آیا نرخ بیکاری در کشور رو به کاهش است

روند تغییرات نرخ بیکاری زنان و مردان در ایران

در کشوری که جمعیتی جوان و اقتصادی دارد لنگان، بدترین چیزی که می‌تواند اتفاق بیفتد، از دید اقتصاددانی که می‌خواهد سر از «کار» بقیه درآورد، این است که حتی آماری نداشته باشیم از اینکه چند نفر سرِ کار هستند و چند نفر آرزو دارند سرِ کار بروند.

در برخی کشورها، قضیه را اینطور حل و فصل کرده‌اند که یکی را گذاشته‌اند سرِ کار سر درآوردن از کار مردم و جار زدنِ آن. این بنده خدا سرِ ماه که می‌شود، چرتکه‌اش را می‌اندازد و عدد و رقمش را بالا و پایین می‌کند و جار می‌زند که مثلا دو کرور آدم رفتند سرِ کار و سه کرور دیگر آرزو دارند بروند سر کار و قس علی هذا. بقیه هم مثل بچه آدم حرفش را می‌پذیرند.

در بلاد ما دعوایی است سرِ ماجرا. از همان پانزده سال پیش که عدد و رقم سرشماری به مذاق علما و فضلا خوش نیامد، تا حالا که دارند هر سال می‌شمارند سرِ کار رفتگان و آرزومندان را. این سال‌های اخیر هم که دعوا حسابی بالا گرفته و حالا هم که یکی از آقایان که زمانی خودش جزو چرتکه‌اندازان بود اعلام فرموده که چرتکه ما همچین درست و راست نبوده در آن زمان، قضیه بیخ پیدا کرده حسابی. مزید بر علت شده قضیه تعریف سرِ کار رفتن. روزگاری بود که باید آدم حسابی سرِ کار می‌رفت تا عددی محسوب شود. حالا هر که را که همچین بگی نگی سرِ کار رفته باشد را می‌توان عددی حساب کرد. ظاهرا چرتکه آقایان در سایر امور احصائیه هم دست کمی‌از این ندارد. خلاصه درد سرتان ندهم اوضاع حسابی قمر است در عقرب.

همه اینها را گفتیم تا بگوییم آستینمان را بالا زدیم تا ته‌وتوی سرِ کار رفتن مردم را در آوریم!

● روند تغییرات نرخ بیکاری زنان و مردان در ایران

آمار اشتغال و بیکاری چه می‌گویند و چگونه می‌توان نرخ‌های بیکاری که این روزها به وفور در رسانه‌ها اعلام می‌شود را ارزیابی کرد؟

منبع اول برای آمار بیکاری کل کشور، سرشماری عمومی‌نفوس و مسکن است که فقط در فاصله‌های ده‌ساله در دسترس است.

منبع دوم برای سال‌های آخر دهه هفتاد و سال‌های اولیه دهه هشتاد، آمارگیری اشتغال و بیکاری است که از سال ۱۳۷۶ شروع شد و تا سال ۱۳۸۳ ادامه داشت. در سال‌های اخیر طرحی مشابه تحت عنوان آمارگیری نیروی کار اجرا می‌شود که منبع اصلی اعلام آمار نرخ بیکاری است. در این سال‌ها اما و اگرهای زیادی در مورد صحت این آمار مطرح شده است که می‌توانید در این زمینه مقاله اخیر دکتر جواد صالحی اصفهانی را هم ببینید [۱].

آمار بیکاری دیگری از آمارگیری هزینه و بودجه خانوار قابل دستیابی است. این آمارگیری برای اندازه‌گیری بیکاری طراحی نشده، ولی از آنجا که از قدیمی‌ترین آمارهای تهیه شده در ایران است و اعتبار قابل توجهی دارد، می‌توان از آن برای تکمیل آمار دیگر استفاده کرد.

نمودار فوق بیکاری کل و بیکاری مردان و زنان در مناطق شهری و روستایی را نشان می‌دهد. دو نقطه قرمز هم مربوط به بیکاری کل از سرشماری‌های سال‌های ۷۵ و ۸۵ است. تفاوت نرخ بیکاری دو منبع می‌تواند به تفاوت نوع آمارگیری و تعاریف برگردد. (بخشی از آن هم احتمالا به این برمی‌گردد که تعداد زیادی «سرباز وظیفه» هستند که در آمار سرشماری جزو شاغلان هستند ولی در آمارگیری از خانوارها وارد نمی‌شوند. آنچه مهم است روند افزایش بیکاری در طول سال‌های گذشته است که در میان همه گروه‌ها و در کل، کاملا مشهود است.)

نکته دیگر این است که بخشی (در حدود سه درصد) از افرادی که گزینه «شاغل» را در آمار بودجه خانوار انتخاب کرده‌اند، وقتی در بخش اطلاعات شغلی با سوال «آیا در حال حاضر شاغل هستید» مواجه می‌شوند، پاسخ منفی می‌دهند. این امر، حتی اگر نشان از بیکار بودن این افراد ندهد، نشان از متزلزل بودن موقعیت شغلی حداقل بخشی از آنها دارد.

تنها دلیلی که می‌تواند باعث کاهش شیب فزاینده نرخ بیکاری (و نه کاهش نرخ) شود، اثر ناامیدی نرخ بیکاری است. بیکاران جویای کار، به‌خصوص آنهایی که گزینه‌ای غیر از کار کردن برایشان ممکن است، بعد از مدتی جست‌وجوی بی نتیجه از بازار کار خارج می‌شوند. این امر در کوتاه مدت سبب می‌شود که نرخ بیکاری افزایش زیادی نیابد ولی در بلندمدت کاهش نرخ بیکاری را سخت‌تر می‌کند، چرا که به محض بهبود اندک در بازار کار، بخشی از جویندگانِ ناامید مجددا وارد بازار کار می‌شوند. همچنین افرادی که به دلیل وضع اقتصادی نامناسب حاضر شده‌اند در مشاغلی با درآمد کم یا ناهمساز با توانایی‌شان مشغول شوند، با بهبود بازار کار به جمع جویندگان کار خواهند پیوست و به این ترتیب نرخ بیکاری افزایش خواهد یافت.

بر مبنای نمودار و تحلیل فوق و نیز بر مبنای داده‌های پراکنده، ولی کمابیش قابل توجهی که از رشد ضعیف اقتصادی سال‌های اخیر وجود دارد، شخصا به هر داده‌ای که نرخ بیکاری را زیر ۱۵ درصد معرفی می‌کند مشکوکم. بیشتر از آن به هر مطلبی که خبر از کاهش سریع و قابل توجه نرخ بیکاری بدهد، مشکوکم.

دکتر حسین عباسی

استاد اقتصاد دانشگاه «بلومزبرگ»

منبع: وبلاگ «مجله اقتصادی»

وبلاگ «مجله اقتصادی»، وبلاگ بسیار پرسابقه‌ای است که می‌کوشد تا مسایل مربوط به اقتصاد ایران را به زبانی ساده مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. این وبلاگ در آدرس اینترنتی زیر قابل دسترسی است:

http://irpdonline.com

ارجاعات:

[۱]: این مقاله در وبلاگ دکتر صالحی اصفهانی منتشر شده و ترجمه آن در همین صفحه قابل مشاهده است. ضمنا متن انگلیسی این مقاله، در آدرس اینترنتی زیر موجود است:

http://djavad.wordpress.com/۲۰۱۱/۱۲/۱۳/taking‌the‌surprise‌out‌of‌irans‌low‌unemployment‌rate/#more‌۱۳۷۴