زبان تاریخ در سازه های تصویری

با پایان ماه رمضان و اتمام سریال های مناسبتی, مطمئنا خلائی را حس خواهید کرد, هر چند که در این دور و زمان صدا و سیما اجازه هیچ گونه نگرانی را به شما نمی دهد, زیرا برای بعد از ماه رمضان شما نیز نقشه کشیده و قرار است پخش سریال های روتین و نسبتا پر مخاطب قبل از ماه مبارک را از سر بگیرد

با پایان ماه رمضان و اتمام سریال های مناسبتی، مطمئنا خلائی را حس خواهید کرد، هر چند که در این دور و زمان صدا و سیما اجازه هیچ گونه نگرانی را به شما نمی دهد، زیرا برای بعد از ماه رمضان شما نیز نقشه کشیده و قرار است پخش سریال های روتین و نسبتا پر مخاطب قبل از ماه مبارک را از سر بگیرد.

در هر صورت انگار همین دیروز بود که ما با این جمله شروع کردیم که امسال ماه رمضان هم به رسم سنت هر ساله تلویزیون برای تهیه و پخش سریال های ماه رمضان اقدام کرده و کلی سریال تدارک دیده است اما در عین ناباوری و تعجب می بینیم که زمان به سرعت گذشت و طبق معمول همیشه ما را پشت سر گذاشت. رمضان این روزها دست لطفش را از سرمان برداشته است.

اولین سریالی که در این سیکل همیشگی به پایان رسید سریال تاریخی و جذاب «نردبام آسمان» بود که یکی از اتفاقات خوب و برجسته ماه رمضان محسوب می شود.

«نردبام آسمان» یکی از مجموعه های عظیم صدا و سیماست که «محمد حسین لطیفی» مسئولیت کارگردانی آن را بر عهده داشته و همان طور که شاهد بودید در ماه رمضان از شبکه اول سیما پخش شد.

لطیفی ساخت این مجموعه را از اسفند ماه سال ۱۳۸۶ آغاز کرد.

گروه در این مدت در شهرک سینمایی غزالی و شهرهای مختلف مشغول به کار بودند تا این که فیلم برداری بخش های پایانی این سریال در مسجد جامع قزوین و مسجد النبی (ص) انجام شد.

لطیفی ساخت مجموعه های مناسبتی را خوب بلد است، او دو سریال پر مخاطب «وفا» و «صاحبدلان» را در کارنامه مناسبتی خود دارد.

اگر در جریان صفحه و پیش بینی های ما باشید حتما به خاطر دارید که ما پخش این سریال تاریخی و پر خرج را که یکی از مجموعه های «الف» و ویژه تلویزیون می باشد، در این زمان بعید می دانستیم زیرا پخش و زمان پخش این گونه از سریال ها به مطالعه و بررسی فراوانی برای افزایش بازخورد و بیننده نیاز دارد، اما متاسفانه و یا نمی دانیم خوشبختانه سریال بدون هر گونه بررسی ماه رمضان روی آنتن رفت.

البته این پخش های مناسبتی خالی از لطف نیست، زیرا مردم در ماه رمضان تصور می کنند به دنبال کردن تمام سریال ها محکومند و خواه ناخواه سریال های ماه رمضان مخاطب خود را دارد.

«نردبام آسمان» یکی از دغدغه های ارزشمند ماه رمضان و عملکرد صدا و سیما بود که مخاطب علاقه مند را تا پایان به دنبال خود کشاند.

یکی از نشانه های موفقیت این پروژه، کنجکاوی مخاطبان در خصوص چیستی و کیستی «جمشید غیاث الدین» بود تا جایی که در شروع فیلم بینندگان زیادی را دیدم که به دنبال هویت علمی این شخصیت می گشتند.

دیگر نشانه موفقیت سریال علاقه به قهرمان آن و افتخار کردن به داشتن چنین دانشمندی است که نتیجه آن هم پی گیری داستان سریال می باشد.

«نردبام آسمان» در دو فاز کاشان و سمرقند ضبط شده است و اگر در خاطرتان باشد سریال در کاشان شروع شد.

فاز کاشان آن دربرگیرنده کودکی «غیاث الدین» بود، فازی که جذابیت های زیادی داشت.

کودکی «غیاث الدین» به قدری پر از هیاهو و شیرینی بود که در همان ابتدا مخاطبان زیادی را مجاب کرد تا سریال را دنبال کنند.

البته که گاهی اوقات در تیزهوشی و ذکاوت کودکی «غیاث الدین» کمی اغراق می شد، اما به هیچ وجه بیننده را دلزده نمی کرد.

در فاز دوم سریال، سرگذشت این دانشمند زمان، در سمرقند پی گیری می شد، این جا بود که سریال با ریزش مخاطب مواجه شد، فاز سمرقند سریال جذابیت های فاز کاشان را نداشت، هر چند که شاید اساسی ترین دلیل آن افت، ورود غیاث الدین به میان سالگی بود، گذشته از این ها در سمرقند دیگر از حاشیه ها کاسته شده بود و صرفا جایگاه علمی، غیاث الدین مورد بررسی قرار می گرفت و این نوع نگاه و روند طبعا موجب خشکی و گاهی ریزش مخاطب را در پی دارد زیرا که بحث جدی تر و منطقی تر می شود.

همان طور که شما بهتر از ما می دانید ایرانیان علاقه زیادی دارند از میان هر اتفاق بحثی رمانتیک و عاشقانه استخراج کنند، به همین دلیل نیز لطیفی با نگرشی مناسب نسبت به مخاطبان این مقوله را بسط داده و حسابی به آن پرداخته و در فاز کاشان از این لحاظ جذابیت های فراوانی را خلق کرده است و در مقابل در سمرقند بحث رمانتیک کمرنگ شده است.

با کنار گذاشتن تمام برجستگی های سریال به نکته قابل تامل آن می رسیم که خلق یک مجموعه تاریخی کلیشه شکن می باشد.

این اولین پروژه تاریخی لطیفی به حساب می آید و آن طور که گفته است درباره دیالوگ ها و لحن ادای کلمات کلی با خودش کلنجار رفته و تحقیق کرده است، او قصد داشته مجموعه ای تاریخی با بیانی ساده و ملموس ارائه دهد تا ارتباط قوی تر و بیشتری با مردم برقرار کند و شخصیت های آن به خصوص «غیاث الدین» را کامل تر بشناسد.

نگارش و کارگردانی آثار علمی، تاریخی و هم زمانی آن با حفظ جذابیت های نمایشی با مشکلات زیادی همراه است.

این گونه آثار از یک سو باید به داشته ها و مستندات تاریخی یا علمی پایبند باشند و از سوی دیگر باید جذابیت های نمایشی را مد نظر قرار دهند (مثلا افزایش بار رمانتیک و عاطفی)

«نردبام آسمان» نیز تلاش کرد ضمن بیان نکات علمی و مستندات زندگی شخصی غیاث الدین طوری عمل کند که برای مخاطب شیرین باشد و جذابیت های داستانی را حفظ کند.

این مجموعه اولین قدم را برای کلیشه شکنی در مجموعه های تاریخی برداشته است.

همیشه تماشاگر شاهد تعدادی شخصیت های اتو کشیده بود، اما در «نردبام آسمان» این گونه عمل نشده است.

یکی از خرق عادت های اساسی لطیفی در سریال به شیوه بیان و گویش کاراکترها مربوط است که نه به سختی مردمان آن زمان می باشد و نه به روزمرگی این روزها دیالوگ ها در این مجموعه نیمی به صورت رسمی و نیمی دیگر عامیانه بیان می شود.

در مجموعه «نردبام آسمان» سعی شده دیالوگ ها به زندگی حقیقی نزدیک باشد.همه ما در صحبت کردن با یکدیگر تپق می زنیم، پس چرا نباید این واقعیت در سریال ها و حتی سریال های تاریخی دیده شود، چرا اصرار داریم در مجموعه های تاریخی همه با بیانی متفاوت و کاملا بر اساس و پایه ادبیات سخن بگویند، هر چند این گونه سازه ها، با روند این چنینی نیز از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردارند، اما برای القای یک واقعیت و شناساندن شخصیتی چون غیاث الدین خرق عادت و روندی نو کاملا توجیه شده و به جا می باشد.

لطیفی در این خصوص شجاعت به خرج داد و دست به ریسکی اساسی زد که امیدواریم نمونه و سرلوحه ای برای دیگر تولیدات تاریخی باشد.

بازیگران سریال از پس نقش و ارائه هویت کاراکترشان برآمدند.

بازیگر نقش جمشید غیاث الدین کاشانی یکی از اتفاقات خوشایند و مسلم سریال می باشد.

وحید جلیلوند با صدای گیرا و تاثیرگذارش توانست دانشمند از یاد رفته ایرانی را احیا کند و به او هویتی ملی ببخشد.

او با بازی کامل و بی نقص خود بیننده را درگیر جمشید و سرنوشتش کرد.

جمشید جهانزاده (حلاج)، محمد رضا داوودنژاد (داروغه)، محسن زهتاب (مجیب)، شبنم قلی خانی (ویس)، مهدی فقیه (خوافی)، حسین سلمانی (لطیف)، هدیش شاملو (اردای)، رحیم نوروزی (الغ بیگ)، مجید یاسر (مهربان) و... همگی در جای خود و به نسبت مسئولیتشان در خور توجه و تحسین حضور داشتند.

لطیفی به رسم گذشته از برزو ارجمند و مجید یاسر در این مجموعه استفاده کرده بود، اگر توجه کرده باشید لطیفی تیم بازیگری خاصی دارد که در بیشتر کارها او را همراهی کرده اند.

«حامد عنقا»، نویسنده سریال «نردبام آسمان» در خصوص نگارش و انگیزه اش گفته است: آن چه برای من از زندگی این دانشمند جذابیت داشت، دغدغه های الهیات و معرفتی او بوده است.

البته او دلیل اصلی شکل گیری این دغدغه را فضای عجیب و جادویی تاریخ ایران در قرن های هفتم تا نهم دانسته است و گفته: در این دوره ایران به لحاظ فرهنگ، ادبیات، شعر، موسیقی، عرفان، دین، ریاضیات، نجوم و... در اوج قرار داشته است.

ای کاش کسانی چون لطیفی ریسک کرده و برجستگی های این دوران را به تصویر بکشند، ما کم دانشمند مانند غیاث الدین نداریم که کاملا ناشناخته مانده اند البته بهتر بود به دستاوردهای علمی غیاث الدین به طور ملموس و عامیانه پرداخته نمی شد و ای کاش دستاوردهای او بیشتر، کامل تر و قابل درک تر مورد توجه و بررسی قرار می گرفت.

باعث تاسف است بدانید که این شخصیت بیرون از مرزهای ایران شهرت دارد و او را به نام «الکاشی» می شناسند، در حالی که در ایران قبل از پخش این مجموعه از هر صد نفر یک نفر او را می شناخته است.

(جای افسوس و تاسف فراوان، دست سکانداران اطلاع رسانی درد نکند)

جالب است بدانید نویسنده درباره این که تا چه حد به مستندات زندگی غیاث الدین وفادار بوده توضیح داده است گر چه آثار مهم غیاث الدین در دسترس بود (قابل توجه علاقه مندان به مکتوبات علمی این دانشمند ) اما زندگی نامه زیادی از جمشید در اختیار نداشتیم و همه متون جمع آوری شده درباره زندگی او به ده صفحه هم نمی رسید.

البته زمان مرگ او را می دانستیم (طبق گفته های دکتر ولایتی، دانشمند ایران شناسی در برنامه «دو قدم مانده به صبح» جمشید در سن ۴۲ سالگی می میرد) اما اطلاعات ما درباره زندگی او کم بود. ما از تمام مستندات زندگی غیاث الدین که در اختیار داشتیم استفاده کردیم، ولی بیشتر اتفاقات زاییده تخیل من است به هر حال قصد داشتیم این شخصیت اسطوره ای را به نحو مطلوبی معرفی کنیم.اما در مستنداتی همچون آداب و رسوم مردم کاشان و سمرقند در آن دوره وفادار بودیم.