پیرچشمی در راه است

تاثیر افزایش سن بر قدرت بینایی

حس بینایی در انجام فعالیت‌ها‌ی روزانه و داشتن زندگی مستقل بسیار مهم است. با افزایش سن و تضعیف برخی از حس‌ها، بینایی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و اطلاعات وسیع‌تری در اختیار مغز قرار می‌دهد...

مثلا در جوانان، هنگام ایستادن اطلاعاتی که از مفاصل به مغز می‌رسد و باعث حفظ تعادل می‌شوند، حدود ۳۰ درصد اطلاعات مربوطه است اما نیمی از اطلاعات ارسال شده به مغز برای حفظ تعادل در فرد مسن از طریق چشم است. به همین علت است که افراد مسن بیشتر جلوی پایشان را نگاه می‌کنند و راه رفتن در نور کم و مکان‌های تاریک برای آنها بسیار مشکل و خطرناک است بنابراین دانستن آثار افزایش سن در وضعیت بینایی، بسیار مهم است.

کاهش میدان بینایی

میدان بینایی یعنی وسعتی از محیط و اطراف که هر چشم آن را می‌بیند. با بالا رفتن سن، وسعت میدان بینایی کاهش می‌یابد. این کاهش بیشتر در سطح فوقانی میدان بینایی است و باعث ایجاد مشکلاتی می‌شود. مثلا ممکن است فرد سالمند، متوجه علایم و راهنمایی‌های نوشته‌شده در معابر و مکان‌های مختلف نشود. متوجه تابلوی خیابان‌ها یا تابلوی راهنما در ساختمان‌های عمومی نشود، در نتیجه بیشتر در معرض گم‌شدن است. دیده‌نشدن شاخه درختان در خیابان یا سایبان جلوی مغازه‌ها و موانعی از این قبیل می‌تواند باعث ایجاد حادثه شود. توجه به این نکته‌ها مخصوصا در طراحی مکان‌هایی که افراد سالمند در آنجا رفت‌وآمد دارند، اهمیت دارد.

کاهش حدت بینایی

به حدت بینایی به‌طور معمول «قدرت بینایی»‌ می‌گویند. منظور از این اصطلاح، توانایی چشم در افتراق دو نقطه از هم است. افرادی که مشکلی از نظر بینایی ندارند، حدت بینایی‌شان از سن ۵۰ تا ۷۰ سالگی کاهش پیدا می‌کند. پس از ۷۰ سالگی، کاهش حدت بینایی بارزتر است. این مساله بیشتر به علت افزایش ضخامت عدسی و کاهش قدرت انعطاف‌پذیری چشم است. دید چشم افراد در شب نیز کاهش می‌یابد. استفاده از عینک مناسب تا حدود زیادی به بینایی کمک می‌کند. می‌توان به‌طور موقت از ذره بین استفاده کرد. البته ذره‌بینی مناسب‌تر است که بتوان آن‌ را به‌طور ثابت روی کتاب قرار داد زیرا حرکت ذره‌بین دستی، باعث خستگی چشم‌ها می‌شود. برای انجام کارهای ظریف مثل خیاطی، ذره‌بین‌هایی وجود دارد که از گردن آویزان می‌شوند.

هنگام مطالعه باید از کتاب‌ها و مجله‌هایی استفاده کرد که چاپ درشت دارند. می‌توان مطالب لازم را با استفاده از «زیراکس» درشت‌تر کرد. در حال حاضر، رایانه کمک زیادی به افراد سالمند در بزرگ‌ کردن مطالب می‌کند.

افزایش نور محیط

فرد سالمند برای دید بهتر نیازمند نور بیشتری است. شدت نور محل زندگی فرد سالمند باید ۳-۲ برابر شدت نور محیط زندگی معمول باشد. لامپ‌هایی که از وسط سقف اتاق آویزان می‌شوند برای روشنایی محل زندگی مناسب نیستند زیرا با ایجاد سایه در گوشه‌ها و اطراف وسایل منزل باعث بروز مشکل‌هایی در دیدن محیط اطراف می‌شوند. بهتر است منبع نور پیرامون اتاق‌ها باشد. باید محل مطالعه یا محل کار نور بیشتری از نور کل اتاق داشته باشد. برای مطالعه یا کار بهتر است از یک چراغ مطالعه استفاده شود. در صورتی که از نور لامپ فلورسنت (مهتابی) استفاده می‌شود باید همراه آن از یک لامپ حبابی روشن استفاده کرد زیرا لامپ‌های مهتابی به‌طور مکرر و با سرعت ۵۰ بار در ثانیه خاموش و روشن می‌شوند. اگرچه این امر بسیار سریع رخ می‌دهد و چشم‌ها آن را به خوبی درک نمی‌کنند اما می‌تواند باعث خستگی زودرس چشم‌ها شود.

اشعه ماورای بنفش باعث کاهش قدرت بینایی می‌شود، بنابراین بهتر است بیرون از منزل از عینک آفتابی ضداشعه ماورای بنفش استفاده شود.

کاهش قدرت بینایی در محیط درخشان

منظور از درخشش، انعکاس براق نور است که برای افراد سالمند نه‌تنها آزاردهنده‌تر از افراد جوان است بلکه باعث کاهش قدرت بینایی آنها نیز می‌شود و احتمال زمین خوردن آنها را بیشتر می‌کند. درخشش می‌تواند با راه‌های مختلفی ایجاد شود؛ مثلا تابیدن پرتو نورخورشید از یک روزنه داخل اتاق نسبتا تاریک یا تابش مستقیم نور لامپ به چشم یا انعکاس نور از یک سطح سینی فلزی و.... البته در ادامه به چند روش ساده برای کاهش درخشش محیط اشاره می‌شود.

به جای استفاده از یک لامپ قوی از چند لامپ ضعیف‌تر استفاده کنید. جلوی پنجره را با پرده‌های نازک بپوشانید. در جاهایی که درخشش زیادی وجود دارد از لامپ‌های فلورسنت (مهتابی) استفاده کنید. سطوح براق را بپوشانید مثلا اگر از ظروف براق برای تزیین دیوار استفاده می‌کنید، جای آنها را عوض کنید یا روی آنها را بپوشانید.

اگر یک لامپ باعث ایجاد درخشش می‌شود محل آن را تغییر دهید. از رنگ‌هایی با درخشش زیاد مثل رنگ روغن برای رنگ‌آمیزی دیوارها استفاده نکنید. ظروف و وسایل براق و جلادار نخرید. بیرون منزل از عینک آفتابی ضد اشعه ماورای بنفش همراه با کلاه‌ لبه‌دار یا نقاب‌دار استفاده کنید.

از رانندگی هنگام طلوع و غروب آفتاب اجتناب و شب در مسیرهایی که نور کافی دارند، رانندگی کنید. هنگام رانندگی در شب حتی‌الامکان از عبور در مسیرهایی که نور چراغ‌های اتومبیل‌های مقابل به‌طور مستقیم به چشم می‌رسد، اجتناب کنید. خراش‌های ریز شیشه جلوی اتومبیل باعث افزایش درخشندگی و آزار چشم می‌شود.

کاهش بینایی در تاریکی

توانایی دید افراد سالمند در نور کم کاهش می‌یابد بنابراین با توجه به اینکه قسمت زیادی از قدرت تعادل فرد در سنین بالا وابسته به اطلاعات رسیده به مغز از طریق چشم‌هاست، حرکت کردن در نور کم و تاریکی در سالخوردگان بسیار خطرناک است و سلامت آنها را تهدید می‌کند. به همین دلیل توصیه می‌شود برای دید بهتر سالمندان در شب در دکوراسیون منزل حتما در جاهایی که ضروری‌ است از کلیدهای برقی استفاده کنید که دارای لامپ کوچکی است. محل کلیدها مشخص باشد تا سالمندان با روشن‌کردن آن دید بهتری نسبت به اطراف داشته باشند. حتی همراه داشتن یک چراغ قوه کوچک در شب الزامی است تا در صورت قطع برق یا وارد شدن به مکان‌های تاریک، بتوان از آن استفاده کرد. بهتر است سالمندان همیشه کنار تخت یک چراغ قوه کوچک قرار دهند. هنگام خواب هم توصیه می‌شود در اتاق خواب سالمندان چراغ خواب روشن باشد. بهترین رنگ لامپ در این مورد لامپ قرمزرنگ است. کلید برق حتما در محل ورودی اتاق‌ها قرار گیرد. در راه پله‌ها از کلید تبدیل استفاده شود. در محل‌هایی که رفت و آمد وجود دارد و نور آنها کم است، لامپی به طور دائم روشن نگه‌ داشته شود.

کاهش قدرت تطابق چشم

با افزایش سن قدرت تطابق چشم‌ها نیز کاهش می‌یابد که به آن «پیرچشمی» می‌گویند. ابتدا توانایی دید نزدیک کم می‌شود و درمان آن استفاده از عینک‌های مطالعه است که ممکن است استفاده از عینک‌های دو کانونی لازم شود.

توانایی افتراق رنگ‌ها نیز با افزایش سن کم می‌شود خصوصا دید رنگ‌های سرد مثل «آبی، سبز و بنفش». افراد سالمند رنگ‌های گرم مثل «قرمز، نارنجی و زرد» را می‌توانند به راحتی مشاهده کنند. در جاهایی که تغییر رنگ محیط زیاد نیست فرد سالمند در دید دچار مشکل می‌شود. مثلا وجود وسایل خانگی تیره‌رنگ و سایه آنها ممکن است به خوبی از هم افتراق داده نشوند و باعث بروز حادثه شوند. رنگ‌های سرد مثل آبی و سبز آرامش‌بخش هستند و در جاهایی که توجه لازم نیست مثل رنگ دیوار اتاق‌ها می‌توان از این رنگ‌ها استفاده کرد. در جاهایی که توجه لازم است مثل لبه پله‌ها می‌توان از رنگ‌های قرمز، زرد و نارنجی استفاده کرد.

دکتر غلامرضا رییسی

متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران