تاریخ فلسفه معاصر ایران در محاصره آهن ها

چهارراه ولی عصر عج , پایین تر از پارک دانشجو در میان شلوغی, دود و سر و صدای ماشین ها در گذر یکی, دو خیابان فرعی, ساختمانی واقع است که برای دانشجویان و علاقه مندان به فلسفه در حکم مأمنی امن به شمار می آید

چهارراه ولی‌عصر(عج)، پایین‌تر از پارک دانشجو در میان شلوغی، دود و سر و صدای ماشین‌ها در گذر یکی، دو خیابان‌ فرعی، ساختمانی واقع است که برای دانشجویان و علاقه‌مندان به فلسفه در حکم مأمنی امن به شمار می‌آید. انجمن حکمت و فلسفه یا با نام جدیدش موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، ردپای اهالی فلسفه، نویسندگان و اساتید بسیاری را بر خود دارد؛ اساتیدی که شاگردان‌شان حالا خود اساتید طراز اول دانشگاه‌های ایران هستند. چهار دهه پس از تاسیس این انجمن نگرانی‌هایی بابت حریم آن شکل گرفته است. رییس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در گفت‌وگو با «مهر» به همین نگرانی اشاره می‌کند: ساخت یک مجتمع تجاری هشت طبقه روبه‌روی ساختمان تاریخی و ثبت‌شده موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به تهدیدی برای حریم این بنای ثبت‌شده در فهرست آثار ملی و بافت فرهنگی خیابان آراکلیان تهران تبدیل شده است. غلامرضا اعوانی این موسسه را جزیره فرهنگی خیابان‌های اطراف امیراکرم تهران دانسته و تاسف خورده که «ساخت و سازهای تجاری باعث می‌شود فضای فرهنگی حاکم بر این محله و موسسه از بین برود و تحت‌الشعاع قرار گیرد؛ هر چند ممکن است این موضوع از نظر شهرداری و مراکز دیگر چندان اهمیتی نداشته باشد.»

● میراث فلسفی و فکری ایران

انجمن حکمت و فلسفه در دی‌ماه ۱۳۵۳ به منظور ترویج و گسترش میراث فلسفی و فکری ایران در دوران اسلامی و قبل از اسلام در داخل و خارج از کشور و نیز آشنا کردن هر چه بیشتر ایرانیان با سنت‌های فکری و فلسفی تمدن‌های شرق و غرب و تطبیق و مقایسه مکتب‌های مختلف فلسفی شروع به کار کرد. فعالیت انجمن را می‌توان به عنوان نقطه عطفی در تاریخ فلسفه معاصر ایران دانست. این انجمن که توسط سیدحسین نصر تاسیس شد، توانست در طول فعالیت خود محلی برای حضور فیلسوفانی شود که تا آن زمان سابقه‌ای از حضور آنان در ایران متصور نبود. انتشار مجله «جاویدان خرد» یکی دیگر از اقدام‌های مهم این انجمن بود. این نشریه که به زبان‌های فارسی، انگلیسی، آلمانی و فرانسوی در تیراژ ۳۰۰۰ نسخه منتشر می‌شد توانست طی مدت کوتاهی (تنها شش شماره) در محافل بین‌المللی فلسفه مطرح شود. انجمن حکمت و فلسفه ایران با تشکیل کلاس‌های آزاد که همه بر اساس قرائت و تفسیر متون اصیل فکری و فلسفی اداره می‌شدند شاگردان خوبی را در این حوزه پروراند که امروز هر یک از ایشان خود اساتید برجسته‌ای هستند. در کنار کلاس‌های آموزشی باید به سخنرانی‌های فیلسوفان مختلف ایرانی و غیرایرانی اشاره کرد که در انجمن انجام شده است. با انقلاب اسلامی، دوره جدیدی از فعالیت‌های انجمن حکمت و فلسفه شروع شد. در سال ۶۱ کلاس‌های فلسفه مجددا دایر شدند و فضای کشور که به مباحث گوناگون فلسفه نیازمند بود با سخنرانی استادان زیادی رونق گرفت. این افراد با سخنرانی‌هایشان جانی دوباره به انجمن دادند. در سال ۶۳، این انجمن و ۱۲ موسسه دیگر زیر نظر وزارت علوم و موسسه مطالعات فرهنگی (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی کنونی) قرار گرفتند.

● تغییر نام

۳۰‌سالگی انجمن با پوست‌اندازی آن همراه بود. انجمن در سال ۱۳۸۰ با عنوان موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به صورت مستقل و با شش گروه پژوهشی کار خود را آغاز کرد. در آبان‌ماه ۸۳ این موسسه به طور رسمی کار خود را آغاز کرد. فعالیت‌های موسسه در شش حوزه تعریف شده‌اند و هر کدام از حوزه‌ها مدیر گروهی دارد. فلسفه غرب به مدیریت غلامرضا اعوانی (ریاست موسسه)، فلسفه اسلامی به مدیریت غلامحسین ابراهیمی‌دینانی، کلام به مدیریت مصطفی محقق‌داماد، مطالعات علم به مدیریت شاپور اعتماد، ادیان و عرفان به مدیریت شهرام پازوکی و منطق به مدیریت موحد. هر کدام از این حوزه‌ها کارشناسانی را نیز در زیرمجموعه خود دارند. بیش از ۲۰‌نفر هم‌اکنون عضو هیات علمی موسسه هستند. موسسه همچنین چند دوره است دانشجویان دکترا را در شاخه‌های فلسفه اسلامی، فلسفه غرب و مطالعات علم جذب کرده است. در کنار تمامی فعالیت‌های موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، می‌توان به برگزاری همایش و نشست‌های متعدد آن اشاره کرد. برگزاری چنین نشست‌ها و همایش‌هایی تاکنون در نوع خود کم‌نظیر بوده است. افراد مطرحی در موسسه سخنرانی کرده‌اند و جدیدترین آرای خود را با پژوهشگران موسسه و دیگر متخصصان فلسفه در ایران در میان گذشته‌اند. موسسه چندی است انتشار مجله «جاویدان خرد» را نیز از سر گرفته است.

● دیوارهای مزاحم

حال انجمن در چهارمین دهه از فعالیت خود با چالشی عجیب مواجه شده است. به گفته غلامرضا اعوانی روبه‌روی انجمن سال‌ها ساختمانی با کاربری کارگاه دوزندگی بود اما از هشت‌ماه پیش تاکنون سرمایه‌گذارانی قصد دارند به جای آن یک ساختمان با کاربری مسکونی و تجاری بسازند. این در حالی است که خیابان شهید آراکلیان عرض باریکی دارد و ایجاد یک مجتمع تجاری هشت طبقه در آن، این خیابان را بسیار شلوغ می‌کند. وقتی اینجا مرکز تجاری شود، هیاهوی رفت‌و‌آمدها نیز بیشتر می‌شود، در حالی که تمامی رفت‌و‌آمدها در این خیابان و موسسه مربوط به قشر فرهنگی بوده و هست. رییس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران تصریح کرد: در مذاکرات هیات امنا با شهرداری بیان شد که سه طبقه از این ساختمان زیرزمین است بنابراین ارتفاع این ساختمان تاثیر زیادی‌ بر حریم موسسه نمی‌گذارد درحالی که تنها نگرانی ما ارتفاع ساختمان جدید نیست بلکه بافت فرهنگی محله نیز مدنظر است که متاسفانه با ایجاد این مجتمع از بین می‌رود. گلایه اعوانی البته دامن وزارت ارشاد را نیز گرفت: «وزارت ارشاد از پارک دانشجو تا تالار وحدت را مرکز فرهنگی اعلام کرده است اما حق آن بود که این محدوده تا خیابان نوفل لوشاتو گسترش می‌یافت.» پیشتر شهین اعوانی، معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی انجمن نیز نگرانی خود را بابت ساخت این مجموعه ابراز کرده بود: «من از سال ۱۳۵۶ تاکنون در این انجمن مشغول به کار هستم.

آن زمان این خیابانی که به نام شهید وارتان آراکلیان نامگذاری شده است، کوچه نظامی نام داشت قرار بر این بود که ساختمان‌های روبه‌روی انجمن حکمت و فلسفه به تناوب به پژوهشکده‌های فلسفه علم، فلسفه اخلاق، تاریخ علم وفلسفه تطبیقی و حکمت اسلام و غرب اختصاص یابد. اما متاسفانه بدون هیچ‌گونه تغییری کوچه به خیابان تبدیل شد و ساختمان‌های اطراف به صورت واحدهای مرتفع مسکونی درآمد و اخیرا ساختمان روبه‌روی انجمن حکمت و فلسفه، قرار است تبدیل به مرکز تجاری شود!» اینها تنها بخشی از دغدغه‌های مسوولان انجمن حکمت است که به گوش می‌رسد، نگرانی‌های بسیاری هست که ناگفتنی و ناشنیدنی است. البته آنچه به جایی نرسد؛ فریاد است.