مادر, جنین, استرس

با نگرانی های بارداری چگونه برخورد کنیم

تقریبا ۴ سال از آن روز می‌گذرد؛ روزی که فهمیدم دارم مادر می‌شوم، روزی که صحبت‌های متخصص زنانم دکتر سیدمصطفی میرپور که از اساتید دانشگاه تهران هم هستند، نگاه مرا به زندگی تغییر داد و این برای مادر شدنم لازم بود. فکر می‌کردم چون با توجه به رشته دانشگاهی‌ام برخی اطلاعات پزشکی تسلط دارم، یک قدم از مادرهای دیگر جلوترم اما وقتی جواب آزمایش به دست، پرسیدم خب، دکتر! باید چه کار کنیم؟ با نگاه مهربان و لحن پدرانه، گفتند: «هیچ کار، دخترم! مگر تا اینجا ما کاری کرده‌ایم که از این به بعد نگران باقی معجزه بارداری باشیم؟! فقط باید نگاه کنیم و از این شگفتی و عظمت لذت ببریم...

اگر موضوع نگران‌کننده‌ای بود، با هم در موردش حرف می‌زنیم و آن را رفع می‌کنیم.» پرسیدم: «پس تست‌های این دوره، سونوگرافی‌هایی که می‌گویند و...» باز هم با همان لحن پدرانه حرفم را قطع کردند و گفتند: «مادری که سالم است، فقط باید سعی کند آرام باشد، خوب بخورد و خوب بخوابد. نقش پزشک هم این است که نگرانی او را با دانشی که دارد، بررسی کند پس به مشکلاتی که هنوز وجود ندارد فکر نکن؛ مگر اینکه به توانایی دست‌هایی که هر لحظه درونت معجزه می‌آفریند، شک داشته باشی.»

«معجزه‌ بارداری»، عبارتی که دکتر به کار برد، برای من یک دنیا حرف داشت چون به چشم معجزه به آن نگاه نکرده بودم.

وقتی یک خانم متوجه می‌شود باردار است که در هفته ۴ یا ۵ بارداری قرار دارد. یعنی با اینکه این خانم هنوز منتظر است عادت‌ماهیانه‌اش اتفاق بیفتد و نمی‌داند باردار است، در درونش اتفاق‌هایی در حال وقوع است که علم در توصیف آن ناتوان مانده است. وقتی جواب آزمایش می‌رسد و به نظر مادر تازه یک اتفاق مهم افتاده، بی‌‌خبر است که بچه‌ای که قرار است تا چند ماه دیگر در آغوش بگیرد هم‌اکنون به اندازه دانه کنجد است اما قلبش می‌زند و هر کدام از سلول‌های در حال تقسیم او می‌دانند قرار است چه عضوی را بسازند.

آنچه من و شما که مادر شده‌ایم در هر سطح سواد و رتبه علمی فراموش می‌کنیم، این است که گمان می‌کنیم ما یا پزشک عهده‌دار مسوولیت رشد این جنین هستیم و همین باور غلط است که برایمان دلهره‌آور و استرس‌زاست.

باورمان نمی‌شود از عهده این کار بزرگ برآییم و ترس از ناشناخته‌ها برمان می‌دارد. شاید بی‌آنکه متوجه باشیم، غرق شدنمان در دنیای مدرن که تنها با یک کلیک انبوهی از اطلاعات را در اختیارمان می‌گذارد و شاید مدرک تحصیلی، یا صفرهای حساب بانکی‌مان باعث شده از یاد ببریم ما در طی شدن مراحل این معجزه بارداری، هیچ‌‌ کاره‌ایم. باور کنید برای تجربه این حس خوب، فقط باید انتظار کشید، خوب خورد و خوابید و از زندگی لذت برد چون یک قادر مطلق انجام کارها را به عهده دارد و قدرتش توصیف‌نشدنی است و اطمینان به قدرت او چنان آرامشی به شما می‌دهد که هیچ استرسی آن را برهم نمی‌زند. باور کنید تا او نخواهد برگی از درخت نمی افتد.

اگر به حر‌ف‌هایم می‌خندید و باورش ندارید، سری به سایت‌های علمی بارداری بزنید یا در کتاب‌های جنین‌شناسی بگردید تا این جمله‌ها را ببینید «از نظر علمی هنوز مشخص نشده چرا...»، «با وجود این همه پیشرفت هنوز هیچ راهی برای تخمین زمان دقیق زایمان نیست و...»، «هنوز مکانیسم اینکه چطور این اتفاق می‌افتد، معلوم نیست...»

● تفاوت بین نگرانی عادی و وسواس‌گونه را درک کنیم

همکاری داشتیم که متخصص پزشکی هسته‌ای بود. او حتی در دوران بارداری هم سرکار می‌آمد و با شکم برآمده‌اش، تعجب بیماران را برمی‌انگیخت. تعجب از اینکه چرا روی دیوارها نوشته‌ایم خانم باردار داخل نشود اما خودمان رعایت نمی‌‌کنیم. گاهی هم از او در این باره می‌پرسیدند و پاسخ این همکار ما که استاد دانشگاه هم بود، جالب بود: «احتیاط شرط عقل است اما هیچ عاقلی وقتی محتاطانه عمل می?کند نگرانی به خود راه نمی?دهد. من مراقب هستم که جنینم در معرض اشعه قرار نگیرد و به جایی که دارو در آن تهیه یا مواد رادیواکتیو تزریق می‌شود، نمی‌روم. به بیمارانی هم که دارو برایشان تزریق شده، نزدیک نمی‌شوم پس جای نگرانی نیست.

وظیفه ما رعایت نکات ایمنی است اما نباید مدام از احتمال خطرهایی که در محیط وجود دارند، نگران باشیم و بترسیم. این استرس هر روزه برای بچه‌ام سم است، نه گپ ۲ دقیقه‌ای با یک بیمار نیازمند به همدردی.» الان پسر او ۶ ساله است؛ سلامت و باهوش اما چه بسیارند خانم‌هایی که با استرس و ترس‌های بی‌مورد، سلامت خود و بچه‌هایشان را به خطر می‌اندازند. اگر نگرانی شما ناشی از بی‌اطلاعی است، خوب است مطالعه کنید اما نباید این انباشتگی اطلاعات متفاوت باعث بیشتر شدن نگرانی‌هایتان شود.

● اولین نیاز زن باردار، فراگیری مدیریت استرس

پروفسور هابر، یکی از استادان جنین‌شناسی دانشگاه کالیفرنیا، می‌گوید: «یک خانم باردار در درجه اول به آموزش مدیریت استرس نیاز دارد.» این پزشک متخصص می‌گوید: «همان‌طور که غذای ناسالم یا نوشیدنی و داروی نامناسب می‌تواند به زن باردار و سلامت جنین او ضرر برساند، تصمیم‌های غلط و واکنش نامناسب در برابر عوامل بیرونی استرس‌زا برای او آسیب‌رسان است.» این پزشک ادامه می‌دهد: «مادر باردار باید در جایی که مدام جلوی دیدش باشد، بنویسد: «مادر! استرس تو من را نابود می‌کند» و این جمله را به‌عنوان اولین جمله، از جنین درون شکمش بپذیرد.»

اگر انجام دادن یا ندادن یک بررسی تشخیصی از نظر تامین هزینه یا ترس از ناشناخته‌ها به شما استرس وارد می‌کند یا درنهایت نتیجه این بررسی تاثیری در تصمیم شما برای طی روند بارداری ندارد، با پزشکتان یا همسرتان در این باره صحبت کنید. گاهی صرفنظر از انجام این کار و کاستن از شدت این استرس، برای شما و جنینتان مفیدتر از انجام دادن آن همراه با استرس است. متخصص دیگری از همان گروه محقق دانشگاه کالیفرنیا، با نام دکتر هایتر با بیان خاطره‌ای از یکی از بیماران می‌گویند: «استرسی که این مادر قرار بود از انجام تست آمینوسنتز داشته باشد، زیاد بود و به من می‌گفت حتی اگر مشکلی وجود داشته باشد، تا ختم بارداری صبر می‌کنم بنابراین بهتر دیدیم این کار را برایش انجام ندهیم چون استرس همیشه مشکلات را پیچیده‌تر می‌کند. گاهی استرس اینکه جنین سقط می‌شود یا نه، باعث می‌شود این موضوع به واقعیت تبدیل شود.»

● تأثیر استرس بر بارداری

این محقق نکته جالبی در مورد استرس مادران و ترس‌های آنها در دوران بارداری می‌گوید که به نظرم نکته‌ای طلایی است: «مادری که در مورد هر آنچه می‌خواهد بخورد یا انجام دهد، استرس افراطی و وسواس‌گونه دارد، باید بداند شاید آ‌ن غذا یا فعالیت مضر نباشد اما استرس یک بیماری ساکت و خاموش است که جنین او را بیمار خواهدکرد.» نتیجه تحقیقات این گروه در مورد استرس نشان می‌دهد بیشتر مادران مضطرب دچار زایمان زودرس می‌شوند و به دلیل وزن کم حین تولد، احتمال مرگ‌ومیر این نوزادان بالاست.

دکتر هایتر می‌گوید: «حتی اگر بتوانیم به دلیل پیشرفت‌های علم، شانس زنده ماندن را در این نوزادان بالا ببریم، از ابتلای آنها به انواع بیماری‌های قلبی، دیابت، فشارخون و... نمی‌توانیم جلوگیری کنیم. از این بدتر اینکه اگر این بچه‌ها از بیماری‌های جسمی جان سالم به در ببرند، از مشکلات عصبی، پرخاشگری و افسردگی در بزرگسالی در امان نخواهند بود. طی مراحل رشدی می‌توان درک کرد این بچه‌ها از نظر هوش و IQ عقب‌تر از بقیه همسالانشان هستند.»

همه این مشکلات ناشی از آن است که وقتی مادر دچار استرس می‌‌شود، چند مکانیسم مختلف و پیچیده در بدنش به کار می‌افتد که همه آنها از مغز دستور می‌گیرند تا با ترشح هورمون‌های مختلف بدن را برای مقابله با استرس آماده کنند. حجم بالای هورمون‌های استرس، گرفتگی عضلات مختلف بدن، افزایش فشارخون و ضربان قلب و ماندن مادر در این حالت باعث می‌شود تمرکز بدن برای اکسیژن‌رسانی صحیح به رحم و جنین در حال رشد کاهش یابد و این یعنی مختل شدن روند رشد جنین.

الهه رضاییان