حرف های تازه درباره واکسن آنفلوآنزای خوکی

بیش از ۹۵ کشور جهان هنوز دسترسی به واکسن آنفلوآنزای H۱N۱ ندارند و از این تعداد, ۸۵ کشور از سازمان جهانی بهداشت درخواست کمک کرده اند

در تابستان ۲۰۰۹، کمی بعد از بروز اپیدمی نوظهور آنفلوآنزای H۱N۱ ( معروف به آنفلوآنزای خوکی) یک لیست انتظار طولانی برای دریافت واکسن تازه ابداع شده این بیماری وجود داشت....

رده‌های اول این لیست ( طبیعتا ) مربوط به کشورهای ثروتمند بود. در آن زمان، مارگارت چان، رییس سازمان جهانی بهداشت در مصاحبه خبری در ۱۴ جولای گفت که ما یک بار دیگر شاهد نقش ثروت در ایجاد تبعیض هستیم. وی با «جدید و بسیار مسری» خواندن آنفلوآنزای H۱N۱ کشورهای ثروتمند را به خاطر «بازی نقش شیر، سلطان جنگل» و خواستن سهم بیشتر از منابع دارویی، سرزنش کرد.

با گذشت ۶ ماه به نظر می‌رسد سرزنش‌های مارگارت چان چندان هم بی‌حساب نبوده است و این زیاده‌خواهی کشورهای پیشرفته کار دست آنها داده است. اکثر این کشورها در حال تلاش برای لغو سفارش‌های قبلی واکسن آنفلوآنزای خوکی و یا انتقال این سفارش‌ها به کشور‌های فقیرتر هستند. فرانسه که به مقدار همه جمعیت ۶۰ میلیونی کشورش واکسن H۱N۱ سفارش داده است، تا به حال تنها ۵ میلیون واکسن را موزد استفاده قرار داده است و در حال لغو

قرارداد ۵۰ میلیون واکسن دیگر است. هلند تا کنون ۱۹ میلیون واکسن خود را به سایر کشور‌ها فروخته است. آلمان در حال مذاکره با شرکت‌های دارویی است تا یک سفارش ۵۰ میلیون دوزی خود را لغو کند و تعدادی از واکسن‌های خود را نیز به سایر کشورها بفروشد. سوئد، اسپانیا و بریتانیا نیز در حال فروش یا لغو سفارش‌های واکسن خود هستند. ایالات متحده که تاکنون ۱۵۰ میلیون واکسن میان کادر سلامت خود توزیع کرده است، هنوز در مورد ۱۱۰ میلیون واکسن اضافه‌ای که روی دست‌اش خواهد ماند، تصمیم نگرفته است. مقداری از این مشکل از آنجا ناشی می‌شود که در ابتدا تصور می‌شد که واکسن باید در دو دوز تزریق شود و اکثر کشور‌ها بر اساس این تصور ذهنی، دو برابر میزان نیاز خود، واکسن خریداری کردند. اما دلیل اصلی اضافه آمدن این همه واکسن، یک واقعیت ساده است: درخواست برای تزریق واکسن، از آنچه در ابتدا تصور می‌شد کمتر بود. اکنون که کشورهای پیشرفته میلیاردها دلار صرف خرید واکسنی کرده‌اند که به آن نیاز ندارند - فرانسه به تنهایی ۲۵/۱ میلیارد دلار برای خرید واکسن H۱N۱ هزینه کرده است- همه به دنبال مقصری می‌گردند تا کاسه کوزه‌ها را سر وی خرد کنند و چه دیواری کوتاه‌تر از دیوار سازمان جهانی بهداشت.

● کار، کارسازمان جهانی بهداشت ‌است!

«سازمان جهانی بهداشت به ما توصیه‌های غلط ارایه داد، آنها بیش از حد ما را نگران کردند!» این صحبت‌های دکتر ولفگانگ وودراگ، عضو سابق مجلس آلمان است که مستقیما سازمان جهانی بهداشت را مقصر اصلی می‌داند. وی معتقد است که سازمان جهانی بهداشت -شاخه سلامت سازمان ملل- در اعلام وضعیت همه‌گیری جهانی ویروس H۱N۱ دچار اشتباه شده است. وودراگ تاکید می‌کند که سازمان جهانی بهداشت، همه‌گیری جهانی (پاندمی) این بیماری را تنها بر اساس توانایی ویروس در انتقال از یک فرد به فرد دیگر اعلام کرده است و قدرت بیماری‌زایی ویروس و میزان خطرناک بودن آن را در نظر نگرفته است. وودراگ سازمان جهانی بهداشت را متهم می‌کند که به خاطر یک ویروس کم‌خطر سر و صدای زیادی برپا کرده است و برنامه‌های سنگین و پرهزینه واکسیناسیون را به کشورها تحمیل کرده است. وی به نمایندگی از یک موسسه حقوق بشر در استرتسبورگ، در مجلس آلمان یک سخنرانی تحت عنوان «مبارزه با H۱N۱ : نیاز به شفافیت بیشتر» برگزار کرد و در این سخنرانی سعی کرد عملکرد دولتمردان و سازمان جهانی بهداشت را در واکنش بیش از حد به آنفلوآنزای H۱N۱ زیر سوال ببرد.

● من مخالف‌ام!

هنری فوکودا، مشاور ارشد سازمان جهانی بهداشت در همه‌گیری آنفلوآنزا، که در اجلاس استراسبورگ نیز شرکت کرد، نظر دیگری دارد. وی معتقد است اعلام همه‌گیری جهانی در مورد تمام بیماری‌ها، بر اساس قابلیت انتقال آنها صورت می‌گیرد و نه بر اساس میزان خطرناک بودن و کشنده بودن آنها. آنفلوآنزای خوکی هم از این قاعده مستثنی نیست.در مقابل اتهام واکنش بیش از حد در برابر یک بیماری معمولی و ملایم، فوکودا معتقد است پس از اعلام همه‌گیری جهانی H۱N۱، سازمان جهانی بهداشت مکررا اعلام کرده است که قادر به پیش‌بینی سیر پیشرفت این بیماری در آینده نیست و در مقابل تلاش کرده است با اعلام اطلاعات دقیق، منصفانه و علمی، کشورهای مخالف را در مورد مقابله با این بیماری و ارایه عکس‌العمل مناسب راهنمایی کند. فوکودا همچنین در ایمیلی که برای خبرگزاری تایمز ارسال کرده است مدعی شده که ملایم و معمولی خواندن آنفلوآنزی H۱N۱ یک اشتباه است. وی در این ایمیل ذکر کرده است: «حداقل ۱۴۰۰۰ مورد مرگ در اثر این بیماری دیده شده و به تایید مراجع آزمایشگاهی رسیده است. اکثر این بیماران افراد جوانی بوده‌اند که پیش از این از هر جهت در سلامت کامل به سر می‌برده‌اند. چه کسی می‌تواند به خانواده این درگذشتگان بگوید که عزیزان‌شان در اثر یک بیماری «ساده» و «معمولی» در گذشته‌اند؟»

● سناریوی دوم

حدس زدن درباره بروز وضعیتی بر خلاف شرایط فعلی، چندان دشوار نیست. عملا سازمان جهانی بهداشت، در صورتی که در اطلاع‌رسانی این بیماری کمی ضعیف عمل می‌کرد، باید با توفان انتقاد منتقدان- این بار از سوی دیگر- روبه‌رو شود. می‌توان حدس زد که در آن صورت، بسیاری این سازمان را به کم‌کاری و عدم اخطار به موقع متهم می‌کردند و ادعا می‌کردند که تجربه‌هایی مانند سارس و آنفلوآنزای پرندگان، ظاهر برای سازمان جهانی بهداشت آموزنده نبوده است. هیو پنینگتون، میکروبیولوژیست دانشگاه آبرید انگلستان -که به‌عنوان مشاور بهداشتی با دولتمردان این کشور همکاری می‌کند- معتقد است سازمان جهانی بهداشت در این مورد بی‌تقصیر است. او می‌گوید این سازمان وظیفه داشته است که به محض این که از نظر بالینی و آمار پزشکی، میزان گسترش بیماری با تعریف پاندمی همخوانی پیدا کند این وضعیت را اعلام کند. ضمن اینکه گزارش‌های اولیه که از آمریکا و به ویژه مکزیک منتشر می‌شد نشان‌دهنده میزان کشندگی بالای این بیماری بود.

● درس‌هایی برای آموختن

با این وجود پنینگتون معتقد است از این تجربه می‌توان مسایل زیادی آموخت. به نظر وی، یکی از علل خریداری واکسن‌های زیاد وجود برنامه‌های پیشگیرانه قبلی و آمادگی ذهنی دولت‌مردان کشور‌ها در مقابله با پاندمی آنفلوآنزای بعدی بود. کشورهای مختلف، براساس تجربیات قبلی، خود را برای بدترین حالت ممکن آماده کرده بودند. بر اساس این برنامه‌های پیشگیرانه که از اواسط دهه ۲۰۰۰ آغاز شد، تصور می‌شد که همه‌گیری آنفلوانزی بعدی بر اساس ترکیب ویروس آنفلوآنزا به سویه کشنده آنفلوآنزای پرندگان باشد. در حالی که در عمل، سویه ایجادکننده بیماری کشندگی کمتری داشت. بر اساس همین تصورات قبلی، دولت انگلستان تخمین زده بود که یک همه‌گیری آنفلوآنزا می‌تواند بین ۵۰ هزار تا ۷۵۰ هزار نفر را در انگلستان به کام مرگ بکشاند.

در عمل، تعداد موارد فوت ناشی از آنفلوآنزای H۱N۱ در این کشور تنها ۴۰۰ مورد بوده است. به عنوان قسمتی از این برنامه‌های پیشگیری، دولتمردان کشورهای ثروتمند از سال‌ها قبل، قرارداد‌هایی برای تهیه واکسن علیه همه‌گیری آنفلوآنزای آتی منعقد کرده بودند. وقتی این تعداد واکسن روی دست این سیاستمدارن ماند، آنها ناچار شدند تا تقصیر را به گردن سازمان جهانی بهداشت بیندازند. پنینگتون معتقد است که برای پیشگیری از اتفاقات مشابه، کشور‌ها باید برنامه‌های مرحله‌ای برای مبارزه با ویروس‌های جدید طراحی کنند و در ابتدای هر مرحله، میزان کشندگی و خطرناک بودن بیماری را مورد ارزیابی قرار دهند.

چنین برخوردی اما، اگر غیرممکن نباشد، بسیار سخت است. به ویژه اینکه شرایط همه‌گیری بیماری‌های نوظهور بسیار ناشناخته است و تعلل در تصمیم‌گیری سریع ممکن است به تلف شدن جان انسان‌ها منجر شود. هنری فوکودا می‌گوید: «فکر می‌کنم همه کشور‌ها متوجه شده‌اند که در برنامه‌ریزی برای همه‌گیری‌ها باید منعطف باشند، اما تمرین انعطاف‌پذیری، کار بسیار سختی است. به ویژه اینکه این پاندمی‌ها به طور معمول بسیار گیج کننده هستند.»

● هر چیز که خوار آید...

این همه واکسن اضافه چندان بی‌فایده هم نیست. بیش از ۹۵ کشور جهان هنوز دسترسی به واکسن آنفلوآنزای H۱N۱ ندارند و از این تعداد، ۸۵ کشور از سازمان جهانی بهداشت درخواست کمک کرده‌اند. این سازمان، ۲۰۰ میلیون دوز واکسن برای این کشور‌ها در نظر گرفته است و مابقی نیاز این کشور‌ها نیز از طریق واکسن‌های اضافی سایر کشور‌ها تامین خواهد شد. در این میان دولت آمریکا همچنان مصمم است تا جایی که ممکن است از واکسن‌های خود استفاده کند. جف دیموند، سخنگوی مرکز کنترل بیماری‌ها می‌گوید: «گرچه فصل آنفلوآنزای سبکی را پشت سر گذاشته‌ایم، اما همچنان به مردم توصیه می‌کنیم که واکسینه شوند. ممکن است موج دیگری از این بیماری در راه باشد و ما تا آن زمان درباره ذخیره واکسن خود تصمیم نخواهیم گرفت.»

منبع: Time

دکتر روزبه بخیت