مشاغل سمی

در اثر بسیاری از فعالیت ها در كارگاه ها و صنایع, مثل خرد كردن, ساییدن, حفاری, آسیاب كردن, برش, تراش و و در مشاغلی نظیر نجاری, سنگ بری ها, معادن, ماشین ابزار, داروسازی و صنایع شیمیایی, در حین تولید, گرد و غبار ایجاد و سبب آلودگی هوای محیط كار می شود

در اثر بسیاری از فعالیت‌ها در كارگاه‌ها و صنایع، مثل خرد‌كردن، ساییدن، حفاری، آسیاب‌كردن، برش، تراش‌ و... و در مشاغلی نظیر نجاری، سنگ‌بری‌ها، معادن، ماشین‌ابزار، داروسازی و صنایع شیمیایی، در حین تولید، گرد و غبار ایجاد و سبب آلودگی هوای محیط كار می‌شود.

از بین گرد و غبارها، گرد و غبار «سیلیس» سمی محسوب می‌شود. استنشاق گرد و غبارهای سیلیس از نوع كریستالیزه (SIO۲)، نوعی بیماری ریوی به‌نام سیلیكوزیس ایجاد می‌كند.

● بیماری ریوی ناشی از سیلیس

سیلیكوزیس یك بیماری ریوی است كه در نتیجه استنشاق ذرات كریستالیزه سیلیكون آزاد (دی‌اكسید سیلیكون) معلق در هوا به‌وجود می‌آید. در برخی مواقع سیلیكوزیس توام با سل ریوی مشاهده می‌شود. از این‌رو این بیماری خطرناك را باید از نظر مراقبت‌ها و كنترل بیماری سل نیز با‌اهمیت دانست. سیلیكوزیس به‌عنوان اساسی‌ترین عامل ایجاد‌كننده معلولیت یا مرگ شناخته شده است. این بیماری شغلی در اثر تماس با ذرات سیلیس و استنشاق آن (در مشاغل مختلف) بروز می‌كند. بیشتر تخته‌سنگ‌ها حاوی سیلیس هستند. ذرات ریز سیلیكون آزاد در نتیجه انفجار و آسیاب‌كردن، سوراخ‌كردن، ساییدن، خرد‌كردن و تكه‌تكه‌كردن این نوع سنگ‌ها ایجاد می‌شوند. كارگرانی كه در این بخش‌ها فعالیت می‌كنند، در معرض خطر سیلیكوزیس قرار دارند؛ حفر و استخراج سنگ‌های سخت، مهندسی عمران، كشیدن روكش سنگی و صیقل‌دادن سنگ، طراحی و حجاری، بهسازی كیفیت سنگ، ذوب شیشه و كارگاه‌های شست‌وشوی شن، جدا‌كردن روكش‌های مقاوم در كوره‌ها، ریخته‌گری، روكشی سرامیك، چینی و تولیدات لعابی و سندبلاست‌كاری كه از شن برای سایش استفاده می‌شود.

● نوع حاد سیلیكوزیس

سیلیكوزیس حاد یك بیماری به‌سرعت پیشرونده است. در شرایط حاد، تنگی نفس و سرفه‌های خشك در عرض چند هفته تماس با گرد و غبار شروع و گسترش می‌یابد. تنگی نفس، ناتوانی در انجام كار در عرض چند ماه بروز كرده و مرگ ناشی از نارسایی ریوی یا بیماری قلبی در عرض یك تا ۳ سال اتفاق می‌افتد. در شرایط غیر‌حاد و مزمن، به‌علت تماس طولانی و تدریجی با گرد و غبار و بسته به میزان تماس، غلظت و فاكتورهای دیگر مثل مقاومت فردی و سوابق قبلی كارگر و یا اقدامات كنترلی انجام شده، ابتلا به بیماری از ۶ ماه تا چند سال طول می‌كشد.

این كارگران نسبت به بیماری سل نیز در معرض خطر بیشتری هستند. بروز این اتفاقات در بخش پایینی و میانی ریه‌ها شایع است و در بررسی رادیوگرافی از ریه فرد مبتلا، اختلالات به شكل سایه‌های نامنظم دیده می‌شود. از اقدامات كنترلی كه برای كاهش و حذف این عامل خطر می‌توان انجام داد، در مرحله اول سنجش میزان گرد و غباری است كه در محیط كاری و بر اثر فرایند تولید ایجاد می‌شود. این سنجش با استفاده از روش‌های آزمایشگاهی و نمونه‌برداری از هوای كارگاه با پمپ‌ها و وسایل جذب‌كننده و تعیین میزان سیلیس در آزمایشگاه با روش‌های آنالیز شیمیایی انجام می‌شود. به علت اینكه ذرات ریز قابل تنفسی كه به انتهایی‌ترین نقطه در ریه نفوذ می‌كنند خیلی مهم هستند، نمونه‌برداری در محل تنفس كارگر و جداسازی ذرات قابل استنشاق انجام می‌شود. كاهش میزان غلظت این آلاینده در هوای محیط كار با استفاده از روش‌های فنی ـ مهندسی بسیار اثربخش است و از وظایف كارشناسان و مسوولان ایمنی و بهداشت كارخانجات به حساب می‌آید.

● چگونه كنترل كنیم؟

استفاده از وسایل حفاظت فردی مناسب، جداسازی كارگر از محیط كار، طراحی و نصب سیستم‌های تهویه مناسب، اصلاح فرآیند تولید و غیره، راهكارهای فنی محسوب می‌شوند كه می‌تواند در كاهش و كنترل این بیماری موثر باشند. یكی دیگر از برنامه‌های كنترل این بیماری كنترل وضعیت سلامت كارگران در معرض خطر است كه در قالب انجام معاینات دوره‌ای توسط متخصصان طب‌كار با همكاری كارشناسان بهداشت حرفه‌ای و بررسی‌های انجام شده در محیط كار صورت می‌گیرد. بررسی وضعیت ظاهری بیمار، سوابق كارگر، سوابق و مستندات از شرایط محیط كار و نتایج ارزیابی‌های محیطی، شكایت و مشكل كارگر، معاینات ریوی از طریق مشاهده، رادیوگرافی و اسپیرومتری، اقداماتی هستند كه به تشخیص زودرس این بیماری خطرناك، جلوگیری از پیشرفت بیماری، انجام اقدامات كنترلی محیطی مناسب‌تر و یا تغییر شغل فرد مورد نظر كمك می‌كنند و در نهایت منجر به كاهش و كنترل سیلیكوزیس می‌شوند.

برنامه بررسی و كنترل سیلیكوزیس در ایران یكی از اهداف مهم چشم‌انداز ۲۰ ساله كشور در بخش بهداشت حرفه‌ای وزارت بهداشت و درمان است. در همین راستا دفتر سلامت محیط كار وزارت بهداشت اقدام به طراحی برنامه كاهش و كنترل سیلیكوز در صنایع تحت پوشش شبكه‌های بهداشت كشور كرده است.