SWOT در کشاورزی توسعه روستایی ـ بخش پانزدهم

مواضع سند ملی توسعه بخش کشاورزی و منابع طبیعی برنامه چهارم

● وضعیت موجود توسعه روستایی

پرداختن به مقوله توسعه روستایی به مثابه یک فرآیندی است که می‌بایست وضعیت جوامع روستایی را در همه ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زیست‌ محیطی و... ارتقاء داده و در تعامل با مناطق شهری و بخش‌های دیگر، امکان دستیابی به تعادل‌های منطقه‌ای و ملی را فراهم سازد. چراکه جمعیت روستاهای ایران حدود ۳۸% از کل جمعیت کشور را شامل می‌شود، لذا هرگونه تحرک اقتصادی اجتماعی آنان در سطوح ملی و منطقه‌ای بر بسیاری از موضوعات تاثیرگذار خواهد بود. علی‌رغم این‌که برای ارزیابی توسعه روستایی طی سال‌های ۸۳ –۱۳۷۳ می‌بایست حوزه وسیعی از روندها و فعالیت‌ها مورد ارزیابی قرار گیرند، ولی به دلیل فراهم نبودن زمینه‌های لازم آن، همانند برنامه‌های اول تا سوم توسعه صرفاً به ارزیابی برخی جنبه‌های عمران روستایی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

طی سال‌های ۸۱ـ۱۳۷۳ درصد جمعیت روستاهای برخوردار بالای ۲۰ خانوار از ۷۰ درصد به ۸۷ درصد ارتقاء یافته در حالی‌که هدف برنامه در سال ۱۳۸۱، ۹۲ درصد بوده است. درصد جمعیت روستاهای برخوردار از راه مناسب در پایان سال ۱۳۸۱ به ۸۸ درصد رسیده به‌طوری که از هدف برنامه در سال ۱۳۸۱ در حد ۳ درصد جلوتر بوده است. بهره‌مندی جمعیت روستاهای بالای ۲۰۰ خانوار از شبکه جمع‌آوری و دفع فاضلاب روستایی در سال ۱۳۸۱ در حد ۴‌ درصد بوده و در مقابل هدف برنامه ۲ درصد بوده است. در پایان سال ۱۳۸۱ با تحقق صددرصد هدف برنامه، تمام روستاهای بالای ۲۰ خانوار از برق برخوردار گردیدند که این شاخص در شروع دوره ۸۰ درصد بوده است.

دلایل عمده عدم تحقق برخی از اهداف برنامه درخصوص فعالیت‌های فوق‌الذکر عبارتند از: پرهزینه بودن علملیات اجرایی، کمبود اعتبارات و عدم مشارکت بخش خصوصی و مردم در انجام پروژه‌ها خصوصاً عملیات آبرسانی و برق ‌رسانی، تغییر ساختار اداری متولی فعالیت‌های فوق خصوصاً ادغام شرکت آب و فاضلاب روستایی و شهری و بروز برخی مشکلات درخصوص ارائه طرح‌های هادی روستا.

درخصوص مهم‌ترین دستاوردها می‌توان به حجم فعالیت‌های انجام شده خصوصاً عملکرد سال ۱۳۸۱ آبرسانی روستاها که با ۱۳۰ درصد تحقق صورت گرفته است و نیز تحقق اهداف برخورداری تمام روستاهای بالای ۲۰ خانوار از برق اشاره داشت. همچنین فعالیت ارائه طرح‌های هادی روستاهای بالای ۱۰۰ خانوار با رشد متوسط سالانه ۲۲ درصد طی سال‌های ۸۱ـ۱۳۷۳ و افزایش پوشش آن از ۹ درصد به ۴۴ درصد در سال ۱۳۸۱را می‌توان به عنوان یک دستاورد مهم ذکر نمود، چرا که دراثر این طرح‌ها، فعالیت‌های مختلف درعرصه روستاها ساماندهی شده و در نتیجه در‌ افق بلندمدت حصول توسعه روستایی از ضریب‌امکان بالاتری برخوردار خواهد بود. همچنین از جمله مهم‌ترین تحولاتی که اثرات آن در عرصه توسعه روستایی قابل ملاحظه و بررسی خواهد بود، انتزاع وظایف سخت افزاری برق‌رسانی، آب‌رسانی، راه‏سازی، مسکن و فاضلاب روستایی از وزارت جهاد کشاورزی و ابلاغ آنها به وزارتخانه‏های ذی‌ربط می‏باشد. گرچه این روند با هدف اصلاح ساختار اداری صورت گرفته است اما از آنجا که نکته اساسی و محوری در توسعه روستایی، سازماندهی فعالیت‌ها و سیاستگذاری‌ها درعرصه روستاها می‌باشد، لازم است امور برنامه‏ریزی و مدیریت توسعه روستایی و الزامات آن از جمله هماهنگی‌های بین بخشی و فرابخشی مورد توجه و عنایت ویژه کلیه دستگاه‌های موثر در توسعه روستایی قرار گیرد.

● قابلیت‌ها و امکانات

- وجود ظرفیت‌های اقتصادی استفاده نشده در محیط‌ های روستایی (منابع بالقوه و بالفعل محیطی و انسانی) از جمله آب، خاک، مواد اولیه و نیروی انسانی ماهر

- وجود سابقه برنامه‌ریزی روستایی در سطح ملی در سلسله مراتب برنامه‌ریزی کشور و تهیه شرح خدمات همسان تهیه طرح‌های مربوطه

- تصویب ضوابط و استانداردهای خدمات‌رسانی به روستاها

- سیاست‌ تمرکززدایی دولت و گرایش به سپردن کارها و امور به مردم

- وجود نهادهای محلی (تعاونی‌ها، صندوق‌های خرد روستایی و...)‌ و شکل‌گیری شوراهای اسلامی روستا، بخش و دهیاران

- وجود نیروهای انسانی متخصص لازم در زمینه‌های توسعه کشاورزی و روستایی در سطوح مختلف

● محدودیت‌ها و تنگناهای اساسی

- دوگانگی در سیاست‌های توسعه شهری و توسعه روستایی

- ضعف نظام مدیریت توسعه روستایی به لحاظ نارسایی‌های قانونی و عدم شفافیت وظائف نهادهای موجود در رابطه با توسعه روستایی

- متنوع نبودن فعالیت‌های اقتصادی در روستا

- وجود ناهماهنگی در تهیه و اجرای برنامه‌های توسعه روستایی در سطوح مختلف نظام برنامه‌ریزی کشور

- عدم بهره‌گیری از پتانسیل‌های موجود در بخش کشاورزی

- ضعف و نارسایی در خدمات و زیرساخت‌های پشتیبان تولید

- فقدان نظام جامع اطلاعات و ارتباطات روستایی

- نابسامانی بازار سرمایه و اعتبارات روستایی و فقدان پس‌انداز و کمبود سرمایه در مناطق روستایی

- پایین بودن سطح درآمد حاصل از فعالیت در بخش کشاورزی در مناطق روستایی و محدودیت توان مالی روستائیان برای توسعه فعالیت‌های تولیدی و ایجاد اشتغال

- بالابودن سطح فقر نسبی مردم روستایی و ناتوانی ساختاری روستاها در استفاده از فرصت‌های رشد و توسعه اجتماعی ـ اقتصادی

● اهداف کیفی بلندمدت (اهداف آرمانی)

- امنیت و پایداری اقتصادی (تولید، درآمدو اشتغال) با تاکید بر بخش کشاورزی

- توسعه منابع انسانی و سرمایه‌های اجتماعی به منظور تحرک بخشی دراقتصاد روستایی

- بهره‌وری پایدار و دسترسی مناسب به منابع و زیرساخت‌های پایه تولید

● اهداف کیفی پنجساله (جهت‌گیری‌های اصلی)

- ظرفیت‌سازی در ابعاد حقوقی، قانونی، مالی، اعتباری، فیزیکی و نهادی در جهت تسریع در رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی روستاها با تاکید بربخش کشاورزی

- تنوع بخشی به فعالیت‌های اقتصادی روستاها با تاکید بر بخش کشاورزی

- رشد و توسعه اقتصاد روستا از طریق بهره‌برداری بهینه از منابع موجود و بالقوه (ارتقاء بهره‌وری) و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و ارتقاء‌ درآمد روستاییان

- توسعه اقتصادی - اجتماعی روستاها با تاکید بر توسعه زیرساخت‌های اجتماعی، نهادهای محلی و مشارکت مردمی در فرآیند تصمیم‌سازی و توسعه امورمحلی

- توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز بخش کشاورزی در روستاها

- بهبود وضعیت مدیریت توسعه روستایی در سطوح ملی، منطقه‌ای و محلی

- توسعه شبکه خدمات مالی محلی روستایی با هدف ایجاد اشتغال، ارتقاء بهره‌وری و رقابت پذیری، به‌ویژه در بخش کشاورزی، از جمله تقویت فعالیت‌های صندوق قرض‏الحسنه توسعه اشتغال روستایی و کمک به تاسیس و تقویت صندوق‌های حمایت از توسعه پایدار روستایی

- ایجاد بستر لازم به منظور هماهنگی دستگاه‌های اجرایی در اجرای برنامه‌های توسعه روستایی و کشاورزی

● اهداف کمی

▪ تهیه طرح‌ها و برنامه‌های توسعه روستایی:

- تهیه ۲۰۰ طرح توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی بخش کشاورزی در سطح محلی در ۲۰۰ بخش با هدف پوشش ۲۵ درصدی بخش‌های کشور در طول برنامه چهارم

پوشش ۱۰۰ درصدی در افق بیست ساله

- تهیه طرح مطالعات و برنامه‌ریزی راهبردی ـ ساختاری توسعه پایدار اقتصادی ـ اجتماعی روستاهای مرزی با تاکید بـر بـخش کشاورزی در ۱۶ استان کشور (۱۲۰ بخش)

- بازنگری و تدوین ضوابط استانداردهای خدمات و زیرساخت‌های مورد نیاز توسعه کشاورزی و اولویت بندی تجهیز مراکز روستایی بر زیرساختارهای مذکور (در ۳۰ استان کشور )

- تسهیل گری اجرای ۱۸۰ طرح توسعه اقتصادی و اجتماعی بخش کشاورزی در ۱۸۰ بخش با هدف پوشش ۲۰ درصدی بخش‌های کشوردرطول برنامه چهارم

- آموزش و اطلاع ‌رسانی به ‌منظور تسهیل‌گری اجرای ۱۸۰ طرح توسعه اقتصادی و اجتماعی بخش کشاورزی در سطح محلی (از طریق معاونت ترویج و نظام بهره‌برداری و سازمان آموزش تحقیقات)

- ایجاد ۳۵۰۰۰ شغل از طریق صندوق قرض‌الحسنه توسعه اشتغال روستایی با هدف پوشش ۵ درصدی افراد بیکار روستایی با تاکید بر بخش کشاورزی درطول برنامه چهارم

- کمک به تشکیل ۱۱۰ صندوق حمایت از توسعه پایدار روستایی از طریق شرکت مادر تخصصی حمایت از سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی در ۱۱۰ روستای کشور

- انجام مطالعات جامع توسعه اقتصادی روستایی در زمینه‌های مورد نیاز نظیر طراحی ساز و کارهای نوین جهت تنوع بخشی به فعالیت‌های کشاورزی، سیاست‌های راهبردی توسعه اقتصادی روستاها، بهینه‌سازی نظام بهره‌برداری از اعتبارات خرد روستایی در توسعه کشاورزی، مدل های برنامه‌ریزی توسعه روستایی کشاورزی و نظیر آن

● فعالیت‌های محوری

- تقویت فرآیند توسعه همه جانبه و پایدار بخش کشاورزی و تامین نیازهای پشتیبانی آن توسط سایر دستگاه‌های اجرایی ازطریق تدوین و حمایت از اجرای طرح‌های توسعه پایدار اقتصادی ـ اجتماعی درسطح محلی و هماهنگی درون و برون بخشی

- توسعه اشتغال روستایی به‌ویژه در بخش کشاورزی از طریق تقویت منابع مالی نهادهای ارائه کننده تسهیلات اشتغال‌زا

- تجهیز مراکز روستایی به خدمات و زیرساخت‌های مورد نیاز توسعه بخش کشاورزی

● سیاست‌های فضایی و منطقه‌ای

- تمرکز زدایی و فعال‌تر نمودن واحدهای استانی در‌ امر توسعه اقتصادی در فضاهای تولید کشاورزی

- محلی نمودن فرآیند توسعه اقتصادی روستاها و تقویت حوزه‌های روستایی به عنوان کانون‌های تولید کشاورزی

- توسعه متوازن اقتصادی کشاورزی در روستاهای مرزی کشور

- پشتیبانی از صندوق‌های قرض‌الحسنه در سطح روستاها برای توسعه اشتغال مولد

- حمایت از فعالیت‌های مدنی محلی و سازمان‌های غیردولتی موثر در توسعه روستایی

- اولویت بخشی به اجرای اقدامات مورد نظر در طرح‌های مصوب توسعه اقتصادی ـ اجتماعی روستاهای کشور

● اقدامات

- تدوین اسناد و طرح‌های توسعه اقتصادی ـ اجتماعی در سطح ملی

- تدوین طرح‌های توسعه اقتصادی ـ اجتماعی برای روستاهای واقع در نواحی مرزی کشور

- تسهیل‌گری حمایت مالی و فنی از اجرای طرح‌های مذکور

- حمایت از تاسیس صندوق های توسعه پایدار روستایی در سطح روستاها با استفاده از ظرفیت صندوق‌های قرض‌الحسنه موجود در روستاها

- تقویت منابع مالی در اختیار صندوق قرض‌الحسنه توسعه اشتغال روستایی

- تدوین ضوابط و استانداردهای لازم برای توسعه خدمات و زیرساخت‌های مورد نیاز پشتیبانی از بخش کشاورزی و اولویت بندی مراکز روستایی جهت تجهیز به این‌گونه زیرساخت‌ها

- ایجاد بستر لازم به منظور هماهنگی میان بخش‌های اجرایی وزارت متبوع جهت اجرای طرح‌های توسعه اقتصادی ـ اجتماعی روستاها

- فراهم نمودن زمینه لازم برای تامین نیازهای خدماتی و زیرساخت‌های مورد نیاز توسعه کشاورزی در چارچوب طرح‌های مصوب توسط سایر دستگاه‌ها

- انجام مطالعات جامع توسعه اقتصادی ـ اجتماعی روستاها در زمینه‌های مورد نیاز