کارآفرینی پیش نیاز توسعه

نگاهی علمی به مفهوم کارآفرینی

کارآفرینان در ایران با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می کنند

کارآفرینی مفهومی است که تاکنون از دیدگاههای مختلف مورد بررسی قرار گرفته است و همه بر این باورند که کارآفرینی(Entrepreneurship ) موتور محرکه توسعه اقتصادی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه است. سه دلیل مهم کشورها برای توجه به مقوله کارآفرینی، تولید ثروت، توسعه تکنولوژی و اشتغال مولد است.درحالی که در کشور ما به اشتباه این مفهوم صرفا با اشتغال زایی مترادف شده است. لذا در این گزارش کوشیده شده تا به تعریف واقعی کارآفرین و جایگاه کارآفرینی در ایران پرداخته شود.

واژه کار آفرینی از کلمه فرانسوی Entreprenbre به معنای متعهد شدن نشات گرفته است. بنا به تعریف واژه نامه دانشگاهی: کارآفرین کسی است که متعهد می شود مخاطره های یک فعالیت اقتصادی را سازماندهی، اداره و تقبل کند. واژه کارآفرینی دیرزمانی پیش از آنکه مفهوم کلی کارآفرینی به زبان امروزی پدید آید، در زبان فرانسه ابداع شد. در اوایل سده شانزدهم میلادی کسانی را که در امر هدایت ماموریت های نظامی بودند ، کار آفرین می خواندند. از آن پس درباره دیگر انواع مخاطرات نیز همین واژه با محدودیت هایی مورد استفاده قرار می گرفت. از حدود سال ۱۷۰۰ میلادی به بعد، فرانسویان درباره پیمانکاران دولت که دست اندر کار ساخت جاده، پل، بندر و تاسیسات بودند، به کرات لفظ کارآفرین را به کار برده اند.

بدین ترتیب در اواخر دهه۷۰ در بسیاری از کشورهای پیشرفته به علت تغییر در ارزشها و گرایشهای جامعه و البته تغییرات جمعیت شناختی، موجی از کسب و کارهای کوچک و افراد خود اشتغال به وجود آمد. به علت تاثیرات عمیق این پدیده مطالعات زیادی از چهار دیدگاه اقتصاد، مدیریت، جامعه شناسی و روان شناسی انجام شده است.

کارآفرینی فرآیند یا مفهومی است که طی آن فرد کارآفرین با ایده های نو و خلاق و شناسایی فرصتهای جدید، با بسیج منابع به ایجاد کسب و شرکت های نو، سازمانهای جدید و نوآور رشد یابنده مبادرت می ورزد. این امر توام با پذیرش خطرات است ولی اغلب منجر به معرفی محصول یا ارائه خدمت به جامعه می شود. بنابراین "کارآفرینان" عوامل تغییر هستند که گاهی موجب پیشرفت های حیرت انگیز نیز شده اند.

در مورد تعریف کارآفرینی دیدگاه های مختلفی وجود دارد و درک کامل مفهوم و موضوع "کارآفرینی " نیازمند اطلاع از دیدگاه های بین رشته ای می باشد. کارآفرینی برحسب ماهیت خود و توجه محققان رشته های مختلف از نظر روانشناسی، جامعه شناسی، اقتصاد، صنعت و حتی تاریخی تعریف شده است.

کارآفرینی از مباحثی است که در تمامی ابعاد توسعه اقتصادی و اجتماعی از حدود ۲۰ سال به این طرف عملا در دنیای تجارت و کسب و کار مطرح شده است. از جمله تعاریف کارآفرینی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

ژوزف شومپیتر( ۱۹۳۴) فرآیند کارآفرینی را انجام کارهای جدید و یا ابداع روش های نوین در امور جاری می داند. از نظر وی نوآوری در هر یک از زمینه های ذیل کارآفرینی محسوب می شود:

۱) ارائه کالای جدید.

۲) ارائه روش جدید در فرآیند تولید.

۳) گشایش بازاری جدید.

۴) یافتن منابع جدید.

۵) ایجاد هر گونه تشکیلات جدید در صنعت.

کارآفرینی کیفیتی است که افراد را قادر می سازد یک فعالیت جدید را شروع کنند یا با قدرت و به طور ناباورانه فعالیت موجود را توسعه دهند.

ریچارد کانتیلون (۱۷۳۰) اولین کسی بود که این واژه را در علم اقتصاد ابداع و آن را اینچنین تعریف کرد: کارآفرین فردی است که ابزار تولید را به منظور ترکیب به صورت محصولاتی قابل عرضه به بازار خریداری می کند. کارآفرین در هنگام خرید از قیمت نهایی محصولات اطلاع ندارد.

جان باپتیست سی (۱۸۰۳) کار آفرین را فردی می داند که مسوولیت تولید و توزیع فعالیت اقتصادی خود را بر عهده دارد.

فرانک نایت (۱۹۲۱) کار آفرینان را کسانی می شناسد که در شرایط عدم قطعیت به اتخاذ تصمیم می پردازند و پیامدهای کامل آن تصمیمات را نیز شخصا می پذ یرند.

طبق نظر کاسون (۱۹۸۲) کار آفرین فردی است که تخصص وی "تصمیم گیری عقلایی و منطقی در مورد ایجاد هماهنگی در منابع کمیاب" می باشد. وی "داشتن توان داوری و قضاوت" را عنصری مشترک در تمامی کارآفرینان تشخیص داده است. از دیدگاه کارلند (۱۹۸۴) کار آفرین فردی است که شرکتی را به منظور سود و رشد تاسیس می نماید و آنرا مدیریت کرده و از آن برای پیشبرد اهداف شخصی استفاده می کند.

همچنین به تعاریف زیر نیز می توان اشاره کرد: کارآفرین کسی است که توانایی آن را دارد تا فرصتهای کسب و کار را ببیند و آنها را ارزیابی کند، منابع لازم را جمع آوری و از آنها بهره برداری و سپس عملیات مناسبی را برای رسیدن به موفقیت پی ریزی کند.

کارآفرینان کسانی هستند که با ایجاد محصولات وخدمات نوین مورد نیاز مردم، درآمد خوبی کسب می کنند. معمولا گمان می رود که کارآفرینان در راه اندازی شرکتها تبهر دارند در هر حال، آنها، از هیچ، کسب و کارجدید خلق می کنند. آنها به رغم مخاطرات بسیار، پیشگام کارهای جدید می شوند.

● تحمل ریسک

دکتر محمد اقبالی، در خصوص تعریف کارآفرین و جایگاه آن در اقتصاد کشور می گوید : بطور ساده کارآفرین به شخص حقیقی یا حقوقی ای گفته می شود که توانایی تحمل ریسک- اغلب مالی- را دارد و می تواند یک ایده اولیه را به یک فعالیت اقتصادی تبدیل کند. همه ما می توانیم یک کارآفرین باشیم، چه کارمند، چه کشاورز و... در هر پست و مقامی که باشیم در راه انجام فعالیت های خود می توانیم کارآفرین بوده و ایده های خود برای بهبود انجام کارها را به واقعیت تبدیل کنیم.

این عضو هیات علمی دانشگاه افزود: یک کشاورز می تواند با راه اندازی روش های جدید کاشت، آبیاری، نگهداری و... کمیت یا کیفیت محصولات خود را بالا ببرد. یک کارمند می تواند برای انجام فعالیت های روزانه و البته در چارچوب اختیارات خود روشهای جدیدی را اختیار کند تا انجام کارها برای خود و ارباب رجوع سریع تر و با کیفیت بالاتری صورت پذیرد. یک مهندس یا شرکت می تواند با قبول هزینه های تولید آزمایشگاهی، نمونه ای از یک محصول را تولید کرده و در صورت مفید بودن آنرا تولید انبوه نماید و به جامعه خود خدمت کند. یک مربی تیم فوتبال می تواند با اتخاذ روشهای مدیریتی وarrange یک تیم به موفقیت های بسیار دست پیدا کند و ....

وی گفت: همانطور که مشاهده می کنید در تمام مثالهایی که آورده شد نوعی ریسک وجود دارد. این ریسک ممکن است باعث از بین رفتن محصول کشاورز شود یا باعث شود تا کارمند توبیخ یا اخراج شود و یا سرمایه گذاری آن مهندس یا شرکت به هدر رود و دست آخر آنکه آن مربی تیم ممکن است سمت یا اعتبار خود را از دست دهد. بنابراین مشاهده می کنید که بسادگی می توان این نتیجه را گرفت که "کارآفرینی بدون ریسک امکان پذیر نمی باشد." شاید از همین جمله بتوان فهمید که چرا در کشور ما در میان جوانان کارآفرینی جایگاه والایی ندارد، فعلا" اجازه دهید بحث فنی را ادامه دهیم.

اقبالی در خصوص اینکه کارآفرین چه ویژگی هایی دارد، گفت: خود اتکایی از اولین خصوصیات یک کارآفرین است. با کمک این نیرو کارآفرین می تواند به مبارزه با سختی ها بپردازد. بنابراین اگر می خواهید کار آفرین باشید باید این توانایی را در خود تقویت کنید.

وی افزود: استفاده از نهایت بهره وری از دیگر ویژگی های یک کارآفرین هست. یک کارآفرین همواره می خواهد از وقت خود بهترین استفاده را کند.

اقبالی گفت: آنها همواره به هدف نگاه می کنند و شب و روز فکرشان رسیدن به هدف می باشد. دقت کنید که تمرکز بر هدف برای بسیاری از مردم دشوار است اغلب به کاری که در حال انجام دادن آن هستند فکر می کنند نه هدف.

از دکتر اقبالی در خصوص نقش دانشگاه ها در پرورش کارآفرین سوال شد و وی در پاسخ گفت: افراد از ویژگی های شخصیتی خاص و گوناگونی برخوردار هستند. طبیعی است که برخی از ویژگی های کارآفرینان متمایز و برجسته از سایر افراد است به طور مثال داشتن خلاقیت و نوآوری، دارا بودن قدرت تحمل ابهام، داشتن اعتماد بنفس و عزت نفس، آینده نگر و عمل گرا بودن، و فرصت شناس بودن. شیوه های پرورش این ویژگیها متفاوت است. مطالعه و بررسی در زمینه اقدامات بعمل آمده در مورد موضوع کارآفرینی در کشورهای مختلف بیانگر آن است که دانشگاه ها در زمینه های آموزشی و پژوهشی پیشقدم بوده اند ولی فارغ التحصیلان بدون توجه و قصد بکارگیری آموخته ها و قدرت ابتکار خود در راستای شروع کار و ارائه محصول و خدمت در بازار کار، چندان موفق نبوده اند.

وی در ادامه درباره راه های ترویج روحیه کارآفرینی از طریق ایجاد و حمایت از خلاقیت ها توسط اساتید، گفت: چند راهکار می تواند مفید واقع گردد; طرح سوالات و گاهی ایجاد محیط معماگونه در تدریس، آموزش نحوه تفکر علمی و چگونگی آزمون فرضیه ها، تشویق دانشجویان به مشارکت و ذهن انگیزی در تدریس،محترم شمردن سوالات اصیل،اجازه دادن برای برقراری ارتباط جهت گفتگو در مورد تجاربی که کسب کرده اند، تشویق به احساس عزت نفس و اعتماد به نفس و تشویق دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی به اخذ پایان نامه های مرتبط با مفاهیم کارآفرینی. از جمله مسائلی است که اساتید می توانند به آنها توجه کنند.

● موانع پیش روی کارآفرینی

مهندس مریم دارابی، که در حوزه تدوین طرح های توجیهی برای کارآفرینی فعالیت می کند در خصوص موانع کارآفرینی می گوید: در بعد عوامل ضدانگیزشی مواردی مانند خطرپذیری مالی وجود دارد، در این شرایط افراد به گمان اینکه در صورت خطرپذیری مالی احتمال بازگشت سرمایه ضعیف است در نتیجه گرایش به سمت کارآفرینی کم می شود. عامل بعدی در این زمینه عدم تامین مالی کارآفرینان است، فرد کارآفرین ایده دارد اما سرمایه لازم برای ارزش آفرینی را ندارد، در نتیجه آنان که سرمایه دارند، ریسک نمی کنند و افرادی که می خواهند ریسک کنند و کارآفرینی انجام دهند، سرمایه ندارند. بوروکراسی حاکم بر ادارات به عنوان یکی دیگر از عوامل ضدانگیزشی مطرح است. بحث فقدان امنیت اجتماعی از نظر کارآفرینانه هم مساله بعدی است. از دیگر عوامل ضدانگیزشی می توان به عوامل فرهنگی هم اشاره کرد، که شرایط و محیط خیلی مشوق کارآفرینی نیست. متاسفانه در فرهنگ ما جایی برای تشویق خلاقیت، ایده پروری و ریسک پذیری نیست.

وی افزود: در دسته بندی مربوط به قوانین و مقررات بیشترین موارد موانع قانونی ناشی از مقررات بانکی است. کارآفرینان اعلام می کنند که با مقررات بانکی مشکل دارند و این قوانین و مقررات را مانع توسعه کارآفرینی می دانند.

مهندس دارابی اظهار داشت :از نارسایی های محیط کسب و کار برای شرکت های جدید و در حال رشد، می توان به فقدان زیرساخت های تجاری، تخصصی و حرفه ای مورد نیاز، عدم حمایت هنجارهای اجتماعی و فرهنگی از کارآفرینی و فقدان یا ناکافی بودن برنامه های دولتی برای کمک به شرکت های جدید اشاره کرد. همچنین عدم تاکید نظام تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش و آموزش عالی) بر توسعه کارآفرینی، نبود فضای آزاد بازار و فقدان یا ناکافی بودن سیاست های دولتی برای شرکت های جدید از دیگر مسائل پیش روی کارآفرینی در ایران است.

این کارشناس در خصوص پیامدهای توسعه کارآفرینی در جامعه می گوید :کارآفرینی به معنی فرآیند کشف و بهره برداری از فرصت ها به منظور ارزش آفرینی در حوزه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بوده و پایه و اساس توسعه پایدار و همه جانبه تلقی می شود. توسعه کارآفرینی فرآیندی پیچیده، بلندمدت و فراگیر است که البته نقش بسزایی در رشد و توسعه اقتصادی کشورها دارد، به طوری که امروزه کارآفرینی به مهمترین ابزار توسعه اقتصادی جوامع پیشرفته تبدیل شده است. از این رو افزایش فعالیت های کارآفرینانه همراه با افزایش تولید ناخالص ملی و در نتیجه افزایش درآمد ملی، رفاه و آسایش در جامعه است. بدین ترتیب توسعه کارآفرینی نقش شایسته ای برای حضور فعال در بازارهای جهانی، اشتغالزایی پایدار، توسعه عدالت، کاهش فقر و حل مشکلات جامعه، دولت و بخش عمومی دارد.

● گلایه های یک کار آفرین

مهندس مهدی فلاح که در سال جاری به عنوان کارآفرین نمونه انتخاب شده، در خصوص مشکلات کارآفرینی در ایران می گوید: فقدان فرهنگ حمایت از کارآفرین در سطوح مختلف سبب شده، تا یک کارآفرین همواره با مشکلات اساسی در اجرا روبرو باشد.

وی افزود: در ایران ، کارآفرین با سرمایه گذار یکسان محسوب می شود که در کشورهای توسعه یافته چنین نیست.

مهندس فلاح گفت: در کشورهای توسعه یافته، موسساتی هستند که سرمایه را از سرمایه گذار می گیرد و با حمایت بیمه ها و تخصصی که دارند، کاری را طراحی و ایجاد می کنند و بعد از رسیدن به تولید به سرمایه گذار برای ادامه مدیریت تحویل می دهند.

وی گفت: اما در ایران تقریبا همه چیز برعهده سرمایه گذار است و اگر متخصصی یافت شود که توانایی کارآفرینی داشته باشد، اگر سرمایه گذاری پیدا نکند، تخصصش بی فایده خواهد ماند. برای تسهیلات بانکی نیز آن میزان اسناد طلب می کنند که کارآفرین با مشکلات عدیده روبرو می شود.

این کارآفرین نمونه افزود: باید سیاست های حمایتی برای کارآفرین ها صورت گیرد تا کشور با تولید و ایجاد شغل، گامی جدی در رفع بیکاری و تولید منابع جدید برای کشور بردارد.

● GEM چیست؟

کارآفرینی در کشور ما تا چند سال پیش جایگاهی نداشت، اما امروز با اجرای پروژه های پژوهشی چونGEM که با اندازه گیری شاخص های استاندارد امکان شناخت دقیق از وضعیت کارآفرینی را فراهم می کند به عنوان راهبردی اثربخش برای توسعه اقتصادی و اجتماعی شناخته شده است.

دکتر محمدرضا زالی استاد دانشگاه تهران، در این خصوص می گویدEntrepreneurshipMonitor Glodal اGEM) یک کنسرسیوم دانشگاهی مرکب از تیم های علمی و پژوهشی است که سالانه روند فعالیت های کارآفرینانه را در جهان رصد می کند. دیده بان جهانی کارآفرینی در سال ۱۹۹۷ با حمایت و پشتیبانی دانشگاه بابسون ، دانشکده کسب و کار لندن و همچنین بنیاد کارآفرینی کافمن آغاز به کار کرد. در اولین گزارش سالانهGEM که در سال ۱۹۹۹ منتشر شد، تنها ۱۴ کشور همکاری داشتند، اما اعضای آن طی این سال ها تا سال ۲۰۰۶ میلادی به ۴۲ کشور رسید. در۱۰ اکتبر سال ۲۰۰۷ ایران نیز به عضویتGEM درآمد و از اوایل سال ۱۳۷۸ دفتر دیده بان جهانی در دانشکده کارآفرینی تاسیس شد.

وی در خصوص اینکه GEM چه اهدافی را دنبال می کند و چه چشم اندازهایی را برای خود ترسیم کرده است، می گوید: به طور کلی برنامه پژوهشی GEM سه هدف را دنبال می کند;

۱) هدف اول سنجش سطح فعالیت کارآفرینانه درمیان کشورهای عضو است. با اندازه گیری شاخص های استانداردGEM می توانیم بگوییم که در یک جامعه چقدر فعالیت های کارآفرینانه شکل گرفته و رواج دارد.

۲) هدف دوم کشف رابطه نظام مند میان کارآفرینی و رشد اقتصاد ملی است. براساس این هدف هر سال بررسی می شود که چه میزان از رشد و توسعه اقتصادی در یک کشور تحت تاثیر فعالیت های کارآفرینی است.

۲) هدف سوم شناسایی عوامل موثر در ارتقای سطح فعالیت کارآفرینانه است که بر مبنای این هدف عوامل موثر بر توسعه کارآفرینی در کشورهای عضو بررسی می شود.

وی افزود: دیده بان جهانی کارآفرینی براساس چشم اندازی که برای خود ترسیم کرده به دنبال این است که نسبت بیشتری از کشورهای عضو سازمان همکاری های توسعه اقتصادی(OECD) و غیرOECD را با هدف دستیابی به شناختی دقیق تر از کارآفرینان و نقش آنها در توسعه اقتصادی پوشش دهد. ماموریت دیده بان جهانی کارآفرینی ارائه استاندارد های بین المللی بر مبنای روش شناسی پژوهشی در کارآفرینی است.

● تفاوت کارآفرین با نوآور

همانطور که مطرح شد، بین کارآفرین و مقوله هایی مثل خلاق ، مخترع، نو آور و سرمایه گذار تفاوت وجود دارد و قطعا حرکت به سمتی که از کارآفرینی برای توسعه کشور بهره بگیریم، داشتن تعریفی دقیق از کارآفرینی و دانستن تفوت های آن با مسائل دیگر است. خلاق: خلاقیت یک پدیده ذهنی است و فرد خلاق کسی است که فکر و ایده جدیدی دارد و به دنبال روش جدیدی برای هر موضوع است. به عنوان مثال،هر کدام از افراد عادی در مواجه شدن با شیشه کثیف خودرو، به این فکر می افتند که شیشه را تمیز کنند. ولی فرد خلاق احتمالا به این فکر می افتد که چگونه می توان شیشه ای تولید کرد که کثیف نشود. در اینجا فرد خلاق به دنبال راه تازه برای یک مشکل است.

▪ مخترع: خلاقیت و اختراع به هم نزدیک اند. گفته شد که فرد خلاق، به دنبال راه و روش تازه برای حل مشکل است اما او هنوز این راه و روش را پیدانکرده است. ایجاد کننده راه و روش تازه، همان مخترع است. پس مخترع کسی است که روش یا محصولی را برای اولین بار تولید می کند. در مثال فوق،کسی که شیشه ای تولید کند که کثیف نشود و نیاز به شستن نداشته باشد،مخترع است.

▪ نوآور: نوآور کسی است که قابلیت استفاده و مقرون به صرفه بودن محصول اختراع شده را بررسی و در صورت امکان، آن را تجاری می کند.در مثال بالا، پس از اختراع شیشه توسط مخترع، فرد نوآور بررسی می کند که شیشه تولید شده در مقایسه با شیشه های قبلی، چقدر مقرون به صرفه و اقتصادی است؟

▪ سرمایه گذار: سرمایه گذار کسی است که سرمایه (مالی) را در اختیار افراد (در اینجا منظور کارآفرینان است) می گذارد ودر برابر آن در سود و منفعت به دست آمده نیز شریک می شود. در مثال فوق،کار آفرین برای تجاری کردن محصول تازه اختراع شده(شیشه)، احتمالا به سرمایه زیادی نیاز دارد. به همین خاطر،با سرمایه گذاری صحبت می کند تا از سرمایه او برای انتقال محصول به بازار استفاده کنند.سرمایه گذار نیز قبول می کند و سرمایه خود را در اختیار کارآفرین می گذارد و در پی آن، در سودی که از این راه به دست می آید، شریک شود.

▪ کارآفرین: کارآفرین فردی است دارای ایده و فکر جدید که از طریق ایجاد یک کسب و کار با بسیج منابع که همراه با مخاطره مالی، اجتماعی و حیثیتی است محصول یا خدمت جدید به بازار ارائه می دهد.

● تجربه در کارآفرینی

آنجه که تقویت کننده و جهت دهنده به سمت انتخاب آگاهانه و فرصت گرایانه می باشد استفاده از تجربیاتی است که در دیگران در شکار فرصتها بدست آورده اند و تجربه آنها بعنوان الگو برای کارآفرینان آتی می تواند موثر و مفید باشد. آنچه که مسلم می باشد این است که در تعیین مسیر موفقیت همه چیز از بازار و بازارگردی و کنجکاوی و سماجت و اصرار شروع می شود.

کارآفرین بالقوه بدنبال لحظه تاریخی شکار فرصت ها است تا پس از تشخیص فرصت اقدام آگاهانه خود را شروع کند.

به این مسئله به دو صورت می توان نگاه کرد.

۱) افرادی که دید کارآفرینانه داشته اند چگونه مبادرت به اقدام کارآفرینی نموده اند.

۲) افراد عادی که پتانسیل و آرزوی کارآفرینی دارند، چگونه نگاه کارآفرینانه در آنها تقویت گردد و آیا اساسا این دید و تجربه انتقال پذیر می باشد.

خیلی اوقات کارآفرینان بدون پشتوانه و آگاهی از تئوری و تجربیات و ادبیات کارآفرینی و اقدام کارآفرینانه، این بدین معنا است که عمل گرایی و تشخیص فرصتها در بسیاری از موارد الزاما داشتن آگاهی قبلی و اطلاع از مبانی تئوری، شناخت صنعت یا خدمات خاص یا... را از یک موضوع نمی خواهد، اما فرد در اثر سوابق خود و انرژی ذخیره شده درونی که انگیزش فرد را تشکیل می دهد بر اثر یک تصادف و برخورد تشخیص فرصت و شکار فرصت می کند و این جرقه و تصمیم منجر به اقدام کارآفرینانه می شود و خیلی اوقات نیز منجر به موفقیت خواهد شود.

نویسنده : مهری نقدیان