نت ورک مارکتینگ در فضای اقتصاد اسلامی

مفهوم تجارت الکترونیک در اقتصاد اسلامی به دو صورت موضوع تجارت و ابزار تجارت مورد بحث و بررسی قرار می گیرد

مفهوم‌تجارت الکترونیک در اقتصاد اسلامی به دو صورت موضوع تجارت و ابزار تجارت مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. در جایی که الکترونیک و فضای سایبری به عنوان ابزار تجارت به حساب می آید در حقیقت وسیله انجام معامله است. امروزه بر اثر پیشرفت تکنولوژی جدید، فروشنده و خریدار، از طریق این ابزار، تجارت خود را انجام می دهند. لذا در این رویکرد الکترونیک تنها وسیله‌ای برای انجام معامله است. پس اگر اصل معامله درست باشد و از لحاظ اقتصاد اسلامی مشکلی نداشته باشد، الکترونیک و سایبری بودن آن خللی در صحت آن وارد نمی کند. ‏

اما گاهی خود الکترونیک موضوع تجارت است. یعنی الکترونیک به عنوان سندی از یک دارایی محسوب می شود و وقتی خریدار و فروشنده آنها را معامله می‌کند در حقیقت دارایی را معامله نموده است. در اینجا مسئله کمی دقیقتر خواهد شد. زیرا برخی از دارایی‌های غیر واقعی اسناد الکترونیکی مانند اوراق قرضه الکترونیکی مشمول حکم ربا می شود و معامله آن صحیح نیست.‏ در پدیده تجارت نت‌ورک مارکتینگ حالت نوع اول موضوع می باشد. ابزار نت‌ورک تنها وسیله‌ای است جهت انجام اصل قرارداد تجاری. دلایل و شواهد حاکی از آن است که قراردادهایی که شرکتهای هرمی در پی آن هستند، از منظر اقتصاد اسلامی از اصل دارای اشکال می باشند.

چیزی که از اصل و ماهیت دارای اشکال باشد در هر ظرف و قالبی که ارائه شود بازهم نادرست می باشد. پس فرقی در نحوه نت‌ورک بودن یا نبودن آن نیست.‏

اقتصاد اسلامی با نت‌ورک به عنوان ابزار و و سیله تسریع معامله نه تنها مخالفتی ندارد بلکه تحقق آن را در شرایطی، هم راستای عدالت اقتصادی -اجتماعی و افزایش کارایی و بهره وری می‌داند. ‏ بحث اصلی در این مقوله نت‌ورک مارکتینگی که جامعه ما به آن مبتلا شده است انحراف و سوء استفاده‌ای است که از این لفظ می شود. عده‌ای در پوشش الفاظ زیبای نت‌ورک مارکتینگ درصدد توجیه ماهیت غلط معامله خویش هستند و به ترفندهای مغالطه آوری به دنبال کسب سود کذایی خود می‌باشند. ‏

این عده با بیان اینکه این پدیده جدیدی است که هنوز عالمان دینی و اقتصاددانان مسلمان از ماهیت آن بی خبرند و تخصص لازم را ندارند درصددند تا به اهداف ناصحیح خود دست یازند.‏ وقتی در فضای اقتصاد اسلامی معامله‌ای از اصل نادرست باشد باید درصدد تغییر گذاره و پارامترهایی بود که دلیل حرمت هستند. نه اینکه با تغییر قالب و شکل ظاهر به دنبال توجیه آن باشیم. ‏ معاملات مالی شرکت هایی مانند گلدکوئیست (‏GoldQuest‏)، گلدماین (‏GoldMine‏)، مای سون دایموندز (‏My۷Diamonds‏)، ایران بین (‏IranBin‏)، وست ویژن (‏VastVision‏)، ای پارسیان (‏eParsian‏)، آسونت (‏Asoonet‏)، فکر روز و... با اصول اقتصاد اسلامی مغایرت دارد.

معامله ای در فضای اقتصاد اسلامی صحیح است که چهار ویژگی داشته باشد؛ "ممنوعیت اکل مال به باطل " و ""ممنوعیت ضرر" و "ممنوعیت غرر" و "ممنوعیت ربا". اما معاملات فوق حداقل ۳ ویژگی اول را رعایت نمی کنند. ‏

بر این اساس است که سقوط، انحطاط و حتی اشباع این شبکه‌ها قطعی است.

در بازاریابی شبکه‌ای قانونی و سالم، اولاً کالا و خدماتی مصرفی وجود دارد. کار بازاریابی، کار سختی است و در کوتاه مدت، کسی مولتی‌میلیاردر نمی‌شود و صاحبان شرکت تولیدکننده یا عرضه‌کننده خدمات، طی یک شب ثروتمند نمی‌شوند. در بازاریابی واقعی مبنا بر تولید است و آنان همیشه در حال تولید کالا یا خدماتی هستند که از طریق نت‌ورک به بازار عرضه می‌شود.

نه اینکه در این شرکتها افراد فقط جیب خودشان را در رده‌های بالایی پر میکنند. زیرمجموعه‌ها برای توصیه‌ای که می‌کنند که کالا یا خدمات با کیفیتی را به دست مصرف کننده واقعی‌اش برسانند، پورسانت یا حق الزحمه‌ای به عنوان پاداش، تحت عنوان طرح‌ها یا برنامه‌ها دریافت می‌کنند.

در این نوع بازاریابی شبکه‌ای قانونی، اجبار یا نیازی به انبار کردن یا خرید بیش از نیاز مصرف کالا نیست و مهم‌تر اینکه افراد معمولی جامعه می‌توانند با مراجعه به فروشگاه‌ها یا مراکز خدماتی معتبر، بدون اینکه وارد شبکه فروش- بازاریابی - توزیع شوند، کالا یا خدمات را خریداری و مصرف نمایند.‏ اقتصاد اسلامی در این زمینه حرفهای بسیاری دارد که ثمره آنها بر این اساس است که تجارت با اسباب عادی و عقلایی که پیوسته در میان عقلا رواج داشته پیش برود و هر نوع درآمدی را که بر اساس امور واهی و باطل باشد حرام و غیر مشروع اعلام فرموده است.

احمد محمدی

کارشناس اقتصاد اسلامی

دانشگاه مفید ‏‎ ‎