رده شناسی زبان و اصطلاح شناسی

رده شناسی یكی از حوزه های زبانشناسی است كه به بررسی موضوعات مرزگذر زبانشناسی می پردازد این مسائل می تواند مورد توجه اصطلاح شناسان قرار گیرد

رده‎شناسی یكی از حوزه‎های زبانشناسی است كه به بررسی موضوعات مرزگذر زبانشناسی می‎پردازد. این مسائل می‎تواند مورد توجه اصطلاح‎شناسان قرار گیرد. در این مقاله تعریف رده‎شناسی ارائه و رابطه رده‎شناسی و اصطلاح‎شناسی برجسته می‎شود. آن دسته از مسائل رده‎شناسی كه آشنایی با آنها برای اصطلاح‎شناسان مفید است, فهرست شده و سرانجام با استفاده از رویكرد گرین برگ در رده‎شناسی, تعمیم‎هایی پیشنهاد شده است.زبان‎شناسی یكی از رشته‎های سازندهٔ علم چند رشته‎ای اصطلاح‎شناسی است. مؤلفانی مانند "گیرهارد بودین" (۱) (ص. ۶) به بخش‎هایی از زبانشناسی مانند ساختواژه (۲) , منظورشناسی (۳) , زبانشناسی متن(۴) , سخن‎كاوی (۵) و تحقیقات زبان برای مقاصد ویژه (۶) , كه به كار اصطلاح‎شناسان می‎آید, اشاره كرده‎اند؛ اما از رده‎شناسی (۷) كه به مطالعهٔ ساخت زبانهای دنیایی می‎پردازد مستقیماً ذكری نكرده‎اند. تصور نگارنده این است كه رده‎شناسی, حوزهٔ پویا و الهام‎بخشی است كه می‎تواند مورد توجه اصطلاح‎شناسان قرار گیرد و بدین لحاظ می‎توان به آنها توصیه كرد كه دستاوردهای رده‎شناسی زبان را مورد عنایت قرار دهند.

● تعریف رده‎شناسی

رده‎شناسی مطالعهٔ آن دسته از طرح‎های زبانی مرز گذر است كه منحصراً از طریق مقایسهٔ زبانها به دست می‎آیند. بدین ترتیب رده‎شناس مدعی وجود نوعی یكپارچگی در بین زبانهاست. بخش عمدهٔ تحقیقات رده‎شناسی معطوف به این جهت است كه كدام تعریف زبانی مرزگذر (۸) را می‎توان به یك تعمیم زبانی مرزگذر(۹) تبدیل كرد.

● رده‎شناسی و اصطلاح‎شناسی

همان‎طور كه گفته شد, یافتن تعمیم‎های زبانی مرزگذر یا جهانی‎های(۱۰) زبانی در كانون توجه رده‎شناسان قرار دارد. اصطلاح‎شناسان هم با الهام از رویكرد رده‎شناسان باید تلاش كنند كه اصطلاحات را طبقه‎بندی كنند و به تعمیم‎های اصطلاح‎شناختی برسند (كرافت, ص ۱, ۷, ۱۶).در رده‎شناسی همانند زبانشناسی, زبان وسیلهٔ ارتباط بین انسانهاست؛ در اصطلاح‎شناسی اصطلاحات وسیله ارتباط بین علما است. از آنجا كه اصطلاحات زیر مجموعهٔ واحدهای زبانی هستند, هرگونه تعمیم در رده‎شناسی واژگانی می‎تواند مورد استفاده اصطلاح‎شناسان قرار گیرد. توجه رده‎شناسی به تعمیم‎های مرز گذر می‎تواند مورد توجه اصطلاح‎شناسی چند زبانه قرار گیرد.

● شماری از مباحث مفید رده‎شناسی

▪ رده‎بندی زبانها به هسته نشان‎دار(۱۱) و وابسته نشان‎دار(۱۲)

▪ رده‎بندی زبانها به پیشوندی و پسوندی

▪ آرایش واژه و تأثیر آن بر پارامترهای اصطلاح‎شناسی, به عنوان مثال:

آرایش "فاعل + مفعول + فعل" در جملهf (صفت + اسم) + (نشانه اضافه + اسم)

آرایش "فعل + فاعل + مفعول" در جمله f (اسم + صفت) + (اسم + نشانه اضافه)

▪ مطابقت در گروه اسمی

▪ پارامتر هسته(۱۳)

▪ نشانداری و بی‎نشانی(۱۴)

▪ فاصلهٔ مفهومی و ساخت سازه‎ای

● پیشنهاد چند تعمیم

بی‎مناسبت نیست كه با مقایسه ا صطلاحات فارسی و انگلیسی چند تعمیم پیشنهاد شود:

الف) اصطلاحات یك واژه‎ای عموماً اسم هستند.

ب) اصطلاحات مركب عموماً گروه صفتی (صفت + اسم) هستند.

ج) اصطلاحات دو واژه‎ای عموماً دارای یكی از طرح‎های زیر هستند:

اسم + صفت (كتابخانهٔ دانشگاهی)

اسم + اسم (مفصل ران)

د) تعداد اصطلاحات دو واژه‎ای بیش‎تر از اصطلاحات دیگر است.

ه) اصطلاحات سه واژه‎ای عموماً دارای طرح‎های زیر هستند:

اسم + اسم + صفت (آموزش زبان فارسی)

اسم + صفت + صفت (اصطلاحات نوین اجتماعی)

اسم + (صفت ]و[ صفت) (بیماری‎های قلبی و عروقی)

اسم + اسم + اسم (كنترل آلودگی هوا)

اسم + (اسم ]و[ اسم) (بیماری زنان و زایمان)

و) ضمیر انعكاسی خود (self) بیش از ضمایر دیگر در اصطلاحات یافت می‎شود.

ز) عنصر نفی "غیر" (non) بیش از عناصر دیگر در اصطلاحات دیده می‎شود.

● نتیجه

۱) شایسته است اصطلاح‎شناسان, به ویژه اصطلاح‎شناسان چند زبانه به دستاوردهای رده‎شناسی توجه كنند و از تعمیم‎های آن برای استاندارد كردن اصطلاحات استفاده كنند.

۲) اصطلاح‎شناسان باید ویژگی‎های هسته‎ای اصطلاحات را از ویژگی‎های حاشیه‎ای آن‎ها جدا كنند تا زمینه را برای رسیدن به جهانی‎های اصطلاح‎شناسی فراهم كنند.

۳) اصطلاح‎شناسان باید دوره‎های آموزشی كوتاه مدت اصطلاح‎شناسی با جهت‎گیری رده‎شناسی ارائه دهند.

پی‎نوشت‎ها

۱. Gerhard Budin

۲. Morphology

۳. Pragmatics

۴. Text linguistics

۵. dislourse analysis

۶. Languages for special purpose (LSP)

۷. Typology

۸. Cross-linguistic definition

۹. Cross-linguistic generalization

۱۰. Universal

۱۱. head-marking

۱۲. dependent-marking

۱۳. head-parameter

۱۴. markedness and unmarkedness

* - اصل این مقاله در دومین كنفرانس بین‎الملی اصطلاح‎شناسی كه در مردادماه ۱۳۷۶ در پكن پایتخت چین برگزار شده, توسط نگارنده كه با حمایت مركز اطلاعات و مدارك علمی و فرهنگستان زبان و ادب فارسی به این كنفرانس اعزام شده بود ارائه گردید.

نوشته: شهین نعمت‎زاده

دكتری زبانشناسی همگانی – مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران