نقد ساختار اندیشه

کتاب «نقد ساختار اندیشه» مجموعه‌ای است شامل دوازده گفت‌وگو که در سه بخش، توسط علیرضا جاوید و محمد نجاری صورت گرفته است. بخش اول شامل سه گفت‌وگو است با علی میرسپاسی و محمد نقی …

کتاب «نقد ساختار اندیشه» مجموعه‌ای است شامل دوازده گفت‌وگو که در سه بخش، توسط علیرضا جاوید و محمد نجاری صورت گرفته است. بخش اول شامل سه گفت‌وگو است با علی میرسپاسی و محمد نقی زاده و مرتضی فرهادی که به ترتیب با عناوین «بنیان‌های مدرنیته ایرانی»، «بنیان‌های مدرنیته ژاپنی» و «یاریگری و مشارکت در فرهنگ ایرانی» مشخص شده است. باید توجه داشت که محتوای گفت‌وگوها از عناوین مطروحه فراتر می‌رود. این امر مشخصا در مورد گفت‌وگوی اول صدق می‌کند. بحث میرسپاسی به نوعی آسیب شناسی ساختار سیاسی ایران را نیز دربر می‌گیرد و به چالش این ساختار با مساله دموکراسی می‌پردازد. در نتیجه، این گفت‌وگوها می‌تواند چیزی فراتر از عناوین را هم به خواننده عرضه کند. گفت‌وگوها شکلی جدلی دارند و همین امر، پویایی گفت‌وگو و در نتیجه طرح مضامین جدید و فراتر رفتن از عناوین را در پی دارد. نکته مهم در این گفت‌وگوها، فنی بودن سوالات است و مشخص است که با سوالاتی سرسری روبه‌رو نیستیم، بلکه با سوالاتی مواجه هستیم که پیش‌تر کاویده شده‌اند. این فکرشدگی در مورد فصل‌بندی‌های بخش اول هم مصداق دارد. نسبت سنت ایرانی و مدرنیته، ایده‌ای است که سه فصل بخش اول را گردهم می‌آورد. این ایده، حتی در فصل دوم با عنوان «بنیان‌های مدرنیته ژاپنی» هم حضور دارد. سوال‌کنندگان گو اینکه این فصل را با نسبت سنت و مدرنیته در ژاپن آغاز می‌کنند، اما در نهایت بحث را به مقایسه این نسبت با بدیل ایرانی آن می‌رسانند. نکته مهم دیگر در مورد این سه گفت‌وگو، گزینش متخصصان فن است. در این بین گفت‌وگویی که با پروفسور محمد نقی‌زاده صورت گرفته است از سطحی متفاوت برخوردار است. انسجام پاسخ‌ها و چگونگی هدایت سیر بحث از جانب ایشان و دست پری که نقی‌زاده از اطلاعات و داده‌ها در مورد ژاپن دارد، مباحث او را تقریبا تلخیص‌ناپذیر کرده است.

بخش دوم کتاب با عنوان «مدرنیته و اندیشه غربی» مجموعه‌ای است از هفت گفت‌وگو در مورد کانت، ویتگنشتاین، آرنت، فوکو، رورتی و‌هابرماس که به ترتیب با عبدالکریم رشیدیان، ایرج قانونی، فاطمه ولیانی، عباس منوچهری، جهانگیر معینی علمداری، صالح نجفی و کمال پولادی صورت گرفته است. در این بخش نیز همچون بخش قبل با سوالات فنی و هدفمند مواجه ‌ایم. نکته قابل نقد در این بخش که نبود آن، نقطه قوت فصل قبل بود، عدم وجود ایده‌ای مرکزی برای ایجاد پیوندی ارگانیک بین فصول است. هر فصل به تنهایی به شکلی موجز و فنی، ساخت یافته است، به گونه‌ای که مخاطب با وجوه مهم آرای یک متفکر به خوبی آشنا می‌شود، اما نسبت بین فصول مشخص نیست. بخش سوم، دو گفت‌وگو با هوشنگ اتحاد و مهستی بحرینی را در بر‌می‌گیرد که به ترتیب در مورد صادق هدایت و آندره ژید است. گفت‌وگو با اتحاد، گفت‌وگویی است تخصصی در مورد زندگی نامه هدایت و تاثیر این زندگی بر آرای او. اتحاد، به شکل دقیقی، داده‌های زندگی نامه‌ای هدایت را ارائه می‌کند. بحرینی نیز به خوبی در مورد ژید و بستر سیاسی و اجتماعی آرای او سخن گفته است. عنوان این بخش که «دو جهان، دو اندیشه» نام دارد، به خوبی محتوای فصول را باز می‌تاباند.جاوید و نجاری در ابتدای هر فصل به شکل زیرنویس، گفت‌وگو شونده و کارنامه او را معرفی کرده و در انتهای هر فصل نیز، کتابنامه مربوط به موضوع گفت‌وگو را ذکر کرده‌اند. در نهایت باید گفت کتاب جاوید و نجاری، فتح بابی است در جهت حضور گفت‌وگو در ایران، به عنوان شکلی از انتقال دانش. شکلی که به خصوص با توجه به سبک زندگی بیمارگون ما ایرانی‌ها، می‌تواند بسیار کارساز باشد. سبک زندگی ما اجازه تمرکز ذهن و شکل خاصی از خلوت گزینی را که لازمه خواندن کتب جدی است را کمتر می‌دهد. به دلیل حضور این شکل زندگی، وجود گفت‌وگوهای فنی که می‌تواند دانش را سریع‌تر و فارغ از اقتضائات متن نویسی رسمی، منتقل کند، می‌تواند بسیار کارساز باشد. این کتاب توسط انتشارات آشیان و از مجموعه فرهنگ و علوم انسانی و در ۳۳۰ صفحه منتشر شده است.