آیا همه با نوجوانشان مشکل دارند

در این مقاله روی صحبتم با والدینی است که با دختر یا پسر نوجوانشان مشکل دارند و متاسفانه تعداد این والدین هم کم نیست

در این مقاله روی صحبتم با والدینی است که با دختر یا پسر نوجوانشان مشکل دارند و متاسفانه تعداد این والدین هم کم نیست...

در این خانواده‌ها مدام جروبحث و مشاجره بر سر مسایل مختلف مرتبط با بچه‌ها وجود دارد: «حق نداری این لباسو بپوشی!»، «یا داری اس‌ام‌اس‌بازی می‌کنی یا افتادی رو تلفن! بسه دیگه بچه!» «اینا چیه تو اتاقت؟ جواب این همه زحمت من و مادرت را خوب دادی! به جای درس خواندن یا داری سی‌دی می‌بینی یا تو اینترنتی!» و این رشته سر دراز دارد.

تا حالا از خودتان پرسیده‌اید چرا این همه با نوجوانتان مشکل دارید؟ به نظر شما آیا همه خانواده‌هایی که بچه‌های نوجوان دارند مانند شما هستند؟ برایمان حتما در این باره بنویسید و اگر با نوجوان خود مشکل دارید، نوع درگیری و علل زمینه‌ساز آن را با شرح جزییات بنویسید. به نظر شما اینگونه مشاجره‌ها بین نوجوان‌ها و والدینشان عادی‌ است یا می‌شود جلوی آن را گرفت؟

نوجوان‌ ۱۴ ساله‌ای می گوید با دوستان بسیار کوچک‌تر از خود عکس‌های یک مجله مستهجن را دیده‌اند و حالا نمی‌دانند چطور به والدین خود بگویند. او چند پیامک فرستاده و از اعتماد بیش از حد برخی والدین به نوجوانشان گفته، از رابطه مخدوش بسیاری از دوستانش با خانواده‌های خود و درنهایت از اینکه در این سن دارد به ازدواج فکر می‌کند. به عقیده شما والدین او کجای راه را اشتباه رفته‌اند که دخترشان به این نقطه‌ رسیده؟ گاهی ما والدین آموزش‌های لازم و ضروری (آموزش درباره مسایل جنسی، زیان مواد مخدر، ناهنجاری‌های دنیای امروز و...) را آنقدر دیر آغاز می‌کنیم که کودکمان به نوجوانی می‌رسد و خود از منابع غیرصحیح آن را می‌آموزد. البته آموزش نمی‌بیند بلکه در معرض آن قرار می‌‌گیرد و آسیب می‌بیند.

همان‌طور که دادن اطلاعات زودتر از حد و در سنین پایین آسیب‌رسان است، صحبت نکردن با بچه‌ها در این مورد و پاسخ ندادن به کنجکاوی‌‌شان مطابق با سنشان هم به ضرر آنهاست. بعضی از ما والدین آنقدر از بچه‌ها فاصله می‌گیریم که آموزش درباره منع مصرف دخانیات، منع دوستی با افراد نامناسب و ورود به گروه‌های حقیقی و مجازی در اینترنت و... را تا دوران بلوغ به تعویق می‌اندازیم. این بزرگ‌ترین اشتباه است چون ماهیت نوجوانی این است که نوجوان با پند و اندرز مخالف است و دلش می‌خواهد با همسن و سال‌هایش باشد و خودش تصمیم بگیرد. وقتی شما در این سن او را از چیزی منع می‌کنید، کنجکاو می‌شود به سمت آن برود و با پذیرش مسوولیت اشتباه‌های احتمالی‌اش، هیجان را تجربه کند. پس منع کردن در این سن نوعی سوق دادن او به سوی انجام چیزی است که از آن منع شده است.

باید آموزش‌ها را به‌تدریج و متناسب با سن بچه‌ها از همان کودکی آغاز ‌کرد. اطلاع‌رسانی به فرزند از سن ۳ تا ۱۲ سالگی و مطابق با دوره‌های رشد و البته درک او باید پایه‌ریزی شود. والدین باید از همان کودکی که فرزندشان فقط به آنها اعتماد و شوق آموختن از بزرگ‌ترها دارد، او را با ارزش‌ها و ضدارزش‌های خانواده‌ آشنا کنند.

باید از همان کودکی با رفتار خود الگویی به او دهند که دوست دارند در بزرگی آنگونه باشد. اینکه روان‌پزشکان و روان‌شناسان می‌گویند باید با بچه‌ها دوست باشید نه به معنی دوستی است که در ذهن بزرگسالان رایج است بلکه ارتباط دوستانه با بچه‌ها به معنی صمیمیت و باز نگه داشتن باب گفت‌وگو با آنهاست و باید طوری رفتار کرد که در فضای احترام و صمیمیت با پدر و مادر، باور داشته باشد آنها هم‌تراز او نیستند و به عنوان بزرگ‌تر حامی او و البته تصمیم‌گیرنده‌اند.

او باید بداند والدین تصمیم می‌گیرند چند ساعت در روز از اینترنت استفاده کند، تلفن‌همراه داشته باشد یا نه، با دوستانش به کوه برود یا نه و این باور به دست نمی‌آید مگر اینکه قاطع باشند. اگر از همان ۴ سالگی به این نتیجه برسد با کمی تشویق می‌تواند نظر پدر یا مادر را در مورد ندادن شکلات عوض ‌کند، در ۱۰ سالگی هم مطمئن خواهد بود می‌تواند خواسته خود را با بدرفتاری بگیرد و قوانین را زیر پا بگذارد چرا که قبلا این روش را بارها آزموده است.

وقتی والدین به خاطر چشم و هم‌چشمی دائم به فکر عوض کردن مدل گوشی و تبلت خود هستند، دغدغه‌‌شان خرید لباسی که مد شده یا مدل مویی است که آمده، بچه هم اینها را از همان ۵ سالگی یاد می‌گیرد چون به او پیام داده‌اند: «من الگوی تو هستم و دوست دارم بزرگ شدی اینگونه باشی.» چنین والدینی بعدها نباید ناراحت شوند و دعوا ‌کنند که چرا تقاضای پوشیدن لباس چسبان و به عقیده آنها نامناسب دارد یا سرویس سنگ‌هایی را می‌خواهد که در فلان سریال ماهواره‌ای استفاده می‌شود!

اگر پدر و مادر الگوی خوبی نباشند؛ اگر آداب تربیت صحیح را تا به اینجا (سن نوجوانی کودک) درست رعایت نکرده باشند و حالا دلشان می‌خواهد گفت‌وگویی نتیجه‌بخش و پربار با فرزند نوجوانشان داشته باشند و او را از خطرهایی که در کمینش است (مثل موادمخدر، دوست ناباب، فحشا و افتادن در دام گروه‌هایی که روابط جنسی نامشروع و الکل و.... را ارزش جلوه می‌دهند) آگاه کنند، باید پشتکار داشته باشند و با علاقه و بدون پیش‌داوری، آرام‌آرام به فرزندشان نزدیک شوند.

شروع رابطه درست برای والدینی که تا حالا برای فرزندشان وقت نگذاشته‌اند یا اگر هم به عقیده خود وقت صرف او کرده‌اند موثر نبوده، کمی سخت است اما هنوز دیر نشده. هفته آینده بیشتر در این باره حرف می‌زنیم.

دکتر میترا حکیم شوشتری

فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران