شكار و شكارگری در عهد عباسیان

در دوران خلافت عباسیان محبوب ترین سرگرمی شكار و شكار رفتن بوده است این در حالی بود كه شكار می توانست سربازان حكومت را ورزیده سازد

در دوران خلافت عباسیان محبوب ترین سرگرمی شكار و شكار رفتن بوده است. این در حالی بود كه شكار می توانست سربازان حكومت را ورزیده سازد. در آن دوران شكارچیان با انواع سلاح های مختلف چون تیر و كمان، شمشیر و گرز به نخجیر می رفتند. لازم به ذكر است كه شكار رفتن در میان اعراب حتی پیش از ظهور اسلام رواج فراوان داشته است. در آن زمان نیز شكار همچون كلاسی بوده برای آموزش فنون رزم. در عین حال كه جنبه جمع آوری آذوقه و استفاده از گوشت شكار نیز مهم بوده است. پس از گسترش اسلام در عربستان توجه به شكار در میان اعراب بسیار بیشتر شد.

خلفای عباسی نیز علاقه شدیدی به شكار رفتن داشتند و غالباً در مراتع و بیشه زارها درپی پرندگان و برخی حیوانات بومی بودند. آنان در كار خود بسیار زبردست بودند و همواره با شكار بسیاری به دارالخلافه باز می گشتند.

از میان خلفای عباسی، مهدی بیش از همه به شكار رفتن علاقه داشت و تا حدی به این كار پرداخت كه جان خود را از دست داد. از دیگر خلفایی كه به این كار علاقه زیادی نشان دادند می توان به معتصم، معتضد و امین اشاره داشت . معتضد ظاهراً به شكار شیر بسیار علاقه مند بود و در این كار بسیار متبحر.

نكته قابل تعمق تبادل حیواناتی بود كه شكارچیان در هنگام شكار از آن ها می توانستند یاری بگیرند. در میان خلفا و شاهزادگان عباسی حیواناتی چون باز، شاهین، عقاب و سگ مورد توجه قرار داشتند و غالباً شاهزادگان علاقه زیادی به تعویض این حیوانات داشتند. جدای از این خلفا از زیردستان خود حیوانات شكاری پیشكش می گرفتند. و بدین ترتیب بود كه برخی خلفا در كنار كاخ های خود باغ وحش هایی را بنا نهاده بودند. خلفای عباسی غالباً حیوانات شكاری را از وزیران، فرمانروایان سایر بلاد و درباریان هدیه می گرفتند. آنچنان كه طبری در كتاب خود می گوید هارون الرشید از پادشاه بیزانس دوازده باز و چهار سگ شكاری هدیه گرفت.

قابل ذكر است كه خلفا و وزیران هنگام شكار هزینه های سنگینی را متحمل می شدند. سفرهای آن ها تمامی دسته جمعی بود و مدت زیادی طول می كشید.

در آن دوران خلفا برای شكار تنها از توانمندی خود سود نمی جستند بلكه گاه به تعلیم و تربیت برخی حیوانات وحشی روی می آوردند تا هنگام شكار آن ها را یاری كند. حیواناتی چون شاهین، یوزپلنگ، گرگ و گربه وحشی در صحنه های شكار حاضر می شدند.

از میان حیوانات یاد شده یوزپلنگ بیشتر مورد توجه بوده و بهتر می توانست در امر شكار انسان را یاری برساند. یوزپلنگ پس از فراگیری فن شكار و همجوار زیستن با انسان بر ترك سواران به شكار می رفت. سپس در منطقه ای خاص او را رها می ساختند. در این بین یوزپلنگ به خصلت قبلی خود بازمی گشت و به شیوه ای كه در شكار كردن بلد بود روی می آورد و به گونه ای به شكار نزدیك می شد كه متوجه حضورش نشود. شكارچی ها نیز خود را پنهان می ساختند تا یوزپلنگ در كمال آزادی برای آن ها شكار كند. تماشای صحنه شكار توسط یوزپلنگ برای خلفای عباسی بسیار جذاب و لذت بخش بود. شكارچی ها همچنین از سگ های تازی نیزسود می جستند. سگ ها به دلیل داشتن قدرت بویایی شدید می توانستند در دنبال كردن شكار مفید واقع شوند.

خلفا همچنین از پرندگان شكاری چون باز و شاهین برای شكار پرندگانی چون مرغابی و باقرقره سود می جستند. آن ها ابتدا بر طبل ها می نواختند تا پرندگان به پرواز درآیند و بعد از آن بازها را به پرواز درمی آوردند تا پرندگان را شكار كنند.

بهترین زمان برای شكار روزهای ابری بود. روزهای ابری كه بارانی هم در كار نبود. با این اوصاف در كاخ خلفای عباسی گروه ها و افراد گوناگونی به كار گرفته می شدند تا از حیوانات فوق نگهداری كنند و به طور كلی در كار شكار و شكارگری مشغول باشند. عده ای هم در كار رام كردن برخی حیوانات و آموزش به آن ها بودند. در دوران متوكل خلیفه عباسی عده بیشماری در حرفه شكار روزی دریافت می كردند.

از این رو ماجرای شكار رفتن خلیفه تأثیر زیادی در چرخه اقتصاد داشت. آنچنان كه بازارهای شهر پر بود از وسایل شكار و داد و ستد انواع حیوانات و خوراك های آن ها. در این میان عده ای از مردم عادی به كار شكار روی می آوردند تا در این بازارهای پررونق بتوانند وارد شده و درآمدی برای خود كسب كنند. آن ها به تدریج به شكارچی های بسیار متبحری تبدیل می شدند. می گویند كار شكار و بازار آن چنان پررونق بود كه مردم بسیاری به این كار روی می آوردند.

نكته قابل تعمق این است كه مردم فقیر توانایی خرید حیوانات خوراكی چون پرندگان را نداشتند. گوشت شكار با مبالغ هنگفتی خریداری می شد و تنها ثروتمندان شهر قادر به تهیه آن بودند.

درخصوص برگزاری مراسم شكار نیزباید گفت خلیفه یا برخی وزیران هنگامی كه میل به شكار پیدا می كردند به میرشكار خود دستور می دادند تا تداركات لازم را مهیا سازند. گروه های مختلفی چون تیراندازان، تله گذاران، دوندگان، یوزبانان، سگبانان، مهتران و... بلافاصله تشكیل می شد. انواع خوراك و وسایل سفر مهیا می گشت. در شكارگاه، چادرها برافراشته می شد و تداركات لازم برای شكار فراهم می شد. هنگام شكار بر طبل ها نواخته می شد و جانوران به سوی مركزی هدایت می شدند و بعد از آن به حیوانی كه محاصره شده بود با انواع سلاح ها و حیوانات دست آموز حمله می شد.

بدین ترتیب ماجرای شكار خلیفه چندین روز طول می كشید. جالب این است كه مورخین هیچ گونه اطلاعاتی درخصوص شكار مردم تهیدست و عادی نداده اند و تنها ماجرای شكار درباریان را به تفصیل نوشته اند. مورخین گاه بودجه سفرهای خلیفه را ثبت كرده اند. آنچنان كه بودجه سالانه عزیزبالله ۵۰۰۰۰۰ دینار بوده است. به گفته ابن زبیر بودجه سالانه ویژه پرداخت دستمزد اهالی شكار متوكل ۵۰۰۰۰۰ درهم بود. این رقم شامل خرید جانوران و وسایل نمی شد.

منابع

۱) الوحوش، اصمعی

۲) الصید، خالدیان، قرن چهارم

۳) المصاید، طیب عیسی الرقی، ۹۴۴

۴) زندگی اجتماعی در حكومت عباسیان، محمدمناظر احسن، ترجمه مسعود رجب نیا، انتشارات علمی و فرهنگی