جشن هسته ای و چند نکته

حضور و مشارکت بخش خصوصی در صنایع پایین دستی انرژی هسته ای می تواند تحول مهم بعدی در زمینه فناوری هسته ای کشورمان باشد این فناوری ها بسیار وسیع و در شئون مختلف زندگی امروزی جهان پیشرفته رسوخ کرده است به عنوان مثال به کاربردهای پزشکی هسته ای در تشخیص و درمان می توان اشاره کرد

انتشار گزارش نهادهای جاسوسی آمریکا، در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان در سال گذشته، جناح‌های جنگ‌طلب آمریکا را به سکوت مقطعی واداشت و در سطح بین‌المللی آرامشی نسبی را فراهم آورد. همزمان با انتشار همین گزارش بود که محموله‌های سوخت هسته‌ای نیروگاه بوشهر با نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از روسیه آغاز شد و به انجام رسید. به نظر می‌رسد که نصب و راه‌اندازی سانتریفوژهای غنی‌سازی اورانیوم به طور غیرمستقیم، در انتقال محموله‌های سوخت از روسیه به ایران بی‌تاثیر نبوده است. در واقع غنی‌سازی تاکنون به عنوان اهرم فشاری برای دریافت سوخت هسته‌ای عمل کرده است.

به همین دلیل است که رئیس‌جمهور آمریکا در آخرین ملا‌قاتش با رئیس‌جمهور روسیه ابراز می‌دارد که چون ایران سوخت نیروگاه بوشهر را از روسیه تحویل گرفته است، دیگر نیازی به غنی‌سازی ندارد. اما کارشناسان هسته‌ای و سیاسی می‌دانند که کشورمان برای تامین بسته‌های سوخت بعدی ناگزیر از تمکین به سیاست‌های متغیر روسیه خواهد بود. و لذا فعالیت‌های مرتبط با بهینه‌سازی سانتریفوژها، به عنوان یک فعالیت فناورانه، ضروری و ماندگار، قابل تقدیر است. معذلک در برگزاری جشن هسته‌ای نباید عجولا‌نه عمل کرد و جانب احتیاط را از دست داد. صدور سومین قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل علیه کشورمان همزمان با هیاهوی انتخابات مجلس شورای اسلا‌می و سپس تعطیلا‌ت نوروزی به فراموشی سپرده شده است.هرچنداین قطعنامه‌ها تاثیر عمیقی در زندگی روزانه مردم نداشته است. اما رشد اقتصادی ۴ درصدی، به جای رشد ۸ درصدی پیش‌بینی‌شده را (اعلا‌م روز یکشنبه هفته جاری وزیر اقتصاد)، شاید بتوان به تاثیرات قطعنامه‌های شورای امنیت مرتبط دانست. به علا‌وه جشن هسته‌ای را نباید به عنوان پایان فعالیت‌ها تلقی کرد. این جشن را حتی به معنی دستیابی کامل به چرخه سوخت هسته‌ای نمی‌توان به حساب آورد و کارها را تمام‌شده تلقی کرد، زیرا چرخه سوخت هسته‌ای شامل مراحل متعددی شامل اکتشاف و استخراج سنگ اورانیوم، تبدیل و سپس غنی‌سازی اورانیوم یا تهیه آب سنگین، به عنوان پیچیده‌ترین مرحله و پس از آن ساخت میله‌های سوخت، بازفرآوری و پسمانداری هسته‌ای است. هزینه تمام‌شده هریک از این مراحل به شدت وابسته به فناوری‌های به کارگرفته‌شده در آنها می‌باشد که گسترش این فناوری‌ها در هر مرحله‌ای، کاری پایان‌ناپذیر می‌نماید. به عنوان مثال آخرین حلقه این چرخه، پسمانداری هسته‌ای، از یک دیدگاه، تنها حلقه‌ای است که تاکنون راه‌حل کاملا‌ امنی برای رهایی از پیامدهای احتمالی آن یافت نشده است. به طوری که ارسال پسماند‌های هسته‌ای به خارج از کره زمین هم به عنوان یکی از گزینه‌های پرهزینه مورد بررسی بوده است.نکته دیگر در برگزاری جشن هسته‌ای، لزوم توجه به زحمات همه کسانی است که کم و بیش در بالندگی این فنون نقش داشته‌اند. در این صورت باید دانست که قدم‌های اولیه فناوری هسته‌ای ابتدا در سال ۱۳۳۷ در گروه فیزیک دانشکده علوم دانشگاه تهران با اعزام حدود ۱۲ نفر از کارشناسان برای کارآموزی در تاسیسات هسته‌ای کشور فرانسه برداشته شد.

در پیامد آن تاسیس مرکز اتمی این دانشگاه در سال ۱۳۴۵ نقطه عطف مهمی در این زمینه به حساب می‌آید. تاسیس سازمان انرژی اتمی با برنامه تولید ۲۴۰۰۰ مگاوات برق در سال ۱۳۵۳ تحول مهم بعدی بود. تربیت نیروی انسانی متخصص در داخل و خارج از کشور در راستای ساخت و بهره‌برداری از نیروگاه‌های هسته‌ای پیش‌بینی‌شده، امکانات عظیمی را در کشور پدید آورد که متاسفانه در کوران انقلا‌ب به سرخوردگی و دلسردی بسیاری از کارآموزان اعزامی به کشور آلمان و سایر کشورهای اروپایی انجامید. در اواخر حکومت پهلوی و در اقدامی منفعلا‌نه و عجولا‌نه، سازمان انرژی اتمی به صورت زائده ناچسبی به وزارت نیرو ملحق شد.

پس از انقلا‌ب نیز تا مدتی کارهای تخریبی آسان، جایگزین سازندگی‌های مشکل شد. با فرو نشستن آشفتگی‌های ناشی از انقلا‌ب و سپس کنترل نسبی جنگ، سازمان با حمایت و دوراندیشی مسوولین وقت نظام یک بار دیگر بر پای خود ایستاد. تلا‌ش‌های پیگیرانه‌ای برای گسترش فعالیت‌های سازمان در دولت‌های آقایان هاشمی و خاتمی صورت گرفت که این تلا‌ش‌ها بیشتر در پایان دولت خاتمی و سپس در دولت احمدی‌نژاد به بار نشست. بسا در زمان حاضر هم قدم‌هایی برداشته می‌شود که نتیجه آنها در آینده پدیدار خواهد شد! به این ترتیب نیازی به توضیح نیست که هر کار سترگی، به تلا‌ش‌ها و کوشش‌های دامنه‌دار و زمان‌برداری وابسته است. اصولا‌ پروژه‌ها و طرح‌هایی همچون انرژی هسته‌ای در هیچ نقطه‌ای از دنیا به صورت کوتاه‌مدت انجام‌پذیر نیست. به بیان دیگر می‌توان گفت که جایگاه امروز کشورمان پایه‌هایی در پنجاه سال قبل داشته است. به همین جهت سرمایه‌گذاری و پیگیری امور مربوط به نیروگاه‌های هسته‌ای در جهان عمدتا توسط دولت‌ها انجام می‌گیرد و بخش‌های خصوصی معمولا‌ در پروژه‌های اینچنینی سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. هرچند که در فناوری‌های نوین هسته‌ای ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای کوچک‌تر و کوتاه شدن زمان ساخت آنها مورد توجه است تا میدان‌هایی برای فعالیت بخش خصوصی هم گشوده شود.

حضور و مشارکت بخش خصوصی در صنایع پایین‌دستی انرژی هسته‌ای می‌تواند تحول مهم بعدی در زمینه فناوری هسته‌ای کشورمان باشد. این فناوری‌ها بسیار وسیع و در شئون مختلف زندگی امروزی جهان پیشرفته رسوخ کرده است. به عنوان مثال به کاربردهای پزشکی هسته‌ای در تشخیص و درمان می‌توان اشاره کرد. این فنون در تخصص‌هایی مثل قلب، سرطان، عفونی، کلیه، اعصاب و ژنتیک استفاده شده است. در زمینه مواد غذایی، بهینه‌سازی و حفاظت غلا‌ت، تکثیر گیاهان، بهبود محصولا‌ت دامی و بهداشتی از فنون هسته‌ای استفاده می‌شود. در تحقیقات مبتنی بر ژن و یا مطالعه فرسایش زمین به عنوان دو زمینه تحقیقاتی پیشرفته و مفید از ردیاب‌های رادیوایزوتوپی استفاده می‌شود. برخی از این زمینه‌ها در کشورمان سابقه‌ای ندارد و می‌تواند به عنوان افق فعالیت‌های آینده کشور در نظر گرفته شود. می‌توان نیز ساده‌اندیشانه، با پسماند‌های هسته‌ای همچون زباله‌های شهری رفتار کرد و آن را به عنوان دستیابی بر چرخه سوخت هسته‌ای انگاشت و جشن هسته‌ای برپا کرد. در این شرایط است که تقدیر از فعالا‌ن هسته‌ای حاضر در صحنه نباید به نحوی صورت گیرد که ناسپاسی و دلسردی افراد پشت صحنه را پدید آورد که <دراز است ره مقصد و ما نوسفریم> و در این راه به همه نیروهای متخصص و حتی منتقد نیازمندیم.

محمدصادق ربانی