سیستم ریاست جمهوری

نظام ریاست جمهوری در‌ایران پدیده‌ای نوپا و حدودا ۳۰ ساله است. در بیشتر کشورهای غیرغربی هم به جز موارد استثنایی عمر‌ این شکل حکومتی کمتر از یک سده است.
نظام ریاست جمهوری‌ایران …

نظام ریاست جمهوری در‌ایران پدیده‌ای نوپا و حدودا ۳۰ ساله است. در بیشتر کشورهای غیرغربی هم به جز موارد استثنایی عمر‌ این شکل حکومتی کمتر از یک سده است.

نظام ریاست جمهوری‌ایران با نمونه‌های متعارف نظام ریاست جمهوری تفاوت‌هایی دارد. نظام ریاست جمهوری متداول نوعی سیستم حکومتی است که در آن شاخه اجرایی عهده دار اصلی امور است و مجزا از شاخه قانونگذاری یا مجلس اداره می‌شود. در چنین نظامی ‌که سیستم ریاستی هم خوانده می‌شود رییس دولت یا قوه مجریه به قوه مقننه یا نهاد قانونگذاری پاسخگو نیست و در مقابل دولت نیز به جز در موارد خاص نمی‌تواند مجلس را منحل کند. حال آنکه در ‌ایران نه تنها رییس جمهور در برابر مجلس پاسخگوست بلکه برای وزیرانش هم باید از مجلس رای اعتماد بگیرد. به همین علت نظام سیاسی‌ایران را می‌توان شکل تلفیقی نظام ریاستی و نظام پارلمانی دانست. منشا نظام ریاست جمهوری متداول در جهان را باید در حکومت‌های سلطنتی مطلقه قرون وسطایی فرانسه‌، انگلستان و اسکاتلند جست که در آنها قدرت اجرایی در دست پادشاهان بود نه در جلسات مشورتی که در امیرنشین‌های نواحی برگزار می‌شد.

مفهوم قوای مجریه و مقننه پر قدرت و با نفوذ و مستقل از یکدیگر نخستین بار در قانون اساسی آمریکا گنجانده شد‌، و طبق همین قانون منصب ریاست جمهوری ‌ایالات متحده آمریکا وضع شد. در انگلستان و اسکاتلند (ازسال ۱۷۰۷ هنگام رژیم سلطنتی بریتانیای کبیر و از سال ۱۸۰۱ زمان رژیم سلطنتی انگلستان) پادشاه که پیش از آن قدرت زیادی داشت به مقامی‌تشریفاتی تبدیل شد و قوه مجریه تازه‌ای پدید آمد که به نهاد قانونگذاری یا پارلمان پاسخگوست، در حالی که در همین دوران قدرت نهاد ریاست جمهوری در‌ایالات متحده آمریکا افزایش یافت. قدرت زیاد رییس جمهوری آمریکا منتقدانی دارد. برخی نیز گفته‌اند مفهوم تفکیک کامل قوای مجریه و مقننه به‌این معنا و منظور بوده که‌این دو در کار یکدیگر مداخله نکنند اما هردو در قدرت شریک باشند.

سیستم جمهوری ریاستی

ویژگی نخست سیستم جمهوری به چگونگی انتخاب رییس قوه مجریه مربوط می‌شود‌، اما تقریبا همه سیستم‌های رییس جمهوری از نظر خصوصیات زیر مشترکند: در نظام ریاستی،

رییس جمهور طرح ولایحه به نهاد قانونگذاری ارائه نمی‌کند‌، اما اختیار قانونی دارد که با مصوبات مجلس مخالفت کند. از طرف دیگر قانونگذاران نیز با اتفاق آرا یا نزدیک به آن می‌توانند وتو قوانین توسط رییس جمهور را لغو کنند.

‌این پدیده مشروط شدن قدرت رییس جمهور و مجلس توسط یکدیگر از سنت انگلیسی توشیح ملوکانه نشات گرفته است که طبق آن لوایح مجلس بدون امضای پادشاه وجاهت قانونی و قابلیت اجرایی ندارد. دوره خدمت رییس جمهور ثابت است. انتخابات در دوره‌های زمان‌بندی شده مشخص برگزار می‌شود و دوره ریاست جمهوری را نمی‌توان با رای اعتماد و دیگر شگردهای پارلمانی تمدید کرد. در بعضی کشورها‌، برای‌ این قاعده کلی استثنایی قایل شده‌اند که به موجب آن اگر قانونگذاران یقین حاصل کنند رییس جمهور قانون را نقض کرده است می‌توان برکنارش کرد. در نظام جمهوری ریاستی سررشته همه امور در دست شخص رییس جمهور است. اعضای کابینه دستیاران رییس جمهور و مجری برنامه‌ها و فرامین او و همچنین مصوبات پارلمان هستند.