محدودیت فضای مجازی؛ فیلی در قفس قناری

اوایل قرن ۱۹ میلادی زمانی که کبوتران، اخبار بورس را جابه‌جا می‌کردند تا ناخواسته اولین خبرگزاری‌ها شکل بگیرد، بورس‌بازان اروپایی و آمریکایی به اهمیت اطلاع از اخبار جهانی …

اوایل قرن ۱۹ میلادی زمانی که کبوتران، اخبار بورس را جابه‌جا می‌کردند تا ناخواسته اولین خبرگزاری‌ها شکل بگیرد، بورس‌بازان اروپایی و آمریکایی به اهمیت اطلاع از اخبار جهانی بیش از پیش پی بردند. آن موقع هنوز حدود سه دهه تا تاسیس و چاپ «کاغذ اخبار» در ایران باقی مانده بود. این عقب‌ماندگی و ناآگاهی تبعات منفی زیادی داشت؛ چون زمانی که آن‌ها به ضرورت سیاستگذاری و تدوین نظامی معین برای روانی کار در خبرگزاری‌ها واقف شده بودند، در ایران ناصرالدین‌شاه، صنیع‌الدوله را مامور اداره انطباعات کرد برای سانسور و جلوگیری از توهین به گوشه تاج همایونی!

آن زمان هرچند کبوتران را می‌شد به قفس انداخت یا سیم تلگراف‌ها را قطع کرد تا خبری به مقصد نرسد، اما امروز با کمک فناوری‌های نوین ارتباطی دیگر کسی جلودار «انتشار خبر» نیست. اما این امر بدین معنا نیست که نمی‌توان سیل اخبار و اطلاعات را مدیریت کرد و جلوی انتشار خبرهای غیرواقعی را گرفت. از طرف دیگر، آدم‌ها را مثل کبوتر نمی‌توان به این راحتی‌ها به قفس انداخت یا ‌ساکت‌ کرد. بنابراین وجود یک نظام جامع رسانه در خبرگزاری‌ها و رسانه‌های مجازی که اصول اخلاقی و حرفه‌ای آن را معین کند لازم می‌نماید. نظامی که می‌تواند باعث حل برخی از سوء‌تفاهم‌ها و بدفهمی‌ها میان خبرنگاران و منابع خبری باشد. آن زمان است که قانو‌نگذاری نیز تابعی از این شیوه عمل می‌شود.

حرفه خبرنگاری برعکس اسم فریبنده‌اش جزء ضعیف‌ترین صنوف از نظر حقوقی و صنفی است. هنوز حتی تعریف درستی از این حرفه وجود ندارد. این را در آیین‌نامه کار حرفه‌ روزنامه‌نگاری که به وسیله جمعی از استادان و متخصصان و پیشکسوتان روزنامه‌نگاری تدوین شده به درستی می‌توان دید. چراکه تعریف آنها از این حرفه با اعتراضات زیادی از سوی خود روزنامه‌نگاران مواجه شد.

به راستی آیا با تمام این تفاسیر باید وجود هیات نظارت بر کار خبرگزاری‌ها را تایید کنیم؟ آیا با ثبت وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌ها می‌توان آنها را کنترل کرد؟ آیا خبرگزاری‌ها امروز قابلیت نظارت دارند؟

شاید اولین نگرانی‌ها نسبت به نحوه فعالیت خبرگزاری‌های اینترنتی، زمانی بیشتر شود که برخی از آنها بدون هویت یا مکان استقرار مشخص مطلبی علیه اشخاص حقیقی یا حقوقی منتشر می‌کنند که به عقیده ناظران، پر از مطالب موهن یا افتراست و قابلیت پیگرد قانونی دارد. به همین خاطر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درصدد برآمد تا نسبت به ساماندهی وضعیت خبرگزاری‌ها اقدام کند؛ امری که از سوی منتقدان به عنوان اقدامی علیه آزادی رسانه‌ها و ایجاد محدودیت برای فعالیت خبری در ایران تلقی شد.

اینجاست که ضرورت تدوین نظامنامه جامع حرفه‌ای رسانه‌ای که شامل رسانه‌های الکترونیک هم هست احساس می‌شود. چرا در این فضا نمی‌توان به این راحتی‌ها ادعای نظارت بر سایت‌ها و خبرگزاری‌ها را داشت. چون هزاران راه فرار از آن وجود دارد. بنابراین پیش از هر اقدامی باید شیوه عمل روزنامه‌نگاران و مسوولان سایت‌های خبری را اصلاح کرد. این امر جز از راه آموزش صحیح خبرنگاران و تدوین مرام‌نامه‌ای اخلاقی که شیوه عمل را به آنها نشان دهد و همچنین تصویب و اهمیت دادن به آن در برنامه‌های توسعه بعدی امکا‌ن‌پذیر نیست. برنامه‌های که نه با نگاه مهندسی و سخت‌افزارانه بلکه با نگاه جامعه‌محور و ارتباطی تدوین شود و ضرورت آن را برای تمام دستگاه‌ها معین کند.

آن زمان است که می‌توان به ظرفیت و پتانسیل وب‌سایت‌های خبری و خبرگزاری‌ها در اطلاع‌رسانی سالم و ورود به عرصه تعامل رسانه‌ای در سطح بین‌المللی پی برد.

برعکس نگرانی برخی که معتقدند تصویت قانون حمایت از خبرگزاری‌ها بهانه‌ای برای محدود کردن آنهاست، می‌توان این اطمینان را داشت که اگر هم بر فرض چنین باشد نباید نگران بود؛ چون چنین امری عملی نیست. اگر هم برای مدت کوتاهی عملی شود نمی‌تواند دوام بیاورد؛ زیرا به مسکن ضعیفی می‌ماند. پس بهتر است همان جنبه حمایتی قانون از خبرگزاری‌ها و خبرنگاران پر رنگ‌تر شود؛ چراکه محدودیت در فضای مجازی مثل زندانی کردن فیل در قفس قناری است.