ارزیابی تکنولوژی, ابزار کمک به سیاست گذاری

اهمیت روزافزون تکنولوژی و موضوعات مرتبط با آن سال هاست که سیاست گذاران را در کشورهای مختلف به خود مشغول کرده است

اهمیت روزافزون تکنولوژی و موضوعات مرتبط با آن سال‌هاست که سیاست‌گذاران را در کشورهای مختلف به خود مشغول کرده است. سیاست‌گذاران برای مطالعه‌ی موضوعات تکنولوژیک و تصمیم‌گیری در مورد جنبه‌های مختلف آن، به ابزارهایی نیاز دارند که اطلاعات لازم را برای آن‌ها فراهم نماید، و به آن‌ها در سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در این حوزه کمک کند. این موضوع در سال‌های اخیر و با پیش‌رفته و پیچیده‌تر شدن تکنولوژی‌ها و هم‌چنین افزایش سرعت تغییرات آن‌ها اهمیت بیش‌تری یافته است، زیرا نه‌تنها سیاست‌گذاران به جنبه‌ها‌ی مختلف مساله واقف نیستند، که حتی دانشمندان نیز در درک همه‌ی این جنبه‌ها و پیش‌بینی تحولات آینده با مشکلات و تردیدهای جدی مواجه‌اند.

ارزیابی تکنولوژی)TA -Technology Assessment( ابزاری است برای فراهم آوردن اطلاعات لازم برای سیاست‌گذاران. با پیچیده‌تر شدن تکنولوژی‌ها و افزایش تردید‌ها در این حوزه و هم‌چنین توسعه‌ی روندهای دموکراتیک، بهره‌گیری از نظرات گروه‌ها و افراد مختلف در فرآیندهای سیاست‌گذاری بیش از پیش لازم شده است. البته ارزیابی تکنولوژی نیز به عنوان ابزاری در این حوزه از این روند دور نمانده، و مشارکت گروه‌های مختلف در آن به جزئی جدا نشدنی تبدیل شده است. به هر روی امروزه، «ارزیابی تکنولوژی فرآیندی علمی و تعاملی در راستای شکل‌دهی نظرات پیرامون جنبه‌های اجتماعی علم و تکنولوژی است.»

در کشور ما نیز سیاست‌گذاران به اهمیت استفاده از روش‌های علمی در تصمیم‌گیری‌ها پی برده‌اند.کتاب ارزیابی تکنولوژی، ابزار کمک به سیاست‌گذاری نیز حاصل مطالعاتی است که در این زمینه در انجام شده است.

متاسفانه، مطالعات در حوزه‌ی ادبیات این موضوع در ایران قدمت و قوت چندانی ندارد و در بسیاری از موارد نیز از عنوان ارزیابی تکنولوژی برای مقاصد دیگری مانند مطالعات ارزیابی سطح تکنولوژی یا ممیزی تکنولوژی استفاده شده که حتی تا حدی باعث آشفتگی این بخش در زبان فارسی شده است.

در این کتاب سعی شده است کلیات و مقدمات موضوع مورد بحث قرار گیرد تا پایه‌ای برای مطالعات و پژوهش‌های بیش‌تر در این زمینه فراهم گردد. فصل نخست کتاب حاضر مقدمه‌ای است در مورد ماهیت تکنولوژی، ارتباط آن با جامعه و هم‌چنین نقش آن در اقتصاد. در فصل دوم کلیاتی از مباحث مربوط به سیاست‌گذاری تکنولوژی شامل تعاریف، ضرورت، اهداف و اصول سیاست تکنولوژی به طور مختصر آورده شده و هم‌چنین به بعضی از خصوصیات سیاست تکنولوژی در کشورهای در حال توسعه پرداخته شده است. فصل سوم به معرفی بعضی از ابزارها (مانند آینده‌نگاری و ارزیابی تکنولوژی) که به فراهم آوردن اطلاعات استراتژیک آینده‌نگر برای هوشمندسازی فرآیند سیاست‌گذاری تکنولوژی کمک می‌کنند، پرداخته است.

در فصل چهارم که مهم‌ترین فصل کتاب است ابتدا تعاریف مختلفی از TA ارائه شده است. سپس نویسنده سیر تحول در مفهوم ارزیابی تکنولوژی و انواع TA را بررسی کرده است. در فصل پنجم با توجه به متدولوژی‌هایی که پژوهشگران مختلف برای TA ارائه نموده‌اند، یک متدولوژی برای ارزیابی تکنولوژی که از پنج عنصر اصلی تشکیل شده، پیش‌نهاد می‌شود. فصل‌های شش تا ده این کتاب، هر یک به معرفی یکی از اجزای متدولوژی مذکور می‌پردازد. در هر کدام از این فصل‌ها سعی شده است به فراخور، یک یا چند تکنیک که در TA کاربرد دارند معرفی شوند. در فصل پایانی کتاب نیز ملاحظاتی در مورد مدیریت پروژه‌ی ارزیابی تکنولوژی مطرح شده است.

ارزیابی تکنولوژی، فرآیندی در حال تحول و تکامل است (خصوصا در اروپا)، و از آن‌جا که عمده‌ی مطالعات تالیف این کتاب در سال ۱۳۸۱ انجام شده است، در نتیجه امکان استفاده از منابعی که در این فاصله منتشر شده‌اند، فراهم نبوده است. این موضوع را خصوصا هنگام مطالعه‌ی سیر تحول مفهوم TA در فصل چهارم باید مد نظر قرارداد. البته بعضی از مطالب مانند مطالبی که در مورد تکنیک‌ها و اجزای مختلف ارزیابی تکنولوژی در فصل‌های آخر کتاب نوشته شده است در اثر مرور زمان تغییر چندانی نکرده‌اند و چارچوب کلی این مطالب درمنابع قدیمی و جدید تقریبا ثابت است. از این‌رو بر خلاف فصل‌های آغازین کتاب که از منابع متعدد و متنوع برداشت شده‌اند، در تدوین فصل‌های آخر تنها از یک منبع که از منابع مهم در این موضوع است، استفاده شده است.

سید سروش قاضی نوری