دوشنبه, ۸ بهمن, ۱۴۰۳ / 27 January, 2025
منزلت زن از اعصار گذشته تا انقلاب اسلامی
● جایگاه زن در گذر تاریخ
نقش زن در خانواده، اجتماع و تربیت نسل پرتكاپو مطلبی است كه اگرچه نویسندگان و صاحب مكاتب گوناگون بدان اشاره كردهاند امّا هیچكدام نقش ارزندهای را كه اسلام برای شخصیت زن قائل است مورد توجه قرار نداده و از آن غافل بودهاند. زیرا در جهانی كه در جاهلیت وحشیانه به سر میبرد ناگهان از افق وحی خورشید محمدی(ص) طلوع نمود و با كلام نورانی قرآن به پرتو افشانی پرداخت و در میان اقشار گوناگون كه ستمهای زیادی متحمل شدهاند از ظلمی كه بیش از همه بر زنان رفته پرده برداشتند و برای احیای هویت بانوان و جلوگیری از تضییع حقوقشان گامهای امیدوار كننده در آن فضای یأس آلود برداشتند.
یادآور میشود اقوام و ملل پیشین زن را موجودی ضعیف و فاقد شأن و اعتبار دانسته و با وی رفتاری ناروا داشتند و زنان را همچون غلامان و چارپایان قابل مبادله به حساب آورده و هیچگونه اختیار و قدرت گزینشی برایشان قائل نبودند و این درحالی است كه پرمشقتترین كارها بر دوش زنان بود و اگر از عهده كارهای طاقت فرسا برنمیآمدند شدیداً مورد فشار و آزار و اذیت توأم با توبیخ و ملامت قرار میگرفتند و چه بسا زیر ضربات لگد و كتك جان میدادند. در برخی از برهههای تاریخی و با حضور مصلحین اجتماعی اگرچه بانوان از بعضی مزایا برخوردار شدند با این وجود از نظر حقوق معنوی و اجتماعی و استقلال شخصیت محرومیتهای فراوانی داشتند. امام خمینی در فراز یكی از بیانات خود در این باره فرمودهاند: «...زن در دو مرحله مظلوم بوده است یكی در جاهلیت كه مثل حیوانات بلكه پایینتر از آن بود و اسلام زن را از آن لجنزار بیرون كشید و دیگر در زمان ما... به اسم اینكه میخواهند زن را آزاد كنند، به زن ظلمها كردند و وی را از آن مقام شرافت، معنویت و عزتی كه داشت پایین كشیدند».(۱)
ظلم و فشارهایی كه در گذشته به زنان روا میشد محدود به سرزمین و یا منطقه جغرافیایی خاص نبود، بلكه در بیشتر تمدنها حتی كهنترین آنها نظیر روم و یونان برای زن شخصیتی حقوقی و اجتماعی در نظر نمیگرفتند و او را در حد كالاهای تجارتی به حساب میآوردند از دید چنین اقوامی زن از روح جاوید انسانی برخوردار نبود و زندگی او تا زمانی بود كه شوهرش در قید حیات باشد و بعد از فوت همسر حق زندگی نداشت. یهودیان و مسیحیان كه باید در این رابطه وضعی بهتر از سایرین داشته باشند همسو با نگرشهای منفی نسبت به زن، با تولد پسر در خانواده شاد میشدند و ولادت نوزاد دختر را موجب سرافكندگی میدانستند. در گذشته، زن موجودی بود كه جزء ارث قرار میگرفت و بازماندگان هر طور كه میخواستند از او بهرهبرداری میكردند. قرآن كریم این روش جوامع عقب افتاده را محكوم مینماید و میفرماید: ای اهل ایمان برای شما حلال نیست كه زنان را به اكراه و جبر به میراث گیرید و بر زنان سختگیری و بهانهجویی مكنید...(۲)
هنگامی كه مادر مریم آن حضرت را به دنیا آورد به خداوند عرض كرد: پروردگارا او دختر است (نمیتواند چون پسران خادم حرم گردد) اما خداوند (به فضیلتها و صفات برجسته او) آگاه است.(۳) این اندیشه كه برخاسته از مظلومیت زن و نشناختن شأن و اعتبار او در آن دوران بود به هیچ وجه با نظر اسلام سازگار نیست زیرا كه زن و مرد در كسب فضایل و طی نمودن مراحل كمال یكسانند و هیچ كدام بر دیگری برتری ندارند مگر به انجام اعمال صالح و خداپسندانه.
از اینها گذشته شاید بتوان ظلمی كه در جامعه عربستان قبل از اسلام به زن میشد را اسفناكترین و بیرحمانهترین نوع برخورد با وی دانست. زنده به گوركردن راحتترین سرنوشتی بود كه دختران بدان مبتلا میشدند. قرآن كریم در این مورد میفرماید: و چون یكی از آنها را به فرزند دختری مژده آید رخسارش سیاه شده و سخت دلتنگ و خشمگین میشود و از عار این مژده روی از قوم خود پنهان میدارد كه آیا آن دختر را با ذلت و خواری نگه دارد و یا زنده به خاك گور كند...(۴)
● تكریم زن در مكتب اسلام
طلوع مكتب حیاتبخش اسلام زندگی بشر را تحت تأثیر قرار داد و برجایگاه بلند زن و مقام شایسته او تأكید ورزید و با بیان «انا خلقناكم من ذكرٍ وانثی»(۵) خلقت زن و مرد را یكسان دانسته بطوری كه زن همچون مرد دارای روح الهی و مسیری برای رشد و تعالی میباشد مقام ویژهای كه خداوند به زن عنایت كرده این است كه بچه در رحم او شكل میگیرد، رشد میكند و نهایتاً در بطن مادر به او روح دمیده میشود روحی كه امر پروردگار حكیم است. «قل الروح من امر ربّی» (۶) بنابراین نفخ روح در بدن كودك را خداوندی كه احسن الخالقین است به محل رحم مادر مربوط كرده است نه صلب پدر و این خود بسی موجب سعادت و افتخار برای زن بوده تا جایگاه خویش را در نظر پروردگار بداند و از آن فاصله نگیرد.
از سوی دیگر برای اینكه ارزش زن عملاً به جهانیان ثابت گردد نسل پاك پیامبر اكرم(ص) را در وجود دخترش قرار داد و امامان و پیشوایان دین را از نسل زهرای اطهر(س) بوجود آورد و بدین وسیله مشت محكمی بر دهان بی خردانی زد كه دختر را جزء اولاد خویش به حساب نمیآوردند و از وجودش احساس ننگ و عار میكردند. رفتار و كردار پیامبر مكرم اسلام (ص) نسبت به دخترش حضرت زهرا(س) حكایت از احترامی است كه میتواند منشأ برخورد و رفتار صحیح مردان با زنان واقع شود بارها پیامبر(ص) بر دستان زهرا بوسه زد و مقام و موقعیت او را ستود و به همگان نشان داد كه دختر در نزد او محترم است و رعایت حال او از مهمترین كارهاست. در مراسم عبادی سیاسی حج كه هر ساله میلیونها زائر حضور دارند امر شده به یاد هاجر فاصله بین كوه صفا و مروه را با ایمان و اخلاص بپیمایند و از عمل یك زن برگزیده و شایسته تبعیت كنند. قرآن كریم كه راهنمای انسانهای طالب حقیقت است بهترین الگو برای آنها را آسیه زن فرعون معرفی میكند كه با پشت پا زدن به مظاهر مادی و زندگی تجمّلی فرمان خدا را به جان خرید و درس كمال و رستگاری را به زنان و مردان مؤمن آموخت.
علاوه بر اینكه قرآن كریم شخصیت مسخ شده زن قبل از اسلام را زنده كرد، او را صاحب امتیازاتی نمود كه قبلاً هیچ فردی و آئینی بدان توجه نداشت و زن را لایق برخورداری از چنین مواهبی نمیدانست. تا پیش از ظهور اسلام زنان نه تنها از حقوق فردی محروم بودند بلكه حضور آنها در فعالیتهای اجتماعی نیز متصور نبود. با فرمان دین الهی زنان از تحقیر و توهین رهایی یافته همچون مردان قابلیت پذیرش مسئولیتهای اجتماعی را یافته و نقش نظارتی آنها مورد تأیید واقع شد. بر خلاف رسم متداول آن زمان كه زنها را مالك چیزی نمیدانستند و او را از تصرف در سرمایه خویش منع میكردند زن صاحب اختیار و مالك سرمایهای شد كه بدست آورده بود. «للرجال نصیبٌ مما اكتسبوا و للنساء نصیبٌمما اكتسبن»(۷) این اعتبار بخشی به زن مسلمان از جانب خداوند كریم پیش از طرح امتیاز دهی كشورهای اروپایی نظیر انگستان، فرانسه و آلمان بود كه در قرن ۱۹ میلادی به استقلال اقتصادی زن تأكید نمودند. زن مسلمان عزتمندی خویش را از اسلام بدست آورد و سفارشاتی كه بزرگان دین در رابطه با زنان نمودهاند بیانگر توجّه خاص به وضعیت جسمی و روحی او دارد. امام علی(ع) در سفارش خویش به فرزندش میفرماید:
«زن را در كاری كه با مقام وی سازگار نیست امر نكن زیرا كه زن گل خوشبوست نه قهرمان».(۸)
● موقعیت زن در رژیم ستمشاهی
شاید به جرأت بتوان گفت مظلومیت زن در دوران حاكمیت طاغوت از جهاتی شبیه آن چیزی بود كه در زمان جاهلیت وجود داشت، با این تفاوت كه در رژیم گذشته با شعار عوام فریبانه آزادی برای زن او را از هویت اصلی و نعمت خداداد آزادی واقعی دور كرده و به قید و بند فساد اخلاقی، برهنگی و كالای تجارتی كشانده كه فقط بهرهوری مادی و شهوانی در مورد آن صدق میكرد در این دوره مرتبه انسانی و وجه عزتمند زن به فراموشی سپرده شد و از او ظاهری ساختند، كه تنها وسیلهای باشد در دست مردان و صاحبان سرمایه، تا با تبلیغات تجارتی بر اندوخته آنها بیفزایند و او را از رسالت واقعی خویش دورگردانند. با كشاندن زنان به مراكز مختلط زن و مرد و دعوت به حضور در فیلمها و سریالهای نامناسب و تقلید از الگوهای غربی و ضد دینی و بدنبالش مبارزه جدی شاه، تلاش وسیعی را برای از بین بردن حجاب و عفت عمومی زن ایرانی پایه ریزی كردند. استعمارگران كه طرّاح اولیه این نقشهها بودند دندان تیز كرده تا شرف ملّی و مذهبی ملت مسلمان را از ناحیه اصلیترین و مؤثرترین ركن جامعه كه همانا زنان بودند نابود كنند، نظیر آن اتفاقی كه در سرزمین اندلس افتاد.
مردم متمدن و مقید آنجارا كه با سرمایه فرهنگ دینی از زیر یوغ بندگی كفار رهیده بودند توسط زنان بیبند و بار و بد حجاب به سستی و بیقیدی كشاندند و كم كم ملت اندلس را از درون تهی كردند و در نتیجه جوانان فعال و مسلمان، توانایی و انگیزههای دینی خود را از دست دادند و در اثر تبلیغات مسموم موج جدایی از دین تقویت گردید و در مدتی كوتاه نور علم و دین در آن سرزمین به خاموشی گرائید. مطمئناً دشمنان دین و قرآن در موقعیت فعلی نیز برای پیشبرد اهداف خود و نابودی جوامع اسلامی توطئه میكنند، برهمگان خصوصاً زنان مؤمنه و معتقد فرض و لازم است با هوشیاری و آگاهی آنها را در این امر ناكام گذارند.
عدم شناخت جایگاه واقعی زن و بیارزش نمودن مقام و منزلت خدایی او سبب گردید پیشرفت و ترقی از نگرش بیگانگان و كسانی كه از فرهنگ اسلامی فرسنگها فاصله داشتند چنان تعبیر و تفسیر گردد كه زنان نباید خود را مقیّد به حجاب، عفّت و عدم رابطه با نامحرمان بدانند كه این امر موجب عقب ماندگی آنها میشود. چنین توجیهاتی در برههای از تاریخ سبب گردید بنیاد بسیاری از خانواده ها متلاطم و نقش اصلی زنان كه همانا همسری و مادری است در پس پرده آزادیهای دروغین لطمه ببیند. گرچه زنان آزاده بسیاری در مقابل برنامههای طاغوت كه دیكته شده از طرف استعارگران بود مقاومت ورزیدند اما شیاطین با دسیسه و نیرنگ و فریب عدهای سرسپرده به بعضی اهدافشان دست یافتند. امام خمینی (ره) ره آورد آزادی در نظام طاغوت را چنین بیان میكند:
«زنها را در این دورههای اخیر منحط كردند. از خیانتهای بزرگی كه به ملت ما شد این بود كه نیروی انسانی ما را از دست گرفتند. نیروی جوانان ما را به عقب راندند. نیروی بانوان ما را به عقب راندند. بانوان ما را منحط كردند، خیانت كردند بر ملت ما بانوان ما را ملعبه كردند. بانوان ما را مثل عروسكها كردند، بانوان ما جنگجو بودند، اینها میخواستند ننگجو باشند، و خدا نخواست اینها اهانت به مقام زن كردند، اینها میخواستند زن را مثل شیء مثل یك متاع به این دست و آن دست بگذارند.»(۹)
زهرا نسّاجی
پینوشتها:
۱. پیام به مناسبت روز زن ۲۶/۲/۵۸.
۲. سوره نساء، آیه ۲۰.
۳. سوره آل عمران، آیه ۳۵.
۴. سوره نحل، آیه ۵۹ ـ ۵۸.
۵. سوره حجرات، آیه ۱۳.
۶. سوره اسراء، آیه ۸۵.
۷. سوره نساء، آیه ۳۲.
۸. نهج البلاغه، نامه سی و یكم.
۹. در جمع بانوان قم ۱۲/۱۱/۵۸ .
۱۰. در دیدار با گروهی از بانوان فرهنگی و مربیان قرآن كاشمر ۲۲/۶/۵۸.
۱۱. مجله راه تربیت، شماره ۳۸، ص ۱۶.
۱۲. جوانان از دیدگاه امام خمینی (ره)، ص ۲۸۴.
۱۳. مجموعه مقالات و سخنرانیهای كنگره بین المللی شخصیت امام خمینی ص ۹۵.
۱۴. مجله پیام زن، شماره ۱۰۰، ص ۱۸.
۱۵. فصلنامه شورای فرهنگی و اجتماعی زن، شماره ۵، پائیز ۷۸، ص ۲.
۱۶. به مناسبت هفته زن، سال ۱۳۶۸ و ۱۳۷۱.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست