اتحادیه عرب در خط پایان

اتحادیه عرب نهادی است که اعراب آن را به عنوان سمبلی برای اتحاد از سویی و حل مشکلات منطقه ای از سوی دیگر تشکیل داده بودند این اتحادیه در سال پایانی جنگ جهانی دوم ۱۹۴۵ و با مشخص شدن نشانه های ورود جهان به عرصه جدیدی از معادلات, با هدف بهبود روابط میان اعراب و هماهنگ کردن سیاست های کشورهای عضو این اتحادیه در عرصه های مختلف شکل گرفت

اتحادیه عرب نهادی است که اعراب آن را به عنوان سمبلی برای اتحاد از سویی و حل مشکلات منطقه ای از سوی دیگر تشکیل داده بودند.این اتحادیه در سال پایانی جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵) و با مشخص شدن نشانه های ورود جهان به عرصه جدیدی از معادلات، با هدف بهبود روابط میان اعراب و هماهنگ کردن سیاست های کشورهای عضو این اتحادیه در عرصه های مختلف شکل گرفت. اینک اما اتحادیه ای که روزگاری نماد اتحاد اعراب محسوب می شد به عرصه ای برای مشاجرات داغ و اختلاف میان اعضا تبدیل شده است. هم اکنون در محافل سیاسی - روشنفکری عرب این سؤال مطرح است که آیا عصر اتحاد اعراب به پایان رسیده است .

بیستمین اجلاس اتحادیه عرب در دمشق بیش از همه اجلاس های برگزار شده اختلافات بنیادین میان اعراب را به نمایش گذاشت. اجلاس پیشین اتحادیه عرب را باید آغاز شکاف در ناسیونالیسم عرب دانست. اما آنچه در اجلاس دمشق اتفاق افتاد بی پروایی اعراب از علنی کردن اختلافات میان خود بود. نزدیک به نیمی از ۲۲ کشور شرکت کننده در اجلاس دمشق در سطوح بسیار پائینی در این اجلاس شرکت کردند حتی لبنان نیز ترجیح داد این اجلاس را تحریم کند. برخی تحلیلگران فشارآمریکا به متحدان عرب خود برای پائین آوردن کیفیت اجلاس دمشق را دلیل اصلی شکست این اجلاس ارزیابی کرده اند.

● راه خطرناک

تحلیلگران تاریخ عرب معتقدند دودستگی میان اعراب از زمان ورود خاورمیانه به عرصه مجادله قدرت های بزرگ آغاز شد. ادامه تنش میان فلسطینیان و اسرائیل مهمترین بخش این مجادله را تشکیل می دهد. امروز فرآیند صلح میان اسرائیل و فلسطین بیش از هر زمانی دچار سردرگمی است و چشم انداز روشنی برای آن مشاهده نمی شود. سازمان های حقوق بشری معتقدند ادامه فشارها و تحریم اقتصادی غزه اینک مردم این منطقه تحت کنترل حماس را در آستانه فاجعه ای انسانی قرار داده است. جنگ سیاسی و نظامی میان فتح و حماس هم بر وخامت اوضاع افزوده است.

عراق نیز دیگر نقطه بحران خیز خاورمیانه است. این کشور در پنجمین سالگرد اشغال خود همچنان آبستن حوادث خشونت بار و تروریستی است. اشغالگران علی رغم وعده های اولیه خود هرگز نتوانسته اند تصویر آرامی از عراق را ترسیم کنند و تلاش های دولت مالکی نیز با وجود برخی موفقیت ها همچنان سیر افتان و خیزانی دارد. لبنان همچنان رئیس جمهور ندارد. این کشور عرب اینک به محل رقابت سیاسی آمریکا و فرانسه تبدیل گشته است و گروه های سیاسی داخلی این کشور نیز جنگ سیاسی و بعضاً نظامی تمام عیاری را علیه یکدیگر آغاز کرده اند. الجزایر و مراکش نیز همچنان بر سر صحرای غربی با یکدیگر مشکل دارند. دیگر کشور عربی، سودان، نیز همچنان درگیر خشونت های داخلی است و ناحیه مهم آن، دارفور روزگار سختی را سپری می کند. در سومالی نیز قبیله های مسلح همچنان یکه تاز میدان سیاست و جنگ محسوب می شوند. این اوضاع اعراب سال ۲۰۰۸ است.

● تفرقه

سخنان معمر قذافی رهبر پرآوازه لیبی در غیبت بسیاری از سران اتحادیه عرب در اجلاس دمشق بسیار به چشم آمد و همگان را به فکر واداشت. قذافی خطاب به سران عرب سؤال کرد: «ما چگونه توانستیم بایستیم و شاهد سقوط دولتی عرب توسط کشورهای خارجی باشیم »

قذافی گفت: «صدام، رهبر معدوم عراق، روزگاری متحد اول ایالات متحده در خاورمیانه محسوب می شد اما آمریکایی ها وی را به یک چشم بر هم زدن فروختند. اینک نوبت شماست.» قذافی با تحکم عجیبی این سخن را خطاب به سران عرب گفت. هنگامی که قذافی سخنرانی می کرد برخی از سران عرب حاضر در دمشق با تمسخر به رک گویی های قذافی می نگریستند. قذافی همچنین از تفرقه و عدم اتحاد میان کشورهای عربی انتقاد کرد و گفت: «کجاست قدرت و اتحاد اعراب کجاست آینده اعراب نابود شده است و هیچ نمانده. خون و زبان ما اعراب شاید یکی باشد اما ما ظاهراً دیگر چیزی جز اینها برای اتحاد نداریم.»

‌● آرزوی اتحاد

امروز جنب و جوش دوباره ای در مؤسسات فکری و سیاسی اعراب به راه افتاده تا شاید بتوان از رهاورد آن اعراب را دوباره بر سر یک میز نشاند و صدای واحدی از آنان شنید. احمد بن هالی یک مقام رسمی اتحادیه عرب سرپوشی بر اختلافات فراوان حکومت های عربی گذارده و می گوید: «اختلاف سلیقه در سیاست های اتخاذی کشورهای عربی امری عادی است. با وجود اعتراف کارشناسان عرب به علنی شدن اختلافات درونی اعراب در اجلاس دمشق، برخی تحلیلگران عرب از این امر به عنوان شانسی دوباره برای اتحاد یاد کرده و تأکید می کنند که علنی شدن نقاط اختلاف و تفرقه می تواند کمک فراوانی به حل آنها بکند.»

شیخ حمدبن جاسم الاحمد الثانی نخست وزیر قطر در اجلاس اتحادیه عرب اظهار امیدواری کرد که اعراب بتوانند در فضایی سالم اختلافات میان خود را حل و فصل کنند.

● اتحاد رسانه ای

برخی استراتژیست های عرب اما راهی دیگر برای جبران تفرقه و اختلافات میان اعراب جست وجو کرده اند و آن راه نیز ایجاد نوعی هماهنگی در سیر اطلاع رسانی و کار رسانه ای دولت های عربی است. براین اساس این امیدواری وجود دارد که اختلافات سیاسی کشورهای عربی نه از طریق جار و جنجال مرسوم در میان برخی حکام عرب بلکه از طرق فرهنگی حل و فصل شود.

این طرح هنوز بر روی کاغذ است و مشخص نیست که آیا هرگز مجال بروز پیدا خواهد کرد یا خیر

بحران های گوناگون خاورمیانه مهم ترین میدان بررسی اختلافات میان کشورهای عربی است. در عراق اینک برخی کشورهای عربی در آستانه بازگشایی سفارتخانه های خود هستند و برخی دیگر ترجیح می دهند همچنان به سیاست عدم همراهی با دولت عراق ادامه دهند. در لبنان نیز مجادلات اعراب به گونه ای دیگر بروز یافته است. فلسطین بزرگ ترین میدان جنگ سیاسی و حتی نظامی اعراب است. برخی دولت های عربی صراحتاً از تشکیلات خودگردان حمایت می کنند، برخی تعامل با حماس را ترجیح می دهند و برخی دیگر نیز ترجیح می دهند تا منافع بلندمدت و کوتاه مدت خود را با سرنوشت فلسطینیان مبادله کنند. سکوت اعراب در قبال جنایات رژیم صهیونیستی در مناطق فلسطینی اینک بزرگ ترین شکست برای اعراب محسوب می شود. اتحادیه عرب اگرچه در گذشته ها نمادی از دوستی ها و رفاقت ها محسوب می شد اما اینک تنها محلی است برای گرفتن چندین عکس یادگاری و بروز اختلافات.

● اتحادیه عرب در یک نگاه

▪ دبیرخانه مرکزی: قاهره، مصر

▪ زبان رسمی: عربی

▪ اعضا: ۲۲ کشور عربی، ۳ عضو ناظر

▪دبیرکل: عمرو موسی (از ۲۰۰۱)

▪تأسیس: ۲۲ مارس ۱۹۴۵

▪ جمعیت: ۳۳۹۵۱۰۳۵۳

▪ اعضای اصلی: عربستان، مصر، امارات، الجزایر، کویت، مراکش، لیبی، قطر، عمان، تونس، سودان، سوریه، لبنان، یمن، بحرین، اردن، موریتانی، کومور، جیبوتی و سومالی.

احسان تقدسی