منزلت زن از اعصار گذشته تا انقلاب اسلامی

اقوام و ملل پیشین زن را موجودی ضعیف و فاقد شأن و اعتبار دانسته و با وی رفتاری ناروا داشتند و زنان را همچون غلامان و چارپایان قابل مبادله به حساب آورده و هیچگونه اختیار و قدرت گزینشی برایشان قائل نبودند و این درحالی است كه پرمشقت ترین كارها بر دوش زنان بود و اگر از عهده كارهای طاقت فرسا برنمی آمدند شدیداً مورد فشار و آزار و اذیت توأم با توبیخ و ملامت قرار می گرفتند و چه بسا زیر ضربات لگد و كتك جان می دادند

● جایگاه زن در گذر تاریخ

نقش زن در خانواده، اجتماع و تربیت نسل پرتكاپو مطلبی است كه اگرچه نویسندگان و صاحب مكاتب گوناگون بدان اشاره كرده‏اند امّا هیچكدام نقش ارزنده‏ای را كه اسلام برای شخصیت زن قائل است مورد توجه قرار نداده و از آن غافل بوده‏اند. زیرا در جهانی كه در جاهلیت وحشیانه به سر می‏برد ناگهان از افق وحی خورشید محمدی(ص) طلوع نمود و با كلام نورانی قرآن به پرتو افشانی پرداخت و در میان اقشار گوناگون كه ستمهای زیادی متحمل شده‏اند از ظلمی كه بیش از همه بر زنان رفته پرده برداشتند و برای احیای هویت بانوان و جلوگیری از تضییع حقوقشان گامهای امیدوار كننده در آن فضای یأس آلود برداشتند.

یادآور می‏شود اقوام و ملل پیشین زن را موجودی ضعیف و فاقد شأن و اعتبار دانسته و با وی رفتاری ناروا داشتند و زنان را همچون غلامان و چارپایان قابل مبادله به حساب آورده و هیچگونه اختیار و قدرت گزینشی برایشان قائل نبودند و این درحالی است كه پرمشقت‏ترین كارها بر دوش زنان بود و اگر از عهده كارهای طاقت فرسا برنمی‏آمدند شدیداً مورد فشار و آزار و اذیت توأم با توبیخ و ملامت قرار می‏گرفتند و چه بسا زیر ضربات لگد و كتك جان می‏دادند. در برخی از برهه‏های تاریخی و با حضور مصلحین اجتماعی اگرچه بانوان از بعضی مزایا برخوردار شدند با این وجود از نظر حقوق معنوی و اجتماعی و استقلال شخصیت محرومیت‏های فراوانی داشتند. امام خمینی در فراز یكی از بیانات خود در این باره فرموده‏اند: «...زن در دو مرحله مظلوم بوده است یكی در جاهلیت كه مثل حیوانات بلكه پایین‏تر از آن بود و اسلام زن را از آن لجن‏زار بیرون كشید و دیگر در زمان ما... به اسم اینكه می‏خواهند زن را آزاد كنند، به زن ظلمها كردند و وی را از آن مقام شرافت، معنویت و عزتی كه داشت پایین كشیدند».(۱)

ظلم و فشارهایی كه در گذشته به زنان روا می‏شد محدود به سرزمین و یا منطقه جغرافیایی خاص نبود، بلكه در بیشتر تمدنها حتی كهن‏ترین آنها نظیر روم و یونان برای زن شخصیتی حقوقی و اجتماعی در نظر نمی‏گرفتند و او را در حد كالاهای تجارتی به حساب می‏آوردند از دید چنین اقوامی زن از روح جاوید انسانی برخوردار نبود و زندگی او تا زمانی بود كه شوهرش در قید حیات باشد و بعد از فوت همسر حق زندگی نداشت. یهودیان و مسیحیان كه باید در این رابطه وضعی بهتر از سایرین داشته باشند همسو با نگرشهای منفی نسبت به زن، با تولد پسر در خانواده شاد می‏شدند و ولادت نوزاد دختر را موجب سرافكندگی می‏دانستند. در گذشته، زن موجودی بود كه جزء ارث قرار می‏گرفت و بازماندگان هر طور كه می‏خواستند از او بهره‏برداری می‏كردند. قرآن كریم این روش جوامع عقب افتاده را محكوم می‏نماید و می‏فرماید: ای اهل ایمان برای شما حلال نیست كه زنان را به اكراه و جبر به میراث گیرید و بر زنان سختگیری و بهانه‏جویی مكنید...(۲)

هنگامی كه مادر مریم آن حضرت را به دنیا آورد به خداوند عرض كرد: پروردگارا او دختر است (نمی‏تواند چون پسران خادم حرم گردد) اما خداوند (به فضیلت‏ها و صفات برجسته او) آگاه است.(۳) این اندیشه كه برخاسته از مظلومیت زن و نشناختن شأن و اعتبار او در آن دوران بود به هیچ وجه با نظر اسلام سازگار نیست زیرا كه زن و مرد در كسب فضایل و طی نمودن مراحل كمال یكسانند و هیچ كدام بر دیگری برتری ندارند مگر به انجام اعمال صالح و خداپسندانه.

از اینها گذشته شاید بتوان ظلمی كه در جامعه عربستان قبل از اسلام به زن می‏شد را اسفناكترین و بی‏رحمانه‏ترین نوع برخورد با وی دانست. زنده به گوركردن راحت‏ترین سرنوشتی بود كه دختران بدان مبتلا می‏شدند. قرآن كریم در این مورد می‏فرماید: و چون یكی از آنها را به فرزند دختری مژده آید رخسارش سیاه شده و سخت دلتنگ و خشمگین می‏شود و از عار این مژده روی از قوم خود پنهان می‏دارد كه آیا آن دختر را با ذلت و خواری نگه دارد و یا زنده به خاك گور كند...(۴)

● تكریم زن در مكتب اسلام

طلوع مكتب حیاتبخش اسلام زندگی بشر را تحت تأثیر قرار داد و برجایگاه بلند زن و مقام شایسته او تأكید ورزید و با بیان «انا خلقناكم من ذكرٍ وانثی»(۵) خلقت زن و مرد را یكسان دانسته بطوری كه زن همچون مرد دارای روح الهی و مسیری برای رشد و تعالی می‏باشد مقام ویژه‏ای كه خداوند به زن عنایت كرده این است كه بچه در رحم او شكل می‏گیرد، رشد می‏كند و نهایتاً در بطن مادر به او روح دمیده می‏شود روحی كه امر پروردگار حكیم است. «قل الروح من امر ربّی» (۶) بنابراین نفخ روح در بدن كودك را خداوندی كه احسن الخالقین است به محل رحم مادر مربوط كرده است نه صلب پدر و این خود بسی موجب سعادت و افتخار برای زن بوده تا جایگاه خویش را در نظر پروردگار بداند و از آن فاصله نگیرد.

از سوی دیگر برای اینكه ارزش زن عملاً به جهانیان ثابت گردد نسل پاك پیامبر اكرم(ص) را در وجود دخترش قرار داد و امامان و پیشوایان دین را از نسل زهرای اطهر(س) بوجود آورد و بدین وسیله مشت محكمی بر دهان بی خردانی زد كه دختر را جزء اولاد خویش به حساب نمی‏آوردند و از وجودش احساس ننگ و عار می‏كردند. رفتار و كردار پیامبر مكرم اسلام (ص) نسبت به دخترش حضرت زهرا(س) حكایت از احترامی است كه می‏تواند منشأ برخورد و رفتار صحیح مردان با زنان واقع شود بارها پیامبر(ص) بر دستان زهرا بوسه زد و مقام و موقعیت او را ستود و به همگان نشان داد كه دختر در نزد او محترم است و رعایت حال او از مهمترین كارهاست. در مراسم عبادی سیاسی حج كه هر ساله میلیونها زائر حضور دارند امر شده به یاد هاجر فاصله بین كوه صفا و مروه را با ایمان و اخلاص بپیمایند و از عمل یك زن برگزیده و شایسته تبعیت كنند. قرآن كریم كه راهنمای انسانهای طالب حقیقت است بهترین الگو برای آنها را آسیه زن فرعون معرفی می‏كند كه با پشت پا زدن به مظاهر مادی و زندگی تجمّلی فرمان خدا را به جان خرید و درس كمال و رستگاری را به زنان و مردان مؤمن آموخت.

علاوه بر اینكه قرآن كریم شخصیت مسخ شده زن قبل از اسلام را زنده كرد، او را صاحب امتیازاتی نمود كه قبلاً هیچ فردی و آئینی بدان توجه نداشت و زن را لایق برخورداری از چنین مواهبی نمی‏دانست. تا پیش از ظهور اسلام زنان نه تنها از حقوق فردی محروم بودند بلكه حضور آنها در فعالیت‏های اجتماعی نیز متصور نبود. با فرمان دین الهی زنان از تحقیر و توهین رهایی یافته همچون مردان قابلیت پذیرش مسئولیت‏های اجتماعی را یافته و نقش نظارتی آنها مورد تأیید واقع شد. بر خلاف رسم متداول آن زمان كه زنها را مالك چیزی نمی‏دانستند و او را از تصرف در سرمایه خویش منع می‏كردند زن صاحب اختیار و مالك سرمایه‏ای شد كه بدست آورده بود. «للرجال نصیبٌ مما اكتسبوا و للنساء نصیبٌ‏مما اكتسبن»(۷) این اعتبار بخشی به زن مسلمان از جانب خداوند كریم پیش از طرح امتیاز دهی كشورهای اروپایی نظیر انگستان، فرانسه و آلمان بود كه در قرن ۱۹ میلادی به استقلال اقتصادی زن تأكید نمودند. زن مسلمان عزتمندی خویش را از اسلام بدست آورد و سفارشاتی كه بزرگان دین در رابطه با زنان نموده‏اند بیانگر توجّه خاص به وضعیت جسمی و روحی او دارد. امام علی(ع) در سفارش خویش به فرزندش می‏فرماید:

«زن را در كاری كه با مقام وی سازگار نیست امر نكن زیرا كه زن گل خوشبوست نه قهرمان».(۸)

● موقعیت زن در رژیم ستمشاهی

شاید به جرأت بتوان گفت مظلومیت زن در دوران حاكمیت طاغوت از جهاتی شبیه آن چیزی بود كه در زمان جاهلیت وجود داشت، با این تفاوت كه در رژیم گذشته با شعار عوام فریبانه آزادی برای زن او را از هویت اصلی و نعمت خداداد آزادی واقعی دور كرده و به قید و بند فساد اخلاقی، برهنگی و كالای تجارتی كشانده كه فقط بهره‏وری مادی و شهوانی در مورد آن صدق می‏كرد در این دوره مرتبه انسانی و وجه عزتمند زن به فراموشی سپرده شد و از او ظاهری ساختند، كه تنها وسیله‏ای باشد در دست مردان و صاحبان سرمایه، تا با تبلیغات تجارتی بر اندوخته آنها بیفزایند و او را از رسالت واقعی خویش دورگردانند. با كشاندن زنان به مراكز مختلط زن و مرد و دعوت به حضور در فیلمها و سریالهای نامناسب و تقلید از الگوهای غربی و ضد دینی و بدنبالش مبارزه جدی شاه، تلاش وسیعی را برای از بین بردن حجاب و عفت عمومی زن ایرانی پایه ریزی كردند. استعمارگران كه طرّاح اولیه این نقشه‏ها بودند دندان تیز كرده تا شرف ملّی و مذهبی ملت مسلمان را از ناحیه اصلی‏ترین و مؤثرترین ركن جامعه كه همانا زنان بودند نابود كنند، نظیر آن اتفاقی كه در سرزمین اندلس افتاد.

مردم متمدن و مقید آن‏جارا كه با سرمایه فرهنگ دینی از زیر یوغ بندگی كفار رهیده بودند توسط زنان بی‏بند و بار و بد حجاب به سستی و بی‏قیدی كشاندند و كم كم ملت اندلس را از درون تهی كردند و در نتیجه جوانان فعال و مسلمان، توانایی و انگیزه‏های دینی خود را از دست دادند و در اثر تبلیغات مسموم موج جدایی از دین تقویت گردید و در مدتی كوتاه نور علم و دین در آن سرزمین به خاموشی گرائید. مطمئناً دشمنان دین و قرآن در موقعیت فعلی نیز برای پیشبرد اهداف خود و نابودی جوامع اسلامی توطئه می‏كنند، برهمگان خصوصاً زنان مؤمنه و معتقد فرض و لازم است با هوشیاری و آگاهی آنها را در این امر ناكام گذارند.

عدم شناخت جایگاه واقعی زن و بی‏ارزش نمودن مقام و منزلت خدایی او سبب گردید پیشرفت و ترقی از نگرش بیگانگان و كسانی كه از فرهنگ اسلامی فرسنگها فاصله داشتند چنان تعبیر و تفسیر گردد كه زنان نباید خود را مقیّد به حجاب، عفّت و عدم رابطه با نامحرمان بدانند كه این امر موجب عقب ماندگی آنها می‏شود. چنین توجیهاتی در برهه‏ای از تاریخ سبب گردید بنیاد بسیاری از خانواده ها متلاطم و نقش اصلی زنان كه همانا همسری و مادری است در پس پرده آزادی‏های دروغین لطمه ببیند. گرچه زنان آزاده بسیاری در مقابل برنامه‏های طاغوت كه دیكته شده از طرف استعارگران بود مقاومت ورزیدند اما شیاطین با دسیسه و نیرنگ و فریب عده‏ای سرسپرده به بعضی اهدافشان دست یافتند. امام خمینی (ره) ره آورد آزادی در نظام طاغوت را چنین بیان می‏كند:

«زن‏ها را در این دوره‏های اخیر منحط كردند. از خیانت‏های بزرگی كه به ملت ما شد این بود كه نیروی انسانی ما را از دست گرفتند. نیروی جوانان ما را به عقب راندند. نیروی بانوان ما را به عقب راندند. بانوان ما را منحط كردند، خیانت كردند بر ملت ما بانوان ما را ملعبه كردند. بانوان ما را مثل عروسك‏ها كردند، بانوان ما جنگجو بودند، اینها می‏خواستند ننگجو باشند، و خدا نخواست اینها اهانت به مقام زن كردند، اینها می‏خواستند زن را مثل شی‏ء مثل یك متاع به این دست و آن دست بگذارند.»(۹)

زهرا نسّاجی

پی‏نوشت‏ها:

۱. پیام به مناسبت روز زن ۲۶/۲/۵۸.

۲. سوره نساء، آیه ۲۰.

۳. سوره آل عمران، آیه ۳۵.

۴. سوره نحل، آیه ۵۹ ـ ۵۸.

۵. سوره حجرات، آیه ۱۳.

۶. سوره اسراء، آیه ۸۵.

۷. سوره نساء، آیه ۳۲.

۸. نهج البلاغه، نامه سی و یكم.

۹. در جمع بانوان قم ۱۲/۱۱/۵۸ .

۱۰. در دیدار با گروهی از بانوان فرهنگی و مربیان قرآن كاشمر ۲۲/۶/۵۸.

۱۱. مجله راه تربیت، شماره ۳۸، ص ۱۶.

۱۲. جوانان از دیدگاه امام خمینی (ره)، ص ۲۸۴.

۱۳. مجموعه مقالات و سخنرانی‏های كنگره بین المللی شخصیت امام خمینی ص ۹۵.

۱۴. مجله پیام زن، شماره ۱۰۰، ص ۱۸.

۱۵. فصلنامه شورای فرهنگی و اجتماعی زن، شماره ۵، پائیز ۷۸، ص ۲.

۱۶. به مناسبت هفته زن، سال ۱۳۶۸ و ۱۳۷۱.

---