زندگی با خاطرات رفته

پرسه زیر درختان تاغ اولین اثری است که از علی چنگیزی منتشر شده است. دو ماجرای اصلی، داستان «پرسه زیر درختان تاغ» را شکل می‌دهند؛ ماجرای اول، مربوط به پرویز کارشناس میراث فرهنگی …

پرسه زیر درختان تاغ اولین اثری است که از علی چنگیزی منتشر شده است. دو ماجرای اصلی، داستان «پرسه زیر درختان تاغ» را شکل می‌دهند؛ ماجرای اول، مربوط به پرویز کارشناس میراث فرهنگی است که برای کاوش در بیابان‌های کرمان، راهی این منطقه شده است و حال، از دوستی به نام «غلام» و فردی بومی به نام «مراد» در کارش بهره می‌جوید.

در ماجرای دوم داستان که موازی با ماجرای اول پیش می‌رود، با دختر جوانی به نام «سارا» آشنا می‌شویم که به علت باردار شدن از «غلام» در همان منطقه، پدرش «سالار» را وامی‌داردتا او را زنده‌ به گور کند.

بدین ترتیب، در دو ماجرای داستان، دو نقطه مشترک گرافیکی، دیده می‌شود؛ اگر در ماجرای اول داستان، مجسمه دختری از زیر خاک بیرون کشیده می‌شود، در ماجرای دوم نیز، دختری به نام سارا زیر خاک می‌رود.

«پرسه زیر درختان...» توسط دوازده راوی اول شخص روایت می‌شود که مجموعه‌ای از تک‌گویی‌های بیرونی است اما انگیزه بیان این روایت‌ها نامعلوم است و مشخص نیست که راویان برای چه شخص یا اشخاصی در حال روایت‌اند؟! شاید آنها در حال پس دادن بازجویی‌اند؟! که، چنین نیست و هیچ‌گونه بازجویی از آدم‌های داستان دیده نمی‌شود.

زبان آدم‌های داستان از مهندس گرفته تا مالخر و روستایی و ... واحد است و آنها در گفتگو، تفاوتی با هم ندارند و همه، با یک لحن حرف می‌زنند و حتی در آوردن ضرب‌المثل نیز، شبیه یکدیگر مثال می‌زنند.

از این روست که به جای شنیدن صدای متفاوت آدم‌های داستان، تنها صدای کسی را می‌شنویم که سراپا تبخر و تهاجم است و گویی از زمین و زمان، طلبکار است و با لحنی واحد، پشت آدم‌های داستان قرار گرفته و به جای آنها ، حرف می‌زند و به همه کس، بد و بیراه می‌گوید و پریشان احوال است و ...

صاحب این صدا که پشت دوازده راوی کتاب، موضع گرفته است و قادر نیست تفاوتی بین لحن این راویان ایجاد کند و در نهایت، به تنهایی داستان «پرسه زیر درختان...» را روایت می‌کند، براساس داده‌های این کتاب، انسان متفرعنی به نظر می‌آید که آکنده از تفرعن و خودپسندی و خودشیفتگی است و دیگران را حقیر و نفرت‌انگیز می‌شمارد و برای آنها ـ حتی حیوانات ـ حق حیاتی قائل نیست: «بابا به چه امیدی زنده است؟» ص ۹، «هرزه سگی تو مایه‌های مرکب‌خوانی پارس می‌کند... سگ نکبتی از عصبانیت و خستگی کف به دهان آورده» ص ۲۱ و ....

این کتاب، اولین اثر چاپ شده علی چنگیزی است و از این رو، اشکالات متعدد ویرایشی در آن به چشم می‌خورد که نقشی مهم در خوشخوان نبودن کتاب بر عهده دارد. این اشکالات، البته گسترده است و می‌توان از استعمال نادرست افعال تا تشبیهات نامتناسب و کاربرد نابجای قید و صفت و موصوف و ... یاد کرد. همچنین، نمی‌توان از حشو و زوائد فراوان این کتاب، چشم پوشید که باعث افزایش حجم آن شده‌اند.

سخن دیگر این که، جهان داستان پرسه در... جهان غیرقابل باوری است و در باور خواننده نمی‌نشیند. به‌طورمثال، سارا (دختری روستایی)‌ که از غلام باردار شده است، برای فرونشاندن خشم پدرش (سالار)‌ از او می‌خواهد تا زنده به گورش کند! و سالار نیز به شیوه مردان ادبیات کلاسیک یونان، بیل و کلنگی برمی‌دارد و با دخترش راهی راه نیستی می‌شود تا ننگ به بار آمده را در خاک سیاه، مدفون کند! سخن پایانی این که داستان بلند «پرسه زیر درختان...» قابلیت داستانی مناسب و منحصر به فردی داشت که در صورت پیروی نویسنده از اصول پذیرفته شده داستان‌نویسی، می‌توانست به رمانی خواندنی و البته، ماندگار تبدیل شود اما، اعتماد به نفس کاذب علی چنگیزی و دوری از شخصیت‌سازی و بالعکس، روی آوردن به تیپ‌سازی و کاربرد پی‌درپی صفت به جای به کار بستن فعل (برای نشان دادن موقعیت و وضعیت انسان و اشیاء)‌ و ... مانع از پدید آمدن اثری خواندنی شد.

در پایان باید این نکته را هم یادآور شد که انتشار مجموعه نخست شعر یا داستان در این روزگار، رخدادی کاملا دشوار و دارای مسیری بسیار پیچیده است که نویسنده و شاعر برای انتشار کتابش باید از هفت خوانی عبور کند که شاید از عهده بسیاری از مولفان خارج باشد.

در این رابطه اما نشر ثالث که ناشر کتاب «پرسه زیر درختان تاغ» است در طول سال های اخیر تقریبا از انتشار آثار نویسندگان و شاعران جوان و به اصطلاح کتاب اولی خیلی خوب استقبال کرده و تا حدودی یکی از ارکان اصلی انتشار آثار جوانان در حوزه ادبیات بوده است.

سید محمد میرکمالی