برنامه ریزی برای ۳ ماه تعطیلی

در برنامه ریزی اوقات فراغت در درجه اول دانش آموزان را باید از لحاظ سن و جنس طبقه بندی كرد و فهرستی از نیازهای هر مقطع و رده را تهیه كرد

اوقات فراغت به عنوان یك پدیده فرهنگی- اجتماعی كه در ابعاد مختلف اقتصادی- سیاسی و غیره نیز مؤثر است موضوع مشترك بین تمام اقشار جامعه است. اوقات فراغت به جهت داشتن ویژگیهای خاص از یك سو مورد توجه و عنایت دست اندركاران تعلیم و تربیت و مسؤولان امور فرهنگی و از طرف دیگر روانشناسان و جامعه شناسان قرار گرفته است.

شركت در اوقات فراغت در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تأثیر به سزایی دارد. پركردن اوقات فراغت دانش آموزان و برنامه ریزی برای هدایت رفتاری و شكوفا كردن استعدادهای خدادادی آنان از اركان فلسفه وجودی معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش است. فضای مدرسه هرچند از امكانات پرورشی و مربیان كارآمد هم برخوردار باشد، به تنهایی نمی تواند پاسخگوی نیازهای روانی و تربیتی كودكان و نوجوانان باشد.

دانش آموز ساعاتی را در مدرسه به آموزش و فراگیری دروس اشتغال دارد و بخش دیگر اوقات خود را در خانه می گذراند. علاوه بر این برهه زمانی دیگری نیز وجود دارد كه در رشد استعدادها یا ایجاد مشكلات رفتاری و روانی آنان تنش چشمگیری دارد.

آن وقتی است كه دانش آموز در مدرسه به مقتضای سن و سال در جمع همسالان و دوستان می بایستی اوقات فراغت خود را در اماكنی تحت نظارت مربیان مجرب در امور كودكان و نوجوانان غنی نماید. بنابراین از این جهت توجه به اوقات فراغت و اثر آن در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و مقایسه این پیشرفت در دانش آموزان دارای اوقات فراغت و فاقد اوقات فراغت حائز اهمیت می باشد و برنامه ریزی لازم و دقیق برای پاسخگویی به نیازها و احتیاجات این دانش آموزان باید صورت بگیرد.

به نظر می رسد كه استفاده از اوقات فراغت در همه جامعه با میزان و درجه توسعه یافتگی آن ارتباط داشته باشد. اصولاً اوقات فراغت و برنامه ریزی آن یكی از معیارهای شناخت توسعه یافتگی است. برنامه ریزی اوقات فراغت بیشتر باید با مسایل توسعه یافتگی جامعه هماهنگی شود و جنبه زیربنایی و اساسی داشته باشد. اوقات فراغت و تأمین امكانات برای گذراندن آن باید در برنامه ریزیهای عمرانی و زیربنایی مطرح و سرمایه گذاری لازم روی آن انجام شود، زیرا درواقع توسعه عبارتست از استفاده بهینه از امكانات و نیروی انسانی و استفاده بالفعل آنان برای زندگی مطلوبتر افراد جامعه.

در برنامه ریزی اوقات فراغت در درجه اول دانش آموزان را باید از لحاظ سن و جنس طبقه بندی كرد و فهرستی از نیازهای هر مقطع و رده را تهیه كرد.مسأله مهم كه باید به آن توجه كنیم، این است كه بیشتر مفاسد و گرفتاریها و انحرافات جوانان و نوجوانان بیكاری است. برعكس غنی سازی اوقات فراغت جهت جذب دانش آموزان و پرورش ابعاد مختلف شخصیت آنها به اصلاح جامعه كمك می كند.

نوجوانان و جوانان پرانرژی ترین افراد هستند و این انرژیها به هرحال باید مصرف شود، اما اگر در جهت سازنده مصرف نشود جوانان و نوجوانان راهی برای مصرف آن پیدا می كنند و به دلیل بی تجربه بودن به راههای غیرسازنده و منحرف كشیده می شوند. تحقیقات نشان می دهد كه بسیاری از آسیبهای جسمی، روانی در زمان بیكاری و اوقات فراغت بدون برنامه اتفاق افتاده است.

رسول اكرم(ص) می فرمایند: «ان ا... یبغضوشاف الافارغ»، خداوند دوست ندارد كه جوانی فارغ باشد. مقصود در این جا دوره بیكاری و تنهایی دوره ای است كه انسان با شیطان زندگی می كند و به این سبب امكان مفاسد در آن بیشتر است.

طبق بررسیهای به عمل آمده یكی از عوامل بزهكاریهای نوجوانان و جوانان استفاده ناصحیح از اوقات فراغت است. این گروه از افراد بنابر اقتضای سن و ویژگیهای جسمی- روانی می خواهند اساس موجود را درهم بریزند و دنیایی مطابق میل و سلیقه خود بنا كنند. ما نمی توانیم جلوی بروز این حالت را در نوع بشر بگیریم، ولی با آگاهی از آموزشهای غیررسمی و روانشناسی تربیتی می توانیم آن را در جهت مثبت هدایت كنیم. با توجه به تعاریف فوق و نیازهای جسمی روانی و اخلاقی دانش آموزان ایجاب می كند كه برنامه ریزی لازم و دقیق برای پاسخ آن احتیاجات از طرف دستگاههای ذیربط صورت گیرد و نسبت به سازندگی و ایجاد فضاهای پرورشی با جاذبه برای نوجوانان مبادرت گردد و برای آنان امكانات و برنامه های پرورشی كارآمد مهیا شود.

گروههای سنی جوان و نوجوان نیز برنامه ها و گرایشهای ویژه خود را جهت پرداختن به وقت آزاد دارند. تحقیقی كه در سال ۱۳۵۴ از اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه تهران انجام گرفته است، نشان می دهد كه عوامل مؤثر در چگونگی اوقات دانشجویان عوامل مادی (فقر و نبودن امكانات) عوامل روانی (دلسردی و ترس از آینده) عوامل سیاسی و اجتماعی نظایر آن است، به طور كلی اوقات بیكاری دانشجویان به اموری نظیر كارهای شخصی، خانوادگی، وسایل ارتباط جمعی، مطالعه، ورزش و گردش با دوستان می گذرد، اوقات فراغت این دسته بیشتر است.

● نقش ورزشها در گذران اوقات فراغت

ساموئل كینگ جامعه شناس انگلیسی معتقد است كه ورزش و تفریح امروز جنبه سرگرمی ندارد، بلكه به منزله عواملی برای تأمین سلامت جسمانی و اجتماعی به كار می رود.

در سنین پایین تر طبعاً بازیها، فعالیتهای هدایت نشده و نامنظم و بی برنامه ای می باشد و در مقایسه با ورزشها اولویت دارند و همیشه شاهد آن هستیم كه كودكان گروه گروه در كوچه و خیابان تن به این فعالیتها می دهند و آن هنگام كه وسیله مناسبی (زمین و وسایل بازی) در دسترس آنها قرار می گیرد، تمایل بیشتری در این زمینه از خود نشان می دهند. درواقع فقدان امكانات مورد نظر تمایلات افراد را در زمینه ورزش و بازی تحت تأثیر قرار می دهد.

● مطالعه و تفریح

مطالعه برای گذران اوقات آزاد از دیدگاه مورد نظر این تحقیق می باشد، بلكه اساساً وسیله ای مؤثر در جهت كسب معلومات و دانشهاست. مطالعه افق دید را وسیعتر و فكر را روشنتر و حافظه را ورزیده كرده و بر غنای ذهن و تنوع محتویات آن می افزاید.

مطالعه اگر به منظور وقت كشی و پركردن خلا ء های سازمانی و بدون انگیزه باشد و با اشتیاقی خاص صورت گیرد، فواید ویژه خود را داراست. به عنوان نمونه، مطالعه یك روزنامه به طور عادی و بدون ذوق و شوق ویژه ای ذهن فرد را بی اثر از آنچه می خواند، نمی گذارد و خواه ناخواه پیامهایی درون مغز می رساند، به همین خاطر در جهان لذتی كه با مطالعه برابری می كند، موجود نیست.

● اهمیت اوقات فراغت در بهداشت روانی

انسان تمایل دارد اوقات فراغت كه از كار اجباری و وظیفه ای خارج می شود به نوعی به تفریح و یا سرگرمی بپردازد و این تمایل از نیازهای اساسی محسوب می شود، چگونگی گذران اوقات فراغت در هر جامعه به عواملی بستگی دارد كه باید به فرهنگ و امكانات مالی فردی و اجتماعی به عنوان دو عامل مهم اشاره نمود.

امروز روانشناسان عقیده دارند كه تفریح و سرگرمی نقش مهمی در پرورش قوای جسمانی، فكری، اخلاقی و رفتاری دارد و چنانچه از این اوقات به خوبی و به طور صحیح استفاده شود در پیشگیری از كج رویها و انحرافات می توان به نحو چشمگیری مؤثر باشد و باید افراد فرصتهایی داشته باشند تا هدفهای مشخص و معین را دنبال نمایند و به رشد همه جانبه شخصیت خود بپردازند.

● برنامه ریزی برای اوقات فراغت

برنامه ریزی برای اوقات فراغت همانند برنامه ریزیهایی كه در زمینه های دیگر صورت می پذیرد نوعی فرایند هدف دار دارد. در برنامه ریزی اوقات فراغت باید عوامل زیر در نظر گرفته شود:

۱) نیازها:

در یك برنامه ریزی دقیق برای اوقات فراغت باید به نقش نیازها توجه نماییم. آنچه كه در برنامه اوقات فراغت آورده می شود، باید جوابگوی نیاز طبیعی و معمولی جوان باشد واو را از مسیر طبیعی منحرف نسازد. مثلاً اگر دختر ۱۵ساله ای علاقه مند به شركت در فعالیتهای گروهی سالم است، این علاقه ناشی از نیاز به تعلق داشتن به گروه می باشد كه یك نیاز طبیعی است، باید از نیازهای كاذب و تمایلات نامطلوب منفك شود. پس در برنامه ریزی این مهم باید درنظر گرفته شود.

۲) اولویتها:

در برنامه ریزی اوقات فراغت اولویتها باید مورد توجه قرار گیرد. نیازها براساس درجه اهمیت آنها برآورده می شود و اگر در خانواده ای نیازهای اولیه و اساسی نوجوانان از قبیل خوراك و پوشاك هنوز برآورده نشده است، درست به نظر نمی رسد كه هزینه زیادی صرف خریدن دوربین فیلمبرداری شود. و یا اگر نوجوانی نیاز به كلاسهای كمك آموزشی دارد و از لحاظ درسی لازم است كه زمانی را به غیر از ساعات موظف خود به درس خواندن بپردازد، درست آن است كه اولویت اول را به این مهم اختصاص دهد و وقت كمتری را صرف تماشای سریال نماید.

۳) امكانات موجود:

در برنامه ریزی اوقات فراغت باید از امكانات موجود استفاده بهینه كرد و هر نوجوانی و یا هر خانواده ای در برنامه ریزی اوقات فراغت چنانچه امكانات موجود را در نظر بگیرد و بخواهد به بلند پروازیهای جاه طلبانه جامه عمل بپوشاند، درواقع به بروز توقعات نابجا كمك كرده است، اما این بدان معنی نیست كه والدین سرگرمی را جزو نیازهای فرزندان تلقی نموده و برنامه ریزیهای شایسته ای در این زمینه انجام دهند.

۴) مشاركت و همفكری:

برنامه اوقات فراغت باید به گونه ای طرح ریزی شود كه در آن از نظریات افراد شركت كننده در برنامه ریزی استفاده شود. همچنین برنامه باید به نوعی جوابگوی خواسته های معقول و منطقی آنها باشد، درغیر این صورت یك برنامه تحصیلی ارایه خواهد شد و به جای اینكه فعالیتهای خاص فرحبخش تقلی گردد، عذاب آور و فشارزا خواهد بود.

۵) مسؤولیت پذیری:

در برنامه ریزی اوقات فراغت و اجرای آن وظایف و مسؤولیتها باید مشخص گردد و هر كس موظف است وظایف محوله را خود انجام داده و احساس مسؤولیت نمایند و برای یكدیگر ارزش قائل شوند.

۶) پیش بینی اتفاقات احتمالی:

كسانی كه برای اموری دست به برنامه ریزی می زنند باید اتفاقات احتمالی را با آینده نگری خاص پیش بینی نمایند. معمولاً نوجوانان به خطرات احتمالی فكر نمی كنند و تصور می كنند كه خود به تنهایی در حل مشكلات قادر هستند و چنانچه برای مورد احتمالی پیش بینیهای لازم انجام نگیرد، ممكن است نوجوان از خود رفتارهای پرخاشگرانه سازی نایافته و ناپسند احتمالی را بروز دهد. همچنین مواقعی لازم است والدین خطرات و موانع احتمالی را به فرزندان متذكر شوند و آنها را در زمینه آینده نگری و امكان وقوع موانع احتمالی آموزش دهند.

ثریا ذاكریان

---