۱۳۵ منتخب میزان الحکمه: ۴۲۸). رسول مکرم اسلام همچنین ارزش پیامد استغفار زیاد را چنین توصیف می‌فرمایند: "هر کس زیاد آمرزش بخواهد، خداوند از هر غمی‌برای او گشایشی قرار دهد و از هر تنگنایی برون شوی(نور الثقلین: ۵ / ۳۵۷ / ۴۵ منتخب میزان الحکمه: ۴۲۸).

زهرا اجلال