«بفرمایید» یعنی چه؟

نمی‌دانم آیا به کاربردهای فراوان کلمه «بفرمایید» در زبان فارسی دقت کرده‌اید؟ کلمه غریبی است که جای هر فعل دیگر را که از زمینه و موقعیت (situation/ context) برمی‌آید می‌گیرد.
مثلا وقتی به کسی …

نمی‌دانم آیا به کاربردهای فراوان کلمه «بفرمایید» در زبان فارسی دقت کرده‌اید؟ کلمه غریبی است که جای هر فعل دیگر را که از زمینه و موقعیت (situation/ context) برمی‌آید می‌گیرد.

مثلا وقتی به کسی میوه یا شیرینی یا هر چیز دیگر تعارف می‌کنند یا اصولا می‌خواهند چیزی را به او بدهند، می‌گویند «بفرمایید» وقتی می‌خواهند آب یا خوراکی بخورانند درحالی که حتی لیوان یا مثلا قاشق را به دهان خود می‌برند تعارف می‌کنند و به فرد دیگر یا اطرافیان به اصطلاح بفرما می‌زنند و می‌گویند «بفرمایید» وقتی در خانه را روی میهمان باز می‌کنند حین حال و احوال و سلام‌علیک می‌گویند: (خواهش دارم) «بفرمایید» یعنی وارد شوید و عکس آن وقتی می‌خواهند با دیگران یا دیگری از دری خارج شوند، ادب را رعایت می‌کنند و در را باز می‌کنند و می‌گویند: «بفرمایید». خلاصه در صدها موقعیت همین فعل امر مهرآمیز را به کار می‌برند و معنایش از موقعیت فهمیده می‌شود.

یا در یک مورد متفاوت مثلا وقتی یک نفر خبری به آنها می‌دهد که عجیب و باورنکردنی است، طبق درخواست گوینده خبر از فرد دیگری که همان خبر را دارد در همان زمینه نظرخواهی می‌کنند و وقتی او هم همان خبر را تایید یا همان‌گونه تعریف کرد، گوینده اول رو به شنونده می‌کند و می‌گوید: «بفرمایید» (یعنی ملاحظه کردید که من درست می‌گویم و شاهد دارم، حالا دیگر قبول کنید و رویتان کم شود) و دیگر کشاله ندهم. خودتان در ذهنتان جستجو کنید که این کلمه جادویی تقریبا بیش از صد - دویست معنی دارد و هیچ کلمه‌ای در هیچ زبانی – یا با احتیاط بگویم در عربی یا انگلیسی که اندکی سرم می‌شود – وجود ندارد که همین نقش ژوکرگونه را داشته باشد. مگر تا حدودی کلمه «تفضل» در عربی که نیمی از معانی «بفرمایید» هزار پیشه فارسی را دارد.

یک معنی دیگر «بفرمایید»، «بگویید» است: «از قول من به دوستتان بفرمایید می‌توانند همراه شما به میهمانی بیایند» یک معنای دیگرش «دستور دهید» است: «لطفا بفرمایید یک لیوان آب برای من بیاورند» و خلاصه این رشته سر دراز دارد. ضمنا «بفرمایید/ فرمودن» به عنوان فعل کمکی (معین) هم به‌کار می‌رود و فعل مرکب می‌سازد: قبول بفرمایید، اعلام فرمایید، تصدیق بفرمایید، انکار نفرمایید و صدها نظایر آن... با درود و بدرود تا کژتابی دیگر.

بهاءالدین خرمشاهی