ارزیابی بانك اطلاعاتی نمایه لوح فشرده نمایه

بانك اطلاعاتی نمایه فهرست متن مقالات نشریات ادواری است كه در ابتدا سال ۱۳۷۰ بصورت مجله منتشر می شد و سپس از سال ۱۳۷۶ به صورت بانك اطلاعاتی رایانه ای طراحی شد

بانك اطلاعاتی نمایه فهرست متن مقالات نشریات ادواری است كه در ابتدا (سال ۱۳۷۰) بصورت مجله منتشر می‌شد و سپس از سال ۱۳۷۶ به صورت بانك اطلاعاتی رایانه‌ای طراحی شد. در این بانك اطلاعاتی علاوه بر فهرست (عنوان، نویسنده، نام نشریه و كلیه واژه‌ متن) امكان دسترسی به متن مقالات هم فراهم گردیده است. مسئولیت بانك اطلاعاتی نمایه بعهده مؤسسه فرهنگی اطلاع‌رسانی نمایه می‌باشد و كتابخانه‌ها برای دریافت این بانك اطلاعاتی می‌توانند مشترك شوند. در این مقاله ابتدا تاریخچه كوتاهی از سیر تاریخی مجله نمایه و امكانات آن و سپس توضیحاتی در رابطه با قسمتهای مختلف بانك اطلاعاتی رایانه‌ای نمایه، مزایا و معایب آن عرضه می‌شود و سپس نتیجه‌گیری و چند پیشنهاد جهت استفاده بهتر از این بانك اطلاعاتی ارائه میگردد.

تاریخچه و امكانات مجله چاپی نمایه و لوح فشرده نمایه

از سال ۱۳۷۰ مجله نمایه برای راهنمایی استفاده از مقالات نشریات ادواری فارسی منتشر می‌شود. این نشریه محصول دبیرخانهٔ هیأت امنای كتابخانه‌‌های عمومی كشور می‌باشد و اهداف زیر را دنبال می‌كند.

۱) اطلاع‌رسانی برای تحقق فعالیتهای پژوهشی

۲) انتشار فهرستهای موضوعی و كتب جدید كه در كشور منتشر شود.

۳) درج رویدادهای علمی، فرهنگی، هنری كشور

جهت دسترسی آسان به فهرستها در مجله نمایه از طبقه‌بندی دیوئی استفاده می‌شود و در داخل هر موضوع نیز شناسنامه‌ها بر حسب الفبایی منظم شده‌اند. نحوهٔ ورود و جستجو در اطلاعات هر شماره با راهنمای بازیابی در ابتدای هر بخش مشخص شده است. در تنظیم فهرستها تا آنجایی كه امكان دارد از همه راهها برای بازیابی اطلاعات استفاده شده است و اطلاعات كتاب‌شناختی هر مقاله شامل عنوان مقاله، شماره مجله، تاریخ نشر، شماره صفحه مجله ارائه می‌گردد.در مجله نمایه اگر محققی نیاز به متن مقاله پیدا می‌كرد می‌توانست با پر كردن فرم درخواست متن مقاله موردنظر خود را دریافت نماید. در مجله نمایه فهرست موضوعی كتابهایی منتشر شده در هر ماه نیز چاپ می‌شود. اما این شكل دسترسی به فهرستهای مقالات نشریات به دلیل گستردگی حجم مقالات و وقت‌گیر بودن كاری بسیار سخت و طاقت‌فرسا بود. البته این بدان معنی نیست كه مجله چاپی نمایه كاری بیهوده است بلكه آن نیز به نوبهٔ خود ارزش بسیار مهمی دارد. در اواخر سال ۱۳۷۶ اولین لوح فشرده نمایه به بازار آمد. دسترسی از طریق لوح فشرده نمایه به متن مقالات دارای مزایای بسیار زیادی بود. این لوح فشرده ابتدا بدون قفل سخت‌افزاری ارائه می‌شد و كتابخانه‌ها و مراكز علمی و تحقیقاتی می‌توانستند آن را تكثیر كنند و از آن استفاده نمایند، ولی از آنجایی كه باید منافع تهیه‌كنندگان این بانك اطلاعاتی همچون سایر نرم‌افزارهای رایانه‌ای تأمین می‌شد از شماره ۸۵ (از ابتدای سال ۱۳۷۸) به بعد این برنامه دارای قفل سخت‌افزاری شد و نوع برنامه نیز تغییر كرد و سیستمی با امكانات بیشتری طراحی گردید. هم اكنون كه در ابتدای سال ۱۳۸۲ هستیم شماره ۱۳۲ (اسفند ۸۱) لوح فشرده نمایه در دسترس مشتركین است و ویرایش‌های جدید این برنامه نیز در حال تهیه می‌باشد.

● جستجو و بازیابی اطلاعات

در این بانك اطلاعاتی امكان جست و جو از طریق نویسنده مقاله، عنوان، موضوع و كلیدواژه در متن و همچنین از طریق نام نشریه امكان‌پذیر می‌‌باشد و با استفاده از عملگرهای بولین (و-یا-نه) امكان كنترل بر روی محدوده جست‌جو وجود دارد. در قسمت جستجو با تایپ كردن كلیدواژه در قسمتهای مختلف نام نویسنده، موضوع، كلیدواژه متن و نام نشریه می‌توان مطالب موردنظر خود را بازیابی كرد.در قسمت جستجو از طریق بانك واژگان (فهرست) جستجوی موضوعها و كلیدواژه‌ها بصورت فهرست الفبایی واژه‌ها امكان‌پذیر است یعنی واژه‌ها بصورت الفبایی حرف به حرف مرتب شده‌اند و جستجوگر می‌تواند در قسمت نوار جستجو كه در پائین این موضوعات طراحی شده موضوع خود را تایپ نماید. سیستم طوری طراحی شده كه در موقع تایپ حرف به حرف كلمه در روی آن كلمه یا نزدیكترین كلمه آن قرار می‌گیرد و با كلیك روی موضوع موردنظر عناوین مرتبط با آن موضوع بازیابی خواهند شد. همین طور در فیلد جستجوی عنوان، نویسنده و نام نشریه نیز امكان بازیابی بصورت كلیدواژه و محدود كردن كلیدواژه با عملگرهای بولین وجود دارد و جهت دسترسی آسانتر از فهرستها (بانك واژگان) هر قسمت نیز می‌توان استفاده نمود. یعنی قسمت فهرست عناوین كلیه عناوین بصورت الفبایی حرف به حرف قرار گرفته‌‌اند و در قسمت نام نویسنده هم نام خانوادگی و نام بصورت الفبای حرف به حرف مرتب شده است و جهت آگاهی از فهرست نام نشریاتی كه مقالات آنها در لوح فشرده اسكن شده است از قسمت فهرست (بانك واژگان) نام نشریات استفاده می‌شود.

● مزایا

این بانك اطلاعاتی بهترین استفاده‌ای كه دارد این است كه باعث جلوگیری از اشغال فضا توسط نشریات بی‌شماری می‌شود كه در عصر انفجار اطلاعات روزبه‌روز در حال افزایش هستند و كتابداران با مشكل نگهداری و حفاظت آنها مواجه‌اند و فضای بسیار زیادی از كتابخانه را اشغال می‌كنند. همچنین بازیابی مقالات و مطالب موردنظر از میان این نشریات بسیار مشكل و طاقت‌فرسا می‌باشد. این بانك اطلاعاتی باعث تسریع در بازیابی مقالات از طریق شناسه‌های مختلف شده است، یعنی از طرق مختلف عنوان، نویسنده، موضوع، نام نشریه امكان بازیابی مطالب وجود دارد از مزایای دیگر این بانك اطلاعاتی كه بزرگترین مزیت آن می‌باشد چاپ متن مقالات و یا ذخیره متن مقالات روی دیسك و یا سی‌دی‌ها و قابلیت انتقال رایانه‌ای اطلاعاتی می‌باشد. همچنین دستیابی به جدیدترین اطلاعاتی مرتبط در رشته‌ای خاص نیز از مزایای دیگر آن می‌باشد كه جستجوگر می‌تواند در رشتهٔ خود به اطلاعات به روز و متعددی دسترسی پیدا كند و در كلیهٔ جوانب رشتهٔ خود اطلاعات را مطالعه نماید. همچنین در قسمت راهنمای نشریات این امكان را برای كتابداران و سایر مراجعه‌كنندگان فراهم می‌سازد كه از نام مدیر مسئول، سردبیر، زمینه فعالیت نشریه، تلفن، فاكس و آدرس نشریه آگاهی پیدا كنند و مشكل ارتباط با نشریات را برطرف می‌كند و هر نشریه‌ای كه لازم باشد جهت غنی ساختن كتابخانه تهیه و یا با آن نشریه مكاتبه می‌نماید.

منابع

۱- دبیرخانهٔ هیأت امنای كتابخانه‌های عمومی كشور (۱۳۷۰-۱۳۷۷) راهنمای استفاده از نشریه نمایه- مجله نمایه شماره ۷۰-۷۸ص.

۲- دبیرخانهٔ هیأت امنای كتابخانه‌های عمومی كشور (۱۳۸۲-۱۳۷۸) راهنمای استفاده از بانك اطلاعاتی نمایه- بروشور همراه بانك اطلاعاتی نمایه شماره ۸۵-۱۳۲.

نوشته: صفرعلی رنجبری

كارشناس كتابداری و اطلاع‌رسانی مركز تحقیقات منابع طبیعی

---