شب بخیری برای تمام فصول

عوامل برنامه قدیمی «شب بخیر کوچولو» از جذابیت های ادامه این برنامه می گویند

میکروفن باز می‌شود و مریم نشیبا آرام شروع به صحبت می‌کند: به نام خدای بزرگ. سلام به همه کوچولوهای نازنین خودم. سلام به همه گلای روی زمین، به شما که مثل ستاره‌اید توی آسمون زندگی!... نشیبا با صدای گرم و مهربانش، انگار مخاطب خود را از پشت میکروفن می‌بیند و با آنها احوالپرسی می‌کند. مادر قصه‌گو، با بیان این جملات و معرفی قصه‌ای که نامش «جشن تولد» است، روایت قصه امشب را شروع می‌کند...

پس از این‌که قصه‌خوانی نشیبا تمام می‌شود، رضوان موسوی، تهیه‌کننده این برنامه قدیمی رادیو ایران، موسیقی پایانی کار را پخش می‌کند. نشیبا اینجا جمله مشهورش را می‌گوید: خب نقل و نباتا، اینم از قصه امشب ما. خب، شبتون بخیر و خدا نگهدار... و آن‌گاه آواز معروف لالا... لالایی پخش می‌شود.

موسوی درباره این آواز می‌گوید: شعر لالایی، سروده مصطفی رحماندوست است که پس از واقعه رودبار سال ۱۳۶۹ شاهد کودکی زنده زیر آوار بود؛ کودکی که با خود آواز زیبای لالایی می‌خواند. رحماندوست در آن روز آنچنان تحت تاثیر این صحنه قرار می‌گیرد که شعر زیبای لالایی را برای تمام کودکان ایران زمین می‌سراید.

● مطالعاتی درباره کودک داشتم

سیدمحمد‌مهدی سدیفی، اولین تهیه‌کننده برنامه شب بخیر کوچولو که در استودیوی ضبط برنامه حضور دارد، خاطره‌ای از سال‌های گذشته این برنامه نقل می‌کند و می‌گوید: وقتی طرح این برنامه توسط ساعد باقری ارائه و قرار شد روی آنتن برود، ما با مشکل موسیقی کودک مواجه شدیم؛ چون خیلی از موسیقی‌های کودک قبل از انقلاب قابل پخش نبود و بعد از انقلاب هم تولیدات خوبی برای کودک نداشتیم. ایزدی، مدیر وقت رادیو چون می‌دانست من مطالعاتی درخصوص موسیقی کودک دارم، تهیه برنامه شب بخیر کوچولو را به من پیشنهاد کرد. من هم تلویحا این پیشنهاد را پذیرفتم و به ترانه فعلی رسیدیم و قرار شد برای تاثیرگذاری بیشتر از صدای کودک در این کار استفاده شود.

او ادامه می‌دهد: در شرایطی برای راحتی کار، از صدای بزرگ‌ترها در ارائه نقش بچه‌ها استفاده می‌شد. اما ما می‌خواستیم از صدای کودک بهره ببریم تا برای بچه‌ها ملموس‌تر باشد. وقتی مقدمات برنامه آماده شد با افشین اعلاء، سردبیر و مریم نشیبا به‌عنوان گوینده شروع به کار کردیم. نشیبا که تا آن روز کار کودک نکرده بود، بعد از دو برنامه توانست بخوبی مفاهیم مدنظر را به مخاطبان خردسال و کودک ارائه کند.

● دل به دریا زدم و خواندم

خواننده ترانه لالایی، پرشات پیروزکار است. او زمانی که فقط هشت سال داشت، این ترانه را در استودیوی رادیو خواند.

وقتی از پیروزکار ـ که اکنون حسابدار ارشد یک شرکت خصوصی است ـ درباره خواندن این لالایی می‌پرسم، می‌گوید: هشت ساله بودم که دایی‌ام از من خواست ترانه‌ای را که برای برنامه‌ای کودکانه تنظیم کرده و بخوانم. بعد از بارها مرور و تمرین، انگار رضایت دایی جلب شده بود. ظهر یک روز پائیزی همراه دایی و پدرم وارد استودیوی ساختمان شیشه‌ای محل قدیمی ضبط برنامه‌های رادیو شدم. بعد از دوبار تمرین کردن، در حالی که استرس فراوانی داشتم و کاملا با محیط غریبه بودم، دلم را به دریا زدم و شعر را خواندم. هرچند در حین خواندن چند بار اشتباه کردم، ولی سعی کردم با نشاطی مضاعف، آن را ادامه بدهم و این شد ماحصل شعر لالایی، سروده مصطفی رحماندوست.

پیروزکار که بعد از این ترانه، ترانه‌های کودکانه دیگری را نیز خوانده است، ادامه می‌دهد: رادیو را دوست داشته و دارم، ولی آن زمان کسی از من دعوت نکرد در رادیو فعالیت داشته باشم. تنها ارتباط من با رادیو، دایی‌ام محمود منتظم صدیق، آهنگساز شب بخیر کوچولو بود که هرگاه آهنگی را تنظیم می‌کرد، از من می‌خواست آن را برای برنامه‌هایش بخوانم.

کودک هشت ساله دیروز ادامه می‌دهد: وقتی برنامه شب بخیر کوچولو پس از چند سال وقفه دوباره احیا ‌شد، خیلی خوشحال شدم، چون خودم را عضوی از همین خانواده می‌دانستم.

● از معلمی تا قصه‌گویی

در فرصتی که پیش می‌آید، از مریم نشیبا می‌پرسم وقتی شنیدید برنامه شب‌ بخیر کوچولو تعطیل شد، چه کردید؟ او که گویی به همان زمان برگشته، با همان حس و حال می‌گوید: خیلی گریه کردم. آنقدر اشک ریختم که به بستر بیماری افتادم، هیچ‌گاه تصور چنین کاری را نداشتم. در سال‌های دوری از شب‌ بخیر کوچولو، همیشه دغدغه راه‌اندازی دوباره این برنامه را داشتم. وقتی برنامه اول آبان ۱۳۸۹ احیا شد، با شنیدن صدای تیتراژش، دوباره به سن کودکی برگشتم و به حس پرواز رسیدم. خوشحالم از این که زنده ماندم تا به آرزویم برسم و برای بچه‌ها دوباره قصه بگویم.

نشیبا درباره شیوه قصه‌گویی‌اش در این مدت می‌گوید: قصه‌گویی من هیچ فرقی نداشته و ندارد. من همان عشق همیشگی را به بچه‌ها دارم و خواهم داشت، بخصوص بچه‌هایی که در محرومیت‌ها و مشکلات خاص زندگی می‌کنند. تلاش من این است که با برنامه شب‌ بخیر کوچولو، با این گروه از کودکان همراه شوم.

از نشیبا می‌پرسم سال‌هایی که شب‌ بخیر کوچولو پخش نمی‌شد، وسوسه نشدید برای ادامه فعالیت به تلویزیون بروید که در پاسخ می‌‌گوید: به سفارش یکی از بزرگان رادیو تلاش کردم هیچ‌گاه وسوسه رفتن به تلویزیون را به ذهنم راه ندهم، چون دوست دارم بچه‌ها با تصوری که از من در ذهن دارند به قصه‌هایم گوش کنند و هیچ ‌وقت دوست ندارم این تصویر زیبای بچه‌ها را خراب کنم.

نشیبا درباره میزان تاثیرگذاری این برنامه در بچه‌ها می‌گوید: اگر یک بچه به کمک داستانی که از برنامه شب‌بخیر کوچولو می‌شنود، به خواب راحتی فرو برود و ما بتوانیم با این برنامه، داشته‌های ذهنی او را غنی‌تر کنیم، من به خواسته‌ام رسیده‌ام.

او معتقد است غریزه و ذات بچه‌ها با گذشت زمان عوض نمی‌شود و می‌گوید: قصه‌های ما در زما‌ن‌های مختلف می‌تواند تاثیرگذار باشد. درست است که تکنولوژی آمده و تفریح بچه‌ها نسبت به گذشته خیلی متفاوت شده است، اما بچه‌ها لوح پاک و تمیزی دارند که همیشه به دنبال صداقت می‌گردند و ما از طریق برنامه شب‌بخیر کوچولو، این خلوص و صداقت را تقویت می‌کنیم. از طرفی معتقدم قصه‌ و قصه‌گویی هیچ گاه تکراری نمی‌شود، چون ما با قصه زندگی می‌کنیم و دوست داریم از طریق شنیدن قصه، به تجربیات تازه‌ای دست یابیم.

نشیبا با اشاره به منابع قصه‌هایش می‌گوید: در همه این سال‌ها، نویسنده‌های مطرحی داشتیم، از مرجان کشاورزی آزاد تا مهشید تهرانی که این دو با هم کتاب شب بخیر کوچولو را با ۹۰ قصه با مقدمه مصطفی رحماندوست منتشر کردند یا نویسندگانی چون معصومه ذباح، دهقان، مژگان مشتاق، افشین اعلاء، لعیا متین پارسا، زهرا صالحی و... .

● ضرورت ادامه برنامه

ابراهیم صابری‌نژاد، مدیر گروه ایران و خانواده رادیو ایران با اشاره به ضرورت ادامه تولید و پخش برنامه شب بخیر کوچولو در رادیو می‌گوید: با توجه به این که قصه‌گویی بخشی از فرهنگ شفاهی مردم است و ازجمله اثربخش‌ترین شیوه‌های گفتمانی درون خانواده‌های ایرانی به شمار می‌رود، در رادیو هم که رسانه‌ای شنیداری و هماهنگ با فرهنگ شفاهی مردم ماست، جایگاه ویژه‌ای دارد و این جایگاه از سال‌های آغازین فعالیت رادیو در ایران تاکنون که تکنولوژی‌های متعددی به کمک برنامه‌ساز و مخاطب آمده، ادامه داشته است.

صابری‌نژاد این تعامل را نوعی ارتباط بین نسل‌ها می‌داند و می‌گوید: متاسفانه امروزه با تفوق زندگی ماشینی، تعامل فرزندان با بزرگ‌ترها کمرنگ شده است. همان گونه که گفته شد رادیو رسانه‌ای است شنیداری. صاحب‌نظران علم ارتباطات، رادیو را رسانه‌ای گرم می‌دانند که موجبات تعامل و مشارکت مخاطب را در پی دارد.در واقع از مهم‌ترین ویژگی‌های رادیو، خیال‌انگیز بودن آن است. رادیو رسانه‌ای پاک با کمترین عارضه است که ذهن و فکر کودکان را خلاق می‌کند که مادربزرگان مهارت فراوانی در این خلاقیت و ایجاد آن دارند.

مدیر گروه خانواده رادیو ایران با اشاره به این ‌که سال‌های سال است مدیران و برنامه‌سازان هنرمند و متعهد رادیو از این شیوه برنامه‌سازی بهره گرفته‌اند، تصریح می‌کند: ابتکار عمل برنامه‌سازان رادیو سراسری (رادیو ایران) سال ۱۳۶۹ بود که برنامه جذاب، شنیدنی و خاطره‌انگیز شب بخیر کوچولو را با یک تیم هنری شایسته به وجود آوردند. تیتراژ و ترانه پایانی برنامه شب بخیر کوچولو که اثری هنرمندانه و ماندگار است، به خیال‌انگیزی و زیبایی برنامه کمک می‌کند. سحر کلام مریم نشیبا، اثربخشی این برنامه را صدچندان کرده و نتیجه کاملا روشن است، چراکه سخنی که از دل برآید، لاجرم بر دل نشیند.

وی ادامه می‌دهد: نقش تهیه‌کنندگان، سردبیران و نویسندگان این برنامه نباید از خاطر برود. نویسندگان این برنامه با توجه به شناختی که از نونهالان ایرانی و مقتضیات زمانه دارند، قصه‌هایی مفید را با هدف شکل‌گیری شخصیت کودکان تنظیم کرده‌اند و در اختیار خانم نشیبا قرار داده‌اند.

● کودکانه نوشتن، ساده اما سخت

پس از استراحت کوتاهی، نشیبا آماده است تا قصه دیگری روایت کند. متوجه می‌شوم که یکی از نویسندگان، در حال تحویل داستان‌های خود به وکیلی (سردبیر) است. فرصت را غنیمت می‌شمارم و با او هم‌صحبت می‌شوم. شهربانو اورنگیان، یکی از نویسندگان برنامه شب بخیر کوچولو که از سال۷۲ تا امروز برای این برنامه متن می‌نویسد، می‌گوید: معمولا پس از این که سوژه مناسبی را که هم دربرگیرنده نکته آموزشی، سرگرم‌ساز، اخلاقی و تربیتی است و هم برای کودکان مفید باشد، انتخاب و فضاسازی می‌کنم. البته سعی می‌کنم اشاره‌هایم غیرمستقیم باشد و به صورت پند و نصیحت مطرح نشود تا برای بچه‌ها خسته‌کننده نباشد.

اورنگیان که دبیر ادبیات آموزش و پرورش است، ادامه می‌دهد: از آنجا که برای بچه‌های کلاسم شعر می‌خواندم و قصه تعریف می‌کردم، یکی از همکارانم مرا به مدیر‌مسئول یکی از مجلات خانوادگی معرفی کرد و از طریق او با مدیر سابق گروه کودک رادیو ایران و برنامه شب بخیر کوچولو آشنا شدم. وقتی وارد گروه شدم، فهمیدم تا چه حد طرز نگارشم با این برنامه همخوانی دارد و این گونه همکاری من با برنامه ادامه پیدا کرد.

اورنگیان که در حال حاضر هشت جلد کتابش با موضوعات کودک در بازار موجود است و ۱۱ جلد زیر چاپ دارد، در خصوص نویسندگی برای گروه سنی کودک می‌گوید: معمولا وقتی نویسندگی برای کار کودک مطرح می‌شود، خیلی‌ها فکر می‌کنند نوشتن آن ساده است، ولی چون دایره واژگانی کودک محدود است نمی‌توان از واژه‌های متفاوت استفاده کرد. بنابراین نوشتن برای آنها شاید سخت‌تر از نوشتن برای دیگر رده‌های سنی باشد. آنچه باعث می‌شود بنویسم، این است که از نوشتن برای کودکان لذت می‌برم، چون کودکان، پاک‌ترین آد‌م‌های روی زمین هستند.

● تداعی‌گر ساعت خواب کودکان

رضوان موسوی، تهیه‌کننده در حالی که برنامه را گوش می‌کند تا موسیقی مناسبی برای آن انتخاب کند، می‌گوید: از ابتدای طراحی برنامه، آرم برنامه که برگرفته از همان موسیقی لالایی است، ثابت است.

رضوان موسوی تصریح می‌کند: برنامه شب بخیر بچه‌ها یک برنامه قصه‌محور است و برای خانواده‌ها و بچه‌ها، حالت شرطی‌شدن دارد، چرا که خیلی از والدین دوست دارند بچه‌ها سر ساعت خاصی به رختخواب بروند و بخوابند.

موسوی با اشاره به این که شب بخیر کوچولو، تهیه‌کنندگان مختلفی به خود دیده است، توضیح می‌دهد: بعد از سدیفی، چند سالی معصومه جدلی و شیرین میرکیانی تهیه‌کنندگی برنامه را به عهده داشته‌اند.

● از تغییر ساعت تا محتوای داستان

گلریز وکیلی، سردبیر جوان برنامه شب بخیر کوچولو که از ابتدای احیای این برنامه در اول آبان سال ۱۳۸۹، فعالیت خود را آغاز کرده است، در خصوص محتوای داستان‌ها می‌گوید: در گذشته بیشتر موضوعات قصه‌های این برنامه، حول محور تخیل بود، به صورتی که شخصیت‌های داستان واقعی نبودند، در حالی که امروزه، موضوعات اخلاقی، دینی و انسانی است و در دنیای واقعی مطرح می‌شود.

وکیلی در خصوص تغییر ساعت برنامه می‌گوید: سعی مدیریت شبکه نیز این است که نزدیک‌ترین ساعت به ساعت قبلی برنامه انتخاب شود، حتی از شب قبل خانم نشیبا در برنامه این قضیه را اعلام می‌کند تا مخاطبان متوجه تغییر ساعت برنامه شوند. ما معتقدیم پدر و مادرها هستند که شب‌ها رادیو را برای بچه‌ها روشن می‌کنند، پس آنها را باید مطلع کرد که مخاطب از دست نرود. البته ممکن است این تغییر ساعت تاثیر خودرا داشته باشد و باعث ریزش مخاطب شود. در حال حاضر، شب بخیر کوچولو ساعت ۲۱ و ۵۰ دقیقه به مدت ده دقیقه پخش می‌شود و در نیمه دوم سال، برنامه ساعت ۲۱ پخش خواهد شد.

وکیلی که کارشناس ارشد ارتباطات است و با برنامه‌های خانه و خانواده و سلام کوچولو، همچنین پخش رادیو ایران نیز همکاری می‌کند، در خصوص نویسندگان این برنامه می‌گوید: اول هر ماه قصه‌های ماه بعد و مناسبت‌ها بنا به توانایی نویسندگان سفارش داده می‌شود و آنها فرصت دارند در زمان تعیین شده، نوشته‌های خود را بیاورند. وقتی داستان‌ها خوانده و ویرایش شد برای ضبط به خانم نشیبا تحویل داده می‌‌شود. برنامه هفته‌ای یک‌بار ضبط می‌شود و ما تقریبا یک ماه جلوتر از کنداکتور حرکت می‌کنیم.

او می‌گوید: در گذشته، وقتی برنامه ۱۵‌دقیقه بود، فرصت بیشتری حاصل می‌شد تا خانم نشیبا با بچه‌ها ارتباط داشته باشد، اما با توجه به این فرصت کم، باز هم به موضوعات اخلاقی که توسط والدین بچه‌ها مطرح می‌شود، پرداخته می‌شود.

وکیلی دوست دارد در آینده از مادران بچه‌ها دعوت کند به برنامه بیایند و قصه‌هایی را که برای بچه‌هایشان می‌گویند، نقل کنند. ایده دیگر او این است که والدین، موضوعات پیشنهادی خود را از تجربه‌های شخصی در تربیت فرزندانشان، با این برنامه در میان بگذارند تا نویسندگان برنامه بر اساس آن موضوعات، داستان‌هایی بنویسند که واقعی‌تر باشد.

زهره زمانی