یك اجلاس هم خوب هم بد

اجلاس جهانی سازمان ملل حتی افراد خوشبین را نیز مایوس كرد اما آیا نتیجه آن تا این حد بد بود كوفی عنان دبیركل سازمان ملل نتوانست یاس و درماندگی خود را مخفی كند

در آغاز اجلاس، بی پرده و صریح در سخنرانی افتتاحیه، آه و فغان برآورد كه رهبران دنیا برای اصلاح ساختار سازمان ملل كوتاهی كردند. او در سخنرانی اش گفت: «ما به آن اصلاحات بنیادی و فراگیر كه به لزوم آن باور داشتیم دست نیافتیم.» او در ادامه خاطرنشان كرد: «اختلافات آشكار، بحق و واقعی (و بعضی اختلافات كه در ظاهر كمتر واقعی و بحق به نظر می رسند) مانع پیشرفت بیشتر شد.» این احساس رنجش و آزردگی در سطح وسیع و فراگیری در میان شركت كنندگان هم وجود داشت. نتیجه و تاثیر گردهمایی ۲۳ تا ۲۵ شهریور بسیار پایین تر از حد انتظار و توقع بود (اگرچه معمولاً توقع و انتظار از یك گردهمایی دو روزه همیشه بیشتر از ظرفیت این مدت كوتاه است). در طول سال گذشته «پانل رده بالای سازمان ملل» و «پروژه هزاره» جزئیات پیشنهادهایی در مورد امنیت، حقوق بشر و توسعه پایدار را تهیه كرد. كوفی عنان در گزارش فروردین ۱۳۸۴ (مارس ۲۰۰۵) بهترین ایده هایی را كه در این پیشنهادات ارائه شده بود گنجاند. نام آن گزارش از این قرار بود: «در آزادی گسترده تر: به سوی امنیت، توسعه و حقوق بشر برای همه» این پیشنهادها بسیار عمیق، واقع گرایانه و عملی بود و با اندیشه بسیار زیاد و با رعایت دقیق تعادل و توازن تهیه شده بود. همان طور كه «آیان ویلیامز» در مقاله منتشر شده در اپن دموكراسی اشاره كرده است: «این پیشنهادها به عنوان یك معامله تلویحی ارائه شده بود و آن معامله این بود: در ازای اقدام های تامین كننده امنیت، خلع سلاح و مهار تروریسم كه موردپسند كشورهای توسعه یافته است التزام به «اهداف توسعه هزاره» از جمله كمك های امدادی، صاف كردن بدهی ها و ایجاد تجارت منصفانه در كشورهای در حال توسعه تحقق پیدا می كند.» كوفی عنان در این گزارش برای فرونشاندن خشم دولت بوش تاكید زیادی روی اصلاحات در مدیریت، اداره و سیستم بودجه سازمان ملل به خرج داد. چون این گردهمایی شصتمین نشست سازمان ملل بود، از اهمیت و ویژگی نمادین برخوردار شد و كوفی عنان و تیمش تلاش زیادی كردند تا از این ویژگی نمادین حداكثر بهره برداری را بكنند. چون این نشست برای اصلاحات حكم «مرگ و زندگی» یا «اكنون یا هیچ وقت» را داشت، در این گردهمایی نیز از این واژه ها و استدلال ها استفاده شد تا حداكثر فشار ممكن هم وارد آید. با محاسبات آنان، هر قدر كشورها تمایل به نافرمانی و سرپیچی داشته باشند به هیچ وجه تمایل ندارند از اجماع بین المللی منزوی شوند اما نتیجه نشان داد كه گردانندگان این نشست بیش از حد به پایبند بودن كشورها به اصول اخلاقی امید بسته بودند و بسیاری از كشورهای جهان با بدقلقی از شركت در این بازی امتناع كردند. البته فقط آمریكایی ها نبودند كه از شركت اجتناب كردند (رویكرد دولت بوش بسیار كوته بینانه و مخرب بود) بلكه گروهی كه از این بازی دوری گزیدند شامل كشورهایی نظیر چین، روسیه، هندوستان، پاكستان، كوبا و مصر بودند كه با وجود تفاوت در وسعت، جمعیت و سطح پیشرفتگی به یك اندازه بر سر بعضی از مسائل اختلاف سلیقه و تفاوت رای نشان دادند. این كشورها موفق شدند نتیجه كار را رقیق و كم اهمیت كنند. گزارش «پل ولكر» در مورد برنامه «نفت در برابر غذا» در عراق درست پیش از اجلاس سازمان ملل منتشر شد كه در آن انتقادهای جدی به سازمان ملل مطرح شده بود. همین موضوع نیز پیش زمینه ذهنی در بسیاری از شركت كنندگان اجلاس به وجود آورد و اثر منفی آن بر اجلاس سایه افكنده بود.

• چهار بارقه امید

به رغم آنكه نتیجه كلی این اجلاس دلسردكننده و یاس آور بود اما در چهار زمینه پیشرفت های واقعی صورت گرفت- اگرچه كه هنوز كارهای اصلی آن باقی مانده است. اولین و شاید چشمگیرترین پیشرفت و موفقیت در مورد نسل كشی، جنایات جنگی، پاكسازی نژادی و جنایت علیه بشریت بود. یك دهه بود كه جوامع بین المللی بحث و جدل داشتند كه چه زمانی و در كجا استفاده از نیروهای نظامی برای دستیابی به اهداف بشردوستانه مناسب و جایز است. كوتاهی در میانجیگری در نسل كشی روآندا در سال ۱۹۹۴ به از دست رفتن جان ۸۰۰ هزار انسان ختم شد. در بوسنی، جهان زمانی تصمیم قطعی گرفت كه صرب ها در صربرنیكا در سال ۱۹۹۵ ، ۷ هزار مسلمان را قصابی كردند. اكنون در واكنش به فجایع در حال وقوع در دارفور، غرب سودان، پاسخ جهان بسیار ناچیز و بسیار دیر اتفاق افتاده است. اكنون برای اولین بار رهبران جهان از مفهوم جدیدی تحت عنوان «مسئولیت حفاظت» حمایت كردند: آنها تصدیق و تصریح كردند برای جلوگیری از سوءاستفاده یا نقض وسیع و گسترده حقوق بشر در صورتی وارد عمل شوند كه حكومتی مایل یا قادر نباشد جلوی این نقض گسترده حقوق بشر را بگیرد. اگرچه كه هنوز باید كارهای زیادی انجام شود تا به این التزام و تعهد رهبران دنیا جنبه عملی بدهد تا در شرایط ویژه به عهد خود وفا كنند، با این وصف همین اجماع نشان دهنده تغییر بنیادی در نگرش رهبران دنیاست. دوم در اجلاس جهانی سازمان ملل توافق شد كه «كمیسیون صلح سازی سازمان ملل» ایجاد شود. تجربه نشان داده است نیمی از كشورهایی كه جنگ داخلی را پشت سر گذاشته اند ظرف كمتر از پنج سال درگیری را از سر می گیرند و سیستم فعلی سازمان ملل فاقد ظرفیت و تمركز سازمانی لازم برای كمك به كشورهایی است كه مراحل گذار از درگیری طولانی به صلح و آرامش پایدار را سپری می كنند. تا پایان سال ۲۰۰۵ كمیسیون یاد شده در سازمان ملل تشكیل خواهد شد. اگرچه كه هنوز در مورد شرح وظایف و حدود و ثغور اختیارات این كمیسیون توافق به عمل نیامده و این كه آیا این كمیسیون فقط نقشی در حد پیشگیری خواهد داشت یا جنبه های دیگر، باید روی آن كار بیشتری صورت بگیرد.

---