کار و اندیشه

درباره چیستی و اهداف برنامه های مشارکتی

استاد بزرگی می‌گفت قبول که ما مشکلات اقتصادی داریم، قبول که در خیلی از حوزه‌ها خوب عمل نکرده‌ایم، قبول که از همه فرصت‌هایمان درست استفاده نکرده‌ایم، اما مشکل اساسی و اصلی ما اینها نیست. مشکل اساسی و اصلی ما ضعف فرهنگی است.

او می‌گفت اگر فرهنگ را اصلاح کنیم خود به خود دیگر حوزه‌ها رشد خواهد کرد، بحران اقتصادی حل می‌شود و کمبودها جبران می‌شود، چرا؟ چون دانش و آگاهی پیدا می‌کنیم؛ دانش این‌که در چنین حوزه‌هایی ضعف داریم و این‌که ضعف‌ها را با چه راهکارهایی می‌توانیم برطرف کنیم.

وقتی خوب فکر می‌کنی می‌بینی واقعا این‌طور است. ما برای این‌که مشکلاتمان را برطرف کنیم به فرهنگسازی نیاز داریم.

مثلا اگر می‌خواهیم منابع موجود را بیهوده هدر ندهیم باید به مردم آگاهی بدهیم. همکاری نکردن آنها چه نتایجی در بر خواهد داشت؟ حالا فکر کنیم این فرهنگسازی چگونه و از چه محلی باید انجام پذیرد؟

طبیعی است خیلی‌ها رسانه‌ها را به عنوان کانال‌های اصلی این کار می‌دانند و رسانه‌ها بخصوص رادیو و تلویزیون با توجه به فراگیری و انبوه مخاطبان وظیفه خطیری دارد، اما این‌طور نیست که نهادهای دیگر شانه خالی کنند و کنار بکشند.

مثلا ما در شرایط فعلی نیاز داریم منابع انرژی خود را به شکل بهینه مصرف کنیم. برای این‌که در این زمینه فرهنگسازی شود چه باید کرد؟ آیا تلویزیون موظف است به تنهایی وارد میدان شود و وظیفه آموزش همگانی را در همه حوزه‌ها و زمینه‌ها به عهده بگیرد؟

چنین انتظاری بعید است، اما این مهم با یک روش کارآمد و اصولی قابل دستیابی است و آن وقتی است که نهادها و ارگان‌ها با توجه به ماموریتی که دارند زمینه‌های همکاری و مشارکت با رادیو و تلویزیون را فراهم کنند. به عنوان مثال دستگاه‌های مسئول در زمینه منابع انرژی، اهداف و پیام‌های خود را در قالب برنامه‌هایی که با مشارکت رادیو و تلویزیون ساخته می‌شود باید به مخاطب منتقل کنند.

مزیت بزرگ این امر، همنشینی کار و اندیشه و انتقال پیام به مخاطب در بهترین حالت تاثیرگذاری است.

مشارکت نهادها با صدا و سیما نوعی تعامل دوسویه است. هر نهادی یکسری اهداف و ایده‌آل‌هایی و پیام‌هایی دارد که می‌خواهد به مخاطب منتقل کند.

او برای انتقال پیام خود حاضر است هزینه کند، اما مجرا یا کانال انتقال پیام را در اختیار ندارد و شیوه مناسب تاثیرگذاری آن را بلد نیست. در چنین شرایطی رادیو و تلویزیون می‌تواند به میدان بیاید و با توجه به مخاطبانی که نهاد مربوط برای خود تعریف کرده برنامه‌ریزی و برنامه‌سازی کند.

برای مثال در قالب سریال یا تله‌فیلم یا برنامه ترکیبی پیام آن نهاد را به صورت غیرمستقیم که بهترین شیوه اثرگذاری است به مخاطب منتقل کند. البته برنامه‌ساز رادیو و تلویزیون رگ خواب مخاطب را می‌داند و قادر است اسباب سرگرمی و جذب مخاطب را هم فراهم کند.

این تعامل دوسویه برای صدا و سیما هم مزیت‌هایی دارد، چون به هر حال بخشی از هزینه‌ها را می‌کاهد و نهاد مشارکت‌کننده موظف می‌شود تمام یا بخشی از هزینه‌های کار را بپردازد، اما بیش از صدا و سیما برای آن نهاد مفید است، چون به بهترین حالت، پیام خود را به مخاطبش منتقل می‌کند.

به این تعامل دوسویه در اصطلاح برنامه‌سازی، «برنامه‌های مشارکتی» می‌گویند. برنامه‌هایی که حاصل همکاری رادیو و تلویزیون با نهادهایی است که قصد دارد در حوزه کاری خود فرهنگسازی کند.

البته برنامه‌های مشارکتی از این نظر که گاهی نهادهای مشارکت‌کننده بی‌توجه به عناصر برنامه‌سازی از صدا و سیما می‌خواهد مبلّغ صرف آنها باشد، دچار اشکالاتی هم هست. به هر حال حسن بزرگ کار مشارکتی این است که با شیوه‌های غیرمستقیم، فرهنگسازی می‌کند و این نکته‌ای است که برخی نهادهای مشارکت‌کننده از آن غافل هستند.

اشکال دیگر مشارکت نهادها در ساخت برنامه‌ها وقتی نمود پیدا می‌کند که نهادها به عنوان سرمایه‌گذار یا به اصطلاح اسپانسر وارد میدان می‌شوند و هدفشان هم تبلیغ صرف است. در این شیوه که اتفاقا مخاطب هم متوجه آن می‌شود گاهی آنچنان تبلیغ شرکت سرمایه‌گذار انجام می‌شود که پیام اصلی اثر هم تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد.

به هر روی با توجه به اهمیتی که برنامه‌های مشارکتی دارد موضع پرونده این هفته را به این برنامه‌ها و اثرگذاری پیامی که منتقل می‌کنند، اختصاص داده‌ایم.

عزت صفوی