ارزشیابی در دوران راهنمایی

آموزش مهارت یادگیری از هدف های بسیار مهم آموزش و پرورش محسوب می شود امروزه به دلیل کاهش عمر اطلاعات و منسوخ شدن سریع دانش, مهارت های فرآیندی که چیرگی یادگیرنده را در تولید و کسب دانش نشان می دهد, از اهمیت بالایی برخوردار است

آموزش مهارت یادگیری از هدف‌های بسیار مهم آموزش و پرورش محسوب می‌شود. امروزه به دلیل کاهش عمر اطلاعات و منسوخ شدن سریع دانش، مهارت‌های فرآیندی که چیرگی یادگیرنده را در تولید و کسب دانش نشان می‌دهد، از اهمیت بالایی برخوردار است.

ارزشیابی‌های مستمر برای جمع‌آوری اطلاعات درباره این مهارت‌ها و نحوه به کارگیری آنها و کسب دانش صورت می‌گیرد.

مجموعه عکس‌العمل‌های دانش‌آموز در قبال بازخورد، تلاشی است که او از خود بروز می‌دهد و نمره ارزش تلاش را مشخص می‌کند و به مجموعه عکس‌العمل‌ها داده می‌شود نه به نتایج کسب یا تولید شده.

● ارزشیابی

در هر فعالیت که بر مبنای برنامه‌ای پیش ساخته برای نیل به هدف معین اعمال می‌شود، سرانجام باید دید نتیجه کار چیست و اجرای برنامه در تحقق هدف‌ها تا چه حد موفق بوده است. این بررسی همان است که با عنوان ارزشیابی مطرح می‌شود. در اجرای برنامه‌های آموزش و پرورش نیز این ضرورت وجود دارد و اهمیت آن به مراتب بیشتر است. زیرا تعلیم و تربیت دارای فرآیند درازمدتی است که پس از سال‌ها مجاهدت به نتیجه می‌رسد و حاصل کار را به امید نتیجه نهایی نمی‌توان برای مدت مدید با تسامح و تساهل به تصادف محول کرد. بلکه در هر مرحله از عمل باید دید بازده محتوا و روش چیست و چه دگرگونی‌های بنیادی و اجرایی را برای نیل به نتیجه بهتر و مطمئن‌تر ایجاب می‌کند. مراقب‌هایی لازم است تا از انحراف‌ها جلوگیری و دشواری‌ها را قبل از شکل گرفتن درمان کنند. این نتیجه همان است که از ارزشیابی به دست می‌آید و رسیدن به آن مستلزم وجود نظام مستمر کنترل و ارزشیابی است.

ارزشیابی آموزشی را از لحاظ هدف در دو رده متمایز می‌توان بررسی کرد. یکی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی است که بالمآل ملاک‌های انتقال از یک پایه تحصیلی به پایه بالاتر را تعیین می‌کند و به همین سبب از آن با عنوان ارزشیابی ارتقایی یاد می‌کنیم. نوع دیگر ارزشیابی آن است که شناسایی نقص‌ها، کمبودها و تنگناهای بنیادی و اجرایی را دنبال می‌کند و به چاره‌جویی نارسایی‌ها توجه دارد. طبعاً اهمیت این گونه ارزشیابی بیش از ارزشیابی‌های ارتقایی است، هرچند که از هر یک نتیجه‌ای وابسته به دیگری می‌توان داشت و به کلی مستقل از هم نیستند.

● چهار ستون آموزش و پرورش

▪ آموزش و پرورش همواره بر چهار ستون استوار است:

۱) یادگیری برای دانستن

۲) یادگیری برای انجام دادن

۳) یادگیری برای با هم زیستن

۴) یادگیری برای زیستن.

▪ یادگیری برای دانستن از طریق ترکیب حد لازمی از دانش گسترده عمومی، همراه با ایجاد فرصت برای کار عمیق روی تعدادکمتری ازمواد درسی صورت می‌گیرد. در واقع این نوع یادگرفتن به معنی یادگیری و سود جستن از فرصت‌هایی است که آموزش و پرورش در طول زندگی فراهم می‌آورد.

▪ یادگیری برای انجام دادن نه فقط کسب مهارت حرفه‌ای است، بلکه در سطحی وسیع‌تر به قصد رسیدن به شایستگی است که بتوان با موقعیت‌های گوناگون رو به رو شد و به فعالیت‌های گروهی پرداخت. همچنین یادگیری برای انجام دادن به این معنی است که بتوان در قالب زندگی اجتماعی گوناگون جوانان و تجربه‌های کاری آنها که گاه به صورت غیررسمی پدید می‌آیند، همانند نتایجی که درزمینه‌های محلی و بومی ظاهر می‌شوند و گاه به صورت رسمی و از درگیری با مطالعه و کار حاصل می‌شوند، وارد شد.

▪ یادگیری برای زیستن با رشد شخصیت فردی و توانمندی برای داوری، مسئولیت‌های شخصی و فعالیت‌هایی که منجر به خود پیروی می‌شوند، به دست می‌آید. در این زمینه آموزش و پرورش نباید به هیچ یک از توانمندی‌های بالقوه، از قبیل حافظه، قدرت استدلال، حس زیبایی‌شناسی، استعدادهای جسمانی و مهارت در برقراری ارتباط بی‌اعتنا بماند.

▪ نظام‌های رسمی آموزشی تمایل دارند بر کسب دانش به جای یادگیری‌های دیگر پای بفشارند. اما در این زمان، حیاتی‌ترین موضوع این است که آموزش و پرورش به عنوان آیینی همه شمول و جامع پنداشته شود. چنین دیدگاهی باید خط‌مشی‌ها و تغییرات آموزشی آینده را در دو زمینه محتوا و روش هدایت کند و آگاهی‌های لازم را بدهد.

● یاددادن سه عنصر اصلی دارد

در اینجا باید گفت که معلم یگانه فردی نیست که آموزش می‌دهد؛ بلکه پدر و مادر، نخستین معلمان کودک هستند.

حال بهتر است یاد دادن‌های موفقیت‌آمیز را این‌طور دنبال کنیم: ما به کودکان و نوجوانان آموزش می‌دهیم برای اینکه یاد بگیرند. یاد بگیرند بهتر زندگی کنند. سالمتر زندگی کنند. بیشتر زندگی کنند.

داناتر باشند تا از زندگی لذت ببرند و به رضایت برسند؛ رضایتی که نام دیگر آن سعادت است.

پس می‌توانیم بگوییم آموزش یا یاد دادن و یاد گرفتن، وسیله یا ابزاری است برای بهتر بودن، بهتر شدن، بهتر ماندن و به خوشبختی رسیدن.

اگر کمی بیشتر به تعریف بالا بیندیشیم، قبول خواهیم کرد که آموزش نیاز هر انسان است. نیاز هر انسان زنده به بهتر بودن، بهتر شدن و بهتر ماندن.

با ابزار آموزش می‌توانیم زندگی را آن گونه که هست، لمس کنیم و آن گونه که باید قبولش داشته باشیم.

کودک از همان آغاز ورود به زندگی، یاد می گیرد و یادگیری او هیچ وقت متوقف نمی‌شود. او با این ابزار، نیازهایش را برطرف می کند و به برکت همین ابزار، روز به روز، ساعت به ساعت و حتی لحظه به لحظه تغییر می کند.

هر تغییری که در زندگی کودک اتفاق می‌افتد، به این معنا است که رشد کرده و بزرگ تر شده است.

اگر یادگیری هایی که کودک لازم دارد تا رشد کند و به شکوفایی برسد، صورت نگیرند، به این معناست که هیچ تغییری در او به وجود نخواهد آمد. به سخنی دیگر، بدون یادگیری، هیچ تغییری در درک، احساس، فکر، توان قدرت و کارآیی کودک صورت نخواهد گرفت، یعنی بزرگ نخواهد شد. زندگی و ویژگی‌های ان را نخواهد شناخت و نخواهد توانست با زندگی کنار بیاید و به یقین، زندگی برای او دشوار خواهد شد.

قبول کنیم که هر یادگیری باید با تغییر همراه باشد، تغییر از وضعی که در آن هستیم. به وضعی که می‌خواهیم به آن برسیم.

به طور مسلم همه می خواهند همیشه در وضعی قرار گیرند که بهتر از وضع پیشین آنها باشد، پس آموزش نیاز همه است، نیازی مداوم و بی امان، هیچ کس در هیچ زمانی، نمی تواند از آموزش (یاددادن و یادگرفتن) روگردان باشد.

اگر سؤال شود وقتی کودکان و نوجوانان بزرگ می‌شوند، آموزش‌های لازم را می‌گیرند و با زندگی کنار می‌آیند، دیگر چه نیازی به آموزش دارند پاسخ این است: زندگی ثابت نمی‌ماند. زندگی حرکت می‌کند. حرکت تغییر به وجود می‌آورد؛ تغییر از وضعی به وضع دیگر؛ تغییر از کهنه به نو. زندگی همواره نو و تازه می‌شود. دلبستگی های جدید می‌آفریند، هیچ تغییری نمی‌تواند برای همیشه ثابت بماند. هر وضعی نسبت به گذشته خودش، تازه است؛ اما نسبت به تغییر بعدی که در حال به وجود آمـدن است، نو نیست. این از ویژگی های زندگی است. خصلتی است که زندگی را زنده نگه می‌دارد.

تغییراتی که ما به وسیله آموزش در خود به وجود می‌آوریم، در واقع همان حرکت زندگی است. آیا می‌توانیم عبارت یا کلمه دیگری به جای آموزش بگذاریم تا معنا و مفهوم آن برایمان واضح تر شود؟

البته که می‌توانیم. اول باید ببینیم در آموزش چه چیزهایی هست و چه اتفاقی می‌افتد. وقتی آموزش می‌دهیم، به این معنا است که کاری، مطلبی یا موضوعی را به کسی یاد می‌دهیم تا او یاد بگیرد در خودش تغییر به وجود آورد. یا وقتی آموزش می‌گیریم، به این معناست که کاری، مطلبی یا موضوعی را یاد بگیریم تا در خود تغییر به وجود آوریم.

● ۳عنصر اصلی در آموزش

می بینیم سه عنصر اصلی در آموزش وجود دارد:

▪ عنصر اول: در آموزش کسی هست که یاد می‌دهد.

▪ عنصردوم: در آموزش کسی هست که یاد می‌گیرد.

▪ عنصر سوم: در آموزش کاری، مطلبی یا موضوعی هست که باید یاد داده شود.

به طور خلاصه، می توانیم عنصر اول را یاد دهنده، عنصر دوم را یادگیرنده و عنصر سوم را موضوع یادگیری بنامیم.

تعریف واضح‌تر آموزش را می‌توانیم این گونه بیان کنیم:

آموزش یعنی یاد دادن برای یاد گرفتن مطلب یا موضوعی به قصد تغییر.

بیاییم هر یک از این سه عنصر آموزش را جدا جدا زیر ذره بین بگذاریم و گوشه و کنار آنها را جدا بررسی کنیم.

وقتی عنصر اول را با نگاه های عمیق تری مشاهده می‌کنیم، یادمان می‌آید که گفته بودیم معلم فقط یاددهنده نیست. به روشنی می بینیم که همه یاددهنده هستیم. همه ما در زمان‌های مختلف، در موضوع های گوناگون و با کیفیت‌های متفاوت یاددهنده هستیم.

شاید کمتر کسی را بتوانیم پیدا کنیم که در طول عمرش به کسی یاد نداده باشد. البته در زیر این ذره‌بین، تـصویرها و رقم‌های درشت تری می بنییم که مربوط به معلمان، پدران ومادران هستند. یاددهندگانی که برای ما محترم تر از بقیه به شمار می‌آیند.

اما عنصر دوم یعنی یادگیرنده، درست است که تصویرهای درشت زیره ذره‌بین، به کودکان و نوجوانان اختصاص دارند و ما اغلب این گروه را یادگیرندگان اصلی و عمده می‌شناسیم، ولی تصویرهای دیگر هم دیده می‌شوند، همه ما، فراموش نکرده‌ایم که زندگی حرکت می‌کند و تغییر به وجود می‌آورد، هرتغییری که زندگی به وجود می‌آورد در واقع یک زایش نو و یک پدیده تازه است که باید آن را بشناسیم و یاد بگیریم. این باید همان نیاز انسان است که می‌خواهد همواره نو بماند. همگان بودن با زندگی، یعنی پاسخ دادن به نیاز به یادگیری.

آرزوی همه ما این است که تصویر ما زیر ذره‌بین یادگیرندگان، همیشه درشت دیده می‌شود. به سومین عنصر آموزش می‌رسیم، موضوع و مطلب یادگیری. زیر ذره بین سوم، غیر از قوانین زندگی و نوهایی که می‌آفریند، چیز دیگری نمی بینیم. اگر شما توانستید چیز دیگری پیدا کنید که جدا از عالم حیات باشد، به یاددهندگان و یادگیرندگان، یعنی همه انسان های روی زمین بگویید.آنها به شما خواهند گفت: این که شما می‌گویید نیز همان است که مربوط به زندگی است و در زندگی هست.

وقتی نگاهمان را از سه ذره بین بگیریم، می بینیم همه یاد گیرنده هستیم، همه یاددهنده هستیم و موضوع و مطلب یادگیریمان هم زندگی است.

بین این سه عنصر، رازی نهفته است. آن راز این است که این سه عنصر آموزش هیچ گاه نمی‌توانند از هم جدا باشند. هر سه با هم یک مجموعه را می‌سازند، مجموعه‌ای به نام حیات زندگی، هرگاه یکی از این سه عنصر نباشد، آموزش هم نیست، وقتی آموزش نباشد زندگی هم نیست.

تا اینجا به این نتیجه رسیدیم:

ـ یادگیری، یعنی تغییر از وضعی به وضع دیگر.

ـ هیچ وضعی برای همیشه ثابت نمی ماند.

ـ آموزش، هیچ گاه نمی‌تواند متوقف شود.

ـ اگر آموزش متوقف شود، زندگی خاموش می گردد.

آیا فرمان ربوبی رسول اکرم(ص) را که فردوسی، شاعر فرهیخته‌مان به زیباترین شکل، آن را برایمان ترجمه کرده است،‌به یادمان نمی‌آید: ز گهواره تا گور دانش بجوی.

● مهمترین هدف‌های دوره راهنمایی تحصیلی

ـ پرورش فضایل اخلاقی و معنوی و تقویت اعتقادات مذهبی.

ـ افزایش معلومات عمومی و تجربیات دانش آموزان برای بهتر زیستن در اجتماع.

ـ آماده شدن برای ادامه تحصیل در دوره تحلیل بعدی، در رشته‌‌های نظری و فنی و حرفه‌ای .

ـ کمک به ایجاد نظم و ترتیب و پرورش عادات و تفکر علمی که از دوره ابتدایی آغاز شده است.

ـ تشخیص استعدادهای آنان و رغبت‌های دانش آموزان در رشته‌های نظری و فنی و حرفه‌ای و راهنمایی آنان برای انتخاب رشته‌های مختلف، برحسب انتخاب‌‌های آنان و نیاز کشور.

● انواع مدارس راهنمایی

▪ مدارس دولتی

▪ مدارس دولتی شبانه

▪ مدارس غیردولتی

▪ مدارس نمونه دولتی

▪ مدارس عشایری

▪ مدارس مشارکت‌های مردمی

▪ مدارس تیزهوشان

▪ مدارس شاهد

▪ مدارس راهنمایی ایثارگران

▪ مدارس بین‌المللی

▪ مدارس خارجی

▪ مدارس استثنایی

▪ مدارس تطبیقی

● برنامه‌های آموزش و پرورش در دوره راهنمایی

برای رسیدن به اهداف دوره راهنمایی، دانش‌آموزان در مدرسه و خارج از مدرسه فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند که به آنها برنامه گفته می‌شود.

۱) مدت تحصیلی در این دوره سه سال است که دانش‌آموزان به مدت ۲۰۰ روز یعنی نه ماه از مهر تا خرداد مشغول به تحصیل هستند و در هفته کلاس‌های اول راهنمایی، دوم راهنمایی و سوم راهنمایی هر یک ۳۵ ساعت، درس دارند و علاوه بر آن در بعضی از مدارس کلاس‌های فوق برنامه نیز برگزار می‌شود.

۲) ارزشیابی: در دوره راهنمایی بر مبنای قضاوت و ارزیابی معلمان براساس تشخیصی، تکوینی و پایانی صورت می‌گیرد و در سال‌ در دو نوبت دانش‌آموزان مورد ارزیابی و ارزشیابی معلمان قرار می‌گیرند.

۳) ارزشیابی دوره راهنمایی تحصیلی در هر سال در دو نوبت برگزار می‌شود.

نوبت اول از اول بهمن تا پایان بهمن و نوبت دوم از اول خرداد تا پایان آن است.

● ارزشیابی تحصیلی و تربیتی در دوره راهنمایی

ارزشیابی تحصیلی و تربیتی بخش جدایی ناپذیر فرآیند یاددهی و یادگیری است که داوری و قضاوت در مورد آموخته‌هاو تغییر رفتار دانش‌آموز در جهت نیل به هدف از آموزش و پرورش بر اساس آن صورت می‌گیرد.

● اهمیت ارزشیابی در دوره تحصیلی راهنمایی

۱) جمع‌آوری و تولید اطلاعات برای اصلاح برنامه‌ها و روش‌های آموزشی.

۲) حصول ایمان از تحقق یادگیری در دانش‌آموزان برای ارتقای آنان بر پایه یا دوره تحصیلی.

۳) اصلاح و بهبود فرآیند یاد دهی و یادگیری.

۴) ایجاد مهارت خود ارزیابی به صورت فردی و گروهی در دانش‌آموزان.

۵) تشخیص و پرورش استعدادها، علایق و خلاقیت دانش‌آموزان برای هدایت آنها در فعالیت‌های حال و آینده.

۶) ایجاد التزام به رشد همه جانبه دانش‌آموزان و رعایت اصل تفاوت‌های فردی در فرآیند یاد‌دهی ـ یادگیری.

۷) امیدآفرینی و تقویت اعتماد به نفس در دانش‌آموزان.

● انواع ارزشیابی در دوره راهنمایی

▪ ارزشیابی تشخیصی

ارزشیابی تشخیصی برای آگاهی از میزان آمادگی دانش‌آموز جهت شروع مناسب تدریس مطالب جدید توسط معلم انجام می‌گیرد.

▪ ارزشیابی تکوینی

مجموعه اقدام‌ها و فعالیت‌هایی است که به صورت مستمر توسط معلم و دانش‌آموز و یا سایر ارزیابی‌کنندگان برای بهبود فرآیند یاددهی و یادگیری در طول هر نوبت ارزشیابی به عمل می‌آید که شامل انجام تکالیف درسی، آزمون‌های عملکردی، فعالیت‌های مرتبط با درس خارج از کلاس به صورت فردی یا گروهی (فعالیت‌های پژوهشی و...)، ارزشیابی باز و مشاهدات تدریجی رفتار و خودارزیابی و نظر اولیاء دانش‌آموز است که نمره ارزشیابی تکوینی ۱۰ نمره لکن متناسب با ماهیت هر درس، سهم نمره تکوینی قابل افزایش خواهد بود.

● تکالیف درسی داخل و خارج از کلاس

تکالیف و فعالیت‌های مربوط به درس که توسط معلم به دانش‌آموز داده می‌شود که مانند تکالیف تمرینی، تکالیف آماده‌سازی، تکالیف بسطی، خلاقیتی، و تکالیف فرآیند محور است.

● آزمون‌های عملکردی

آزمونی است که توسط معلم صورت می‌گیرد و ناظر بر مشاهده و عمل دانش‌آموزان در انجام تکالیف محوله یا داوطلبانه است نظیر: پرسش‌ها، کنفرانس‌، پاسخ‌ها، آزمایش‌ها، گفتگوهای هنگام تدریس، نمایش، فعالیت‌های گروهی و فردی، تمرین‌های کلاسی و تمام رفتارها و عملکردها و یادگیری دانش‌آموزان از بدو ورود به کلاس و خارج شدن از آن.

● فعالیت‌های مرتبط با درس خارج از کلاس

مقاله نویسی، تحقیق و پژوهش، گزارش‌نویسی، انجام آزمایش، جمع‌آوری اطلاعات، تهیه مجموعه‌ها، تهیه نشریه دیواری، خلاصه‌نویسی، فعالیت‌های گروهی، ابتکارات و خلاقیت دانش‌آموزان، بازدیدها و گردش‌های علمی و مطالعه کتاب.

▪ ارزشیابی باز و مشاهدات تدریجی رفتار:

به آن ارزشیابی اطلاق می‌شود که دانش‌آموزان بتوانند هنگام آزمون از کتاب درسی و سایر منابع مرتبط دیگر به صورت گروهی یا فردی نیز استفاده کنند. بدیهی است که در ارزشیابی باز سؤالات باید جنبه تفسیری، تحلیلی، ترکیبی و استنباطی داشته باشد.

▪ خود ارزیابی:

ایجاد فرصت و شرایطی توسط معلم است تا دانش‌آموزان بتوانند درباره میزان یادگیری خود به قضاوت و ارزیابی بپردازند.

▪ نظر اولیاء دانش آموز:

با توجه به نقش اولیای دانش‌آموزان در فعالیت‌های خارج از مدرسه، یک نمره به عنوان فعالیت‌های خارج از کلاس از طرف اولیا در پایان هر نوبت داده و با نمرات کلاسی و ارزشیابی پایانی جمع می‌شود.

▪ ارزشیابی گروهی (مشارکتی):

نوعی ارزشیابی است که در فرآیند اجرایی آن دانش‌آموزان صرفاً موضوع ارزشیابی نیستند بلکه به طور فعال و به صورت گروهی در امر ارزشیابی شرکت و با هم همکاری می‌کنند.

▪ ارزشیابی پایانی:

عبارت از ارزشیابی‌هایی است که در پایان هر یک از نوبت‌ها به عمل می‌آید و ارزشیابی نوبت اول از مطالب تدریس شده و ارزشیابی پایانی نوبت دوم از تمامی محتوای کتاب درسی به عمل می‌آید.

علاوه بر دروس رسمی در مدرسه، دانش آموزان این دوره فعالیت‌های تربیتی و فوق برنامه‌ نیز دارند و در مواردی براساس علاقه و استعدادهای خود به این فعالیت‌ها می‌پردازند.

● تعاریف ارزشیابی

گردآوری منظم مدارک و شواهد برای تعیین آن که آیا واقعاً تغییر معین در یاد گیرنده اتفاق افتاده یا نه و همچنین آیا مقدار یا میزان این تغییرات در هر یک از دانش آموزان تا چه حد بوده است.

ارزشیابی فرآیند جمع‌آوری و تغییر نظامدار شواهدی است که در نهایت به قضاوت ارزشی با چشمداشت به اقدام معین بیانجامد.

کرانباخ نیز ارزشیابی را جمع‌آوری و کاربرد اطلاعات برای تصمیم‌گیری درباره یک برنامه آموزشی تعریف کرده است.

منظور کرانباخ از برنامه آموزشی طیف وسیعی از موارد و فعالیت‌های آموزشی در سطح کشور تا تجارب آموزشی شاگردان را دربر می‌گیرد. در این تعریف دو عنصر وجود دارد:

۱) عنصر جمع‌آوری اطلاعات: کرانباخ می‌خواهد بداند که یک دوره یا برنامه چه تغییراتی را در افراد به وجود می‌آورد. به نظر او این گونه اطلاعات قاعدتاً اساسی را برای تصمیم‌گیری قابل اعتماد فراهم می‌آورد.

۲) دومین عنصر کرانباخ یعنی تصمیم‌گیری یا جهت‌گیری علمی است: ارزشیابی برخلاف نتیجه‌گیری‌هایی که بر اساسشان عمل صورت نمی‌گیرد باید به عمل بینجامد. آن نوع فعالیت ارزشیابی که به فرآیند تصمیم‌گیری کمک نکند اتلاف وقت و سرمایه است.

● اهداف ارزشیابی

امروزه با توجه به تحولات سریع علمی و صنعتی در کشورهای جهان برای آنکه افراد بتوانند نقش خود را به عنوان عضو جامعه به طور مؤثری انجام دهند، باید از مهارت‌های خاصی برخوردار باشند.

اعتلای یک جامعه بسته به آن است که افراد آن هرچه بیشتر از امکانات آموزش و پرورش استفاده کنند. نقش آموزش و پرورش ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار دانش‌آموزان است. بدین معنا که هر یک از مواد و برنامه‌های تحصیلی باید در اعمال و رفتار دانش‌آموز تغییراتی معین به وجود آورد.

اصل کارآمد شیوه ارزشیابی به دلایل عملی اهمیت دارد. یک فعالیت ارزشیابی باید تا حد امکان عملی و مقرون به صرفه‌ باشد و چندان مزاحمتی ایجاد نکند. برای رسیدن به این هدف باید از آن شیوه‌هایی استفاده کرد که:

۱) هزینه‌هایی زیادی دربر نداشته باشد.

۲) برای کسب شواهد لازم به صرف حداقل زمان ممکن از سوی معلم و شاگرد نیاز داشته باشد.

۳) بهترین برآوردهای پایا را از رفتار فراگیر ارائه می‌دهد.

برنامه آموزشی با هدف ایجاد تغییر مطلوب در یادگیرنده تهیه و به اجرا درمی‌آید. برای تعیین میزان موفقیت این برنامه‌ها در رسیدن به اهداف معین انجام شده، ارزشیابی انجام می‌گیرد.

اگرچه انتظار می‌رود که یک برنامه آموزشی پس از اجرای کامل، یعنی زمانی تعیین شده به اهداف خود برسد و اثرات آن نیز به پایان برنامه موکول شود، ولی عامل ارزشیابی می‌تواند پیشرفت برنامه به سوی اهداف تعیین شده را در جریان اجرای برنامه به طور مداوم و مستمر اندازه‌گیری کند. با توجه به یافته‌های حاصل از پیشرفت کار احتمال موفقیت برنامه، در رسیدن به هدف‌های نهایی را می‌توان پیش‌بینی و برای اصلاح آن توصیه‌های لازم را ارائه کرد.

بنابراین برای رسیدن به این هدف باید با استفاده از شیوه‌های صحیح ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان و ارزیابی مداوم و مستمر، معلم قادر خواهد بود دانش‌آموزان را راهنمایی کند و همچنین براساس نتایج ارزشیابی مداوم می‌تواند روش تدریس خود را ارزیابی کند و در جهت رفع نقایص موجود و بهبود و اصلاح روش‌های خود، کوشا باشد.

● مراحل ارزشیابی

ارزشیابی جامع خواه در حد واحدهای درسی یا دوره‌ای باشد و خواه در حد برنامه‌ها و یا کل موسسات آموزشی، نیازمند جمع‌آوری پنج رده اطلاعات است.

۱) وضع اولیه فراگیر.

۲) علمکرد فراگیر مدت زمان.

۳) اجرای عمل آزمایشی.

۴) هزینه.

۵) اطلاعات مکمل.

▪ نخستین ویژگی آن است که هسته مرکزی را این عقیده تشکیل می‌دهد که عملکرد فراگیر پایه اصلی ارزشیابی دوره‌ها و برنامه‌ها و دروس آموزشی است.

▪ دومین ویژگی‌ عملکرد فراگیر شرط لازم برای ارزشیابی کاربندی‌های آموزشی است ولی کافی نیست.

▪ سومین ویژگی: ارزشیابی مرکز فرآیند آموزشی است.

این دیدگاه که در ارزشیابی با هدف‌ها و تجارب آموزشی و ارزیابی فراگیر و نیاز آموزشی ارتباط دارد، سال‌ها مورد تأیید آموزش و پرورش بوده است. باید با مشخص کردن دخالت عاملان ارزشیابی در اجرای برنامه مورد نظر و در محاسبه هزینه‌ها و جمع‌آوری انواع اطلاعات مکمل، نقش ارزشیابی با فرآیند آموزشی پیوند نزدیک‌تر پیدا می‌کند.

عامل ارزشیابی نباید فردی باشد که در ابتدای برنامه وقتی که هدف‌ها ارائه می‌شوند و در پایان برنامه وقتی که داده‌ها جمع‌آوری می‌شوند حضور داشته باشد. او باید فردی باشد که در طول دوره اجرای برنامه آموزشی نقش مستمر داشته باشد و شاید مرکزیت نقش ارزشیابی برجسته‌ترین چارچوب ارائه شده است.

اگر ارزشیابی به جای آنکه عملیاتی مرحله‌ای باشد به عملیاتی مستمر تبدیل شود این احتمال به وجود خواهد آمد که تفاوتی که سال‌ها میان ارزشیابی تکوینی و پایانی وجود داشت تا حد زیادی کاهش یابد.

● ارزشیابی پیشرفت تحصیلی

استفاده از آموزش‌ها و سایر ابزارها و فنون ارزشیابی پیشرفت تحصیلی یکی از مهمترین فعالیت‌های آموزش معلمان است. بر طبق نظریه جدید آموزشی، معلم نه فقط در پایان دوره بلکه در سراسر آموزش باید میزان یادگیری دانش‌آموزان و دانشجویان خود را ارزیابی کند. این کار به معلم کمک می‌کند تا از چگونگی توفیق و شکست یادگیرندگان در یادگیری و هم از نقاط ضعف و قوت فعالیت‌های آموزشی خود آگاهی حاصل کند. هدف نمره دادن نیست، بلکه هدف اصلی آن کمک به معلم در بهبود شیوه‌های آموزشی خود و تشخیص و رفع نواقص یادگیری و بهبود یادگیری دانش‌آموزان است.

● انواع ارزشیابی آموزشی

▪ ارزشیابی ورودی

▪ ارزیابی تکوینی

▪ ارزشیابی تشخیصی

▪ ارزشیابی تراکمی

ارزشیابی تکوینی و تشخیصی باید به صورت مستمر در طول دوره آموزشی انجام شود چرا که یادگیری دانش‌آموزان در حال تکوین و شکل‌گیری است. چون آزمون از هر بخش تدریس شده به عمل می‌آید، آزمون‌ها مختصر و محدود به موضوع‌های کم است و این آزمون‌ها برای تقویت اعتماد به نفس و تحکیم آموخته‌های دانش‌آموزان و آگاهی معلمان از نقاط ضعف و قدرت درسی و نحوه عملکرد دانش‌آموزان در فرآیند یاددهی و یادگیری و پرورش روحیه تحقیق و تفکر، تلاش و ابتکار و فعالیت‌های گروهی، تدارک بازخورد مناسب به معلمان، دانش‌آموزان و اتخاذ روش‌های مناسب برای بهبود فرآیند یادگیری و یاددهی انجام می‌شود و این بازخورد بهتر از نمره است.

● شیوه‌نامه امتحانات دوره راهنمایی

نمره امتحان در هر درس در هر نوبت میانگین نمره امتحانی پایانی و نمره ارزشیابی مستمر همان نوبت خواهد بود که بر مبنای ۲۰ مشخص می‌شود.

نمره ارزشیابی مستمر با توجه به میزان مشارکت دانش‌آموزان در فعالیت‌های یادگیری و یاددهی از طریق بررسی تکالیف درسی، انجام پرسش‌های تدریجی، بررسی فعالیت‌های مرتبط با درس خارج از کلاس و نظایر آن انجام می‌شود و حداقل ۵ نمره از نمره ارزشیابی مستمر به فعالیت‌های خارج از کلاس اختصاص می‌یابد.

برای موفقیت در ارزشیابی دانش‌آموزان باید موارد زیر را رعایت کنند.

۱)‌ صبح زود از خواب بیدار شوید.

۲) صبحانه مقوی و پرکالری مصرف کنید.

۳) حتماً کمی زودتر از زمان مقرر حرکت کنید.

۴) به موقع و سر وقت به جلسه امتحان بروید.

۵) وقتی سر جلسه رفتید ابتدا امتحان را باید و نام خدا آغاز کنید.

۶) هیچ‌گاه تمامی سؤالات را مرور نکنید.

۷) به زمان امتحان خوب توجه کنید.

۸) به بارم‌بندی سؤالات توجه کنید.

۹) حتماً خوش‌خط بنویسید.

فاطمه مهرعلیان

آموزش و پرورش منطقه ۸ تهران

منابع:

۱-‌ قرآن کریم

۲- مسائل آموزش و پرورش محمد طاهری‌معیری موسسه انتشارات امیرکبیر

۳- خانواده و نگرشی نو به تعلیم و تربیت فرزندان، موسی رضایی ناشر دانش‌پرور

۴- یادگیری گنج درون ترجمه: فاطمه فقیهی‌‌علی رؤون انتشارات پژوهشکده تعلیم و تربیت

۵- یاد دادن برای یاد گرفتن مؤلف: علی رؤون انتشارات مدرسه

۶- روش‌های ارزشیابی یوسف اردبیلی انتشارات رشد

۷- ارزشیابی آموزشی و پیشرفت تحصیلی دکتر حسینعلی کوهستانی و علی‌اصغر خلیل‌زاده‌ امنیان