زندگی سردار ملی

● به مناسبت نود و ششمین سال در گذشت ستارخان
ستارخان قره داغی (۱۲۹۳- ۱۲۴۶ خورشیدی) سومین پسر حاج حسن قراجه داغی در ارسباران به دنیا آمد. سوابق زندگی او در دوران کودکی و نوجوانی …

به مناسبت نود و ششمین سال در گذشت ستارخان

ستارخان قره داغی (۱۲۹۳- ۱۲۴۶ خورشیدی) سومین پسر حاج حسن قراجه داغی در ارسباران به دنیا آمد. سوابق زندگی او در دوران کودکی و نوجوانی تا درگیری های جنبش مشروطه چندان معلوم نیست. از اطلاعات جسته و گریخته ای که از وی به دست آمده است، درمی یابیم که او با پدر خود در روستاهای اطراف ارسباران به شغل پارچه فروشی مشغول بوده است.

ستارخان پس از قتل برادرش اسماعیل به دست نیروهای دولتی به همراه خانواده خود به تبریز مهاجرت کرد و در محله امیرخیز اقامت گزید و از داش ها و لوطی های آن محله شد.

وی مدتی جزو سواران حاکم خراسان بود، از آنجا به عتبات عالیات سفر کرد، پس از چندی به تبریز بازگشت و به مباشری املاک محمدتقی صراف مشغول و سپس به توصیه رضاقلی خان سرتیپ وارد خدمت قراسوران (ژاندارمری) شد و حفاظت راه مرند و خوی به او محول شد. چندی بعد مورد توجه مظفرالدین میرزا (ولیعهد) قرار گرفت، ضمن دریافت لقب خانی، از تفنگداران ولیعهد در تبریز محسوب شد. ستارخان بنابر عادت لوطی گری در یکی از درگیری های خود با ماموران محمدعلی میرزا (ولیعهد) در تبریز، مورد تعقیب قرار گرفت، از شهر گریخت و مدتی به راهزنی پرداخت. سپس با وساطت بزرگان و معتمدان محل به شهر بازگشت و دلالی اسب را پیشه خود کرد.

با شروع انقلاب مشروطه در تهران و گسترش آن در سراسر کشور، مجاهدین و آزادیخواهان آذربایجانی و قفقازی به فرماندهی ستارخان و باقرخان به حمایت از مشروطیت ایران قیام کردند و در مقابل قوای ۳۵ تا ۴۰ هزار نفری اعزامی از مرکز و خوانین محلی به فرماندهی عبدالمجید میرزا عین الدوله که برای سرکوبی قیام تبریز اعزام شده بودند به شدت مقاومت کردند و از تسلط آن ها به شهر ممانعت ورزیدند. تبریز به مدت ۱۱ ماه توسط قشون دولتی محاصره شد و از ورود آذوقه به شهر جلوگیری به عمل آمد. زندگی بر مردم بسیار سخت و طاقت فرسا گردید. نهایتا با وساطت قنسول های روس و انگلیس و موافقت دولت های طرفین عده ای از قوای روسیه به تبریز وارد شدند و راه جلفا را برای ورود آذوقه باز کردند. در نتیجه محاصره شهر به پایان رسید و سربازان دولتی و خوانین محلی مخالف مشروطیت از اطراف تبریز دور شدند. بدین ترتیب نقشی که ستارخان و باقرخان در دفاع از مشروطه و تبریز داشتند، به پایان رسید.

با حضور سربازان روسی در تبریز موقعیت برای ستارخان و باقرخان سخت و خطرناک شد. آن ها به اتفاق جمعی دیگر از سران آزادیخواه به قنسولگری عثمانی پناهنده شدند. سپس تحت فشار روس ها و بنا بر دعوت آیت الله محمدکاظم خراسانی به همراه جمعی از مجاهدین در روز ۲۹ اسفندماه ۱۲۸۸ خورشیدی به تهران مهاجرت کردند. در تهران استقبال شایانی از آنان به عمل آمد و از طرف مجلس شورای ملی مورد تجلیل قرار گرفتند و دو لوح نقره ای طلاکوب به ستارخان و باقرخان اهدا و برای هر کدام ماهیانه مبلغ ۱۰۰۰ تومان مقرری از طرف مجلس تعیین شد. ستارخان نیز در پارک اتابک (محل فعلی سفارت شوروی) اسکان یافت.

در جریان ترور آیت الله سیدعبدالله بهبهانی و میرزا محمدعلی تربیت از سران مشروطه، دولت تصمیم به خلع سلاح گروه های مسلح گرفت. ستارخان با این امر مخالفت کرد و با قوای دولت مشروطه به جنگ پرداخت در این جنگ پای او تیر خورد و تسلیم شد و چند ده تن از نیروهای وی کشته شدند.

وی چهار سال پس از این واقعه در تاریخ ۲۵ آبان ماه ۱۲۹۳ خورشیدی درگذشت و در باغ طوطی در جوار شاه عبدالعظیم به خاک سپرده شد.

نویسنده : ابراهیم حدیدی

کتابنامه

اطلاعات عمومی جاویدان (تاریخ معاصر) (۱۳۷۶); مترجم فریدون سبحانی; تهران: دنیای دانش.

بامداد، مهدی (۱۳۴۷); شرح حال رجال ایران; تهران: زوار; ج ۲.

رئیس نیا، رحیم و ناهید، عبدالحسین (بی تا); دو مبارز جنبش مشروطه; تهران: آگاه.

معین، محمد (۱۳۶۴); فرهنگ فارسی; تهران: امیرکبیر; ج ۵.