بازی کودکان را به بازی نگیریم

بازی یکی از کلیدی ترین واژه ها در دنیای کودکان است

بازی یکی از کلیدی ترین واژه ها در دنیای کودکان است. بازی های کودکانه، کودکان بازیگوش و بازی های دخترانه و پسرانه را همه ما شنیده ایم و از دوره کودکی خود خاطرات زیادی از بازی های کودکانه داریم. هم بازی شدن با همسن و سال ها، بازی در کوچه، دعوا در بازی های کودکانه، حداقل چیزهایی است که از آن دوره به خاطر داریم اما شاید هرگز نفهمیدیم که آن دوره و آن بازی ها چه نقش مهمی در شکل گیری شخصیت و توانایی ذهنی و جسمی ما داشته اند و تا چه اندازه متاثر از انواع این بازی ها، خود را برای ورود به بازی های دوران بزرگسالی آماده کرده ایم.

سال هاست کارشناسان، روان پزشکان و متخصصان اطفال پی به نقش مهم بازی در دوره کودکی برده اند و تاکید می کنند که بزرگ ترها باید با فراهم کردن محیط مناسب و امکانات ضروری برای بچه ها، به اعتلای رشد و پرورش شخصیت آن ها کمک کنند. شاید همه ما کم و بیش مطالبی درباره اهمیت بازی برای بچه ها خوانده باشیم اما بدون تردید هنوز مسائل زیادی وجود دارد که در این حوزه ناگفته مانده است. بنابراین به سراغ گیتی اسدی کارشناس ارشد روان شناسی کودک رفتیم تا در این باره گفت وگویی داشته باشیم.

وی با اشاره به تاریخچه بازی می گوید: به نظر می رسد بازی با حیات آدمی درهم تنیده شده و از بدو تولد جزئی از زندگی انسان بوده است. انسان از نظر فیزیولوژیک نیاز به جنبش و حرکت دارد و نیاز خود را به حرکت با بازی تامین می کند. به این ترتیب شاید بتوان گفت بازی لازمه رشد ذهنی و شخصیتی انسان است. به همین دلیل کارشناسان بازی کودکان را نه یک امر پیش پا افتاده بلکه مفهومی بسیار عمیق و پرمعنا توصیف می کنند. به گفته آدلر بازی فرآیندی است که کودک را برای آینده آماده می کند. بازی، وسیله ای است برای سازندگی کودک و بیان خواسته های وی، بازی منعکس کننده کنش عاطفی، روانی، اجتماعی و شخصیتی کودک است و ترس و تهدید و پرخاشگری وی به وسیله بازی به عروسک یا هم بازی های او منتقل می شود.

به همین دلیل است که کارشناسان مسائل تربیتی بر این عقیده اند که بازی به تسهیل رشد کودک می انجامد. رشد اجتماعی، عاطفی و ذهنی او در کاوش محیط طی فرآیند بازی صورت می گیرد و حتی ساده ترین بازی ها، حاوی پیام های مهمی برای اوست. بازی قایم باشک که از دیرینه ترین بازی هاست، در شناخت محیط اطراف برای کودک نقش مهمی ایفا می کند. او مجبور می شود طی فرآیند این بازی، چشم و گوش خود را به تمامی به کار گیرد تا بتواند کسی را که مخفی شده پیدا کند و یا اگر مخفی شده، خود را کنترل کند تا دیرتر پیدا شود. کودک در فرآیند بازی با همسالان به اولین مراحل رشد اجتماعی گام می گذارد و با درک موقعیت هم بازی خود، با او کنار می آید. دعوا می کند، قهر و آشتی می کند و در مجموع همزیستی را با دیگران می آموزد. او در واقع از همین جا خود را برای ورود به زندگی اجتماعی آماده می کند. ذهن کنجکاو کودک از طریق بازی اشباع می شود و طی بازی های گروهی، یاد می گیرد که باید برای تعامل و همزیستی با دیگران از برخی رفتارهای نادرست خود دست بردارد.وی با اشاره به افزایش توانایی کودک در انجام بازی های مختلف می گوید: کودک در هر سنی به یک سری اسباب بازی های خاص گرایش پیدا می کند، به طور مثال کودک در ۴ هفتگی می تواند با چشمانش چیزی را تعقیب کند برای همین آویزان کردن اسباب بازی روی تخت می تواند باعث شادی او شود. همین کودک، آب بازی را هم بسیار دوست دارد. یک ظرف آب که دست کودک درون آن برود و بتواند آب را لمس و درک کند، برای او بسیار لذت بخش است. در ۷ ماهگی می تواند شیء را در دست بگیرد و پازل های کوچک چوبی یا پلاستیکی یا جغجغه می تواند برای او جذاب باشد.

می بینید که نیازی نیست هزینه های خاصی کرد زیرا کودک از محیط اطراف لذت می برد و آن را دوست دارد، کودک در ۱۰ ماهگی بازی کردن را با بزرگسالان دوست دارد و اسباب بازی هایی با رنگ های تند که بتواند آن ها را از هم جدا و دوباره به هم وصل کند برای او جذابیت دارد. این نوع اسباب بازی می تواند کودک را ساعتی سرگرم کند و ضمنا او با انگشتان و دستانش آشناتر می شود و توانایی های خود را بهتر می شناسد. عروسک های پلاستیکی حیوان یا انسان نیز نقش مهمی در رشد و پرورش شخصیت کودک دارند زیرا عروسک درهای دنیای جدیدی را به روی آن ها باز می کند و با این عروسک ها دنیای جدیدی خلق و خود را در مقام تصمیم گیر و سازنده تصور می کنند. بچه ها اغلب با عروسک اقدام به داستان پردازی و در دنیای خیالی خود شخصیت و هویت جدیدی را تجربه می کنند، از زمانی که کودک خط خطی کردن را یاد می گیرد والدین باید مدادرنگی و کاغذ در اختیار وی قرار دهند تا او بتواند اولین تجربه های خود را با کاغذ و قلم کسب کند. دادن اشیاء نه فقط به رشد جسمی و ذهنی بلکه در پرورش شخصیت نیز به او کمک می کند. کودکان بزرگ تر که می توانند در فضای آزاد بازی کنند برای اولین بار جدایی را از پدر یا مادر تجربه می کنند و می فهمند که می توانند با فاصله گرفتن از آن ها هم لذت ببرند، سرسره، چرخ و فلک، الاکلنگ و تاب بازی های آشنای دوران کودکی همه مایند که لذت فراوانی برای کودک به همراه دارند.

اسدی درباره تصور نادرست برخی والدین که بازی را یک کار تفریحی می دانند که اگر هم انجام نشد، مشکلی پیش نمی آید، گفت: خوب است بدانید بازی موجب افزایش توانایی های کودک می شود و هر بازی به اندازه خود در شکل گیری شخصیت او تاثیر دارد. کودک در تعامل با محیط اطراف فقط در فرآیند بازی است که می تواند خود را تخلیه کند. حتما کودکانی را دیده اید که با عروسک خود صحبت می کنند، او را تهدید یا دعوا می کنند، یا برعکس کودکانی که عروسک خود را نوازش می کنند با او با مهربانی رفتار می کنند و نسبت به او ملاطفت به خرج می دهند، در واقع کودک منعکس کننده دنیایی است که در آن بزرگ شده و با الگوبرداری از آن چه در محیط پیرامونش می بیند با عروسک خود بازی می کند. بنابراین والدین باید نوع بازی و واکنش کودک را در بازی زیرنظر بگیرند و پی به اشتباهات تربیتی خود ببرند. هم چنین باید درنظر داشت که نمی توان نوع خاصی را از بازی به همه بچه ها پیشنهاد کرد بلکه بسته به سن و جنس کودک، باید به آن ها توجه کرد.

در بسیاری اوقات پازل و بازی های بسیار ساده ای که والدین همراه با کودک انجام می دهند می تواند بسیار مفیدتر از خرید اسباب بازی های گران قیمت باشد. در مورد کودکانی که به بازی های رایانه ای علاقه دارند هم باید اشاره کرد که بازی های جذاب رایانه ای در صورت آگاهی کافی نسبت به محتوای بازی و همکاری والدین با کودک می توانند مفید باشند. والدین نمی توانند برای همیشه کودک را از انجام بازی های رایانه ای منع کنند اما قانون و قاعده می تواند در این باره وجود داشته باشد. لازم است والدین هنگام خرید این بازی ها به جذابیت و آموزشی بودن آن ها دقت کنند و او را با بازی تنها نگذارند بلکه با او مشارکت کنند، تا خودش را برای انجام بازی در اتاق حبس نکند. قانون و قاعده هم لحاظ شود به این ترتیب که مثلا بگوییم اگر فلان کار را انجام دادی می توانی یک ساعت بازی رایانه ای انجام بدهی و به این قانون هم پایبند باشیم، وابستگی کودک به بازی های رایانه ای باعث بروز مسائل و مشکلات عدیده ای ازجمله منزوی شدن کودک، بی میلی به بازی های گروهی، قرار گرفتن دائمی در محیط پراسترس بازی و اعتیاد به بازی می شود که بسیار خطرناک است. از سویی فعالیت های گروهی و بازی در محیط باز می تواند گرایش کودک را به بازی های رایانه ای کمتر کند زیرا اگر در طول روز به اندازه کافی اشباع شده باشد، دیگر تمایلی به انجام بازی های رایانه ای نخواهد داشت.

حفظ تعادل در این زمینه وظیفه مهمی است که والدین بر دوش دارند به این معنا که محدود کردن کودک به انجام بازی های گروهی و یا به عکس بازی های رایانه ای هر یک تبعات خاص خود را دارند. حتی این تعادل در خرید اسباب بازی نیز نقش بسیار مهمی در رشد و شخصیت کودک دارد. تنوع اسباب بازی در حال حاضر دست والدین را برای انتخاب آن ها باز گذاشته است، بنابراین بهتر است آن ها با درایت و با توجه به علاقه کودک به خرید اسباب بازی به ورطه افراط یا تفریط نیفتند. نکته ای که نباید از آن غافل شد اهمیت حضور پدر و مادر در بازی کودکان است. بچه ها لذت وافری از بازی با پدر ومادر خود می برند و یکی از راه های شاد کردن بچه ها، همین کار است، بنابراین لازم است والدین به اهمیت نقش خود در دنیای بازی های کودکانه کودک پی ببرند.

دختران و پسران بنا به جنسیت خود بازی های مختلفی را دوست دارند به طور مثال دخترها به علت توانایی کلامی بیشتر خود نسبت به پسران بازی های کلامی یا بازی هایی را که در آن ها بیشتر حرف می زنند دوست دارند در صورتی که پسران بازی های هیجان انگیز و ماجراجویانه را بیشتر می پسندند. در این موارد والدین نباید حد و مرزی برای بچه ها قائل شوند و باید به علایق آن ها احترام بگذارند. متاسفانه برخی والدین از اهمیت بازی بی اطلاعند و با خشونت نسبت به کودک رفتار می کنند و اجازه نمی دهند او بازی های موردعلاقه خود را انجام دهد در صورتی که والدین باید به کودک بگویند وقتی فلان کار را انجام دادی می توانی با دوستت ۲ ساعت بازی کنی و این حق او را به رسمیت بشناسند.

عظیمی مروی