سه شنبه, ۲ بهمن, ۱۴۰۳ / 21 January, 2025
مجله ویستا

گزارشی از برنامه هایی برای سناریوهای بحران آب در جهان


گزارشی از برنامه هایی برای سناریوهای بحران آب در جهان

زمانی بود که مشکلات دسترسی به آب از نگاه تکنولوژی دیده می شد و تصور می رفت که با کمک تکنولوژی های جدید می توان به ذخایر آبی بیشتری دست یافت ایجاد سده های جدید, کارخانه های آب شیرین کن و باروری ابرها البته گام های موثری بود که برداشته شد, اما اینک ثابت شده که بحران آب بسیار بزرگتر از این است که پیش از این گمان می رفت و ما ساکنان کره خاکی باید با دست بدست هم دادن, همه راه های حفظ و ذخیره آب های قابل استفاده را طی کنیم از کاهش مصرف گرفته تا افزایش راه های سودمند دسترسی به آب, بدون این که به اکولوژی کره زمین لطمه وارد سازیم

از آنجایی که اقیانوس ها، دریاها و آب ها، دو سوم کره خاکی ما را اشغال کرده اند، بسیاری از مردم تصور نمی کنند که روزی با کمبود جهانی آب مواجه شویم و غافل از این اند که ۵/۹۷ درصد آب های زمینی شور اند و بخشی عظیم از آب های شیرین کره زمین غیرقابل استفاده اند و تنها ۷ هزارم درصد از کل آب های کره زمین قابل دسترسی اند. این در حالی است که طی قرن گذشته جمعیت جهان ۳ برابر شده، اما میزان مصرف آب بیش از ۶ برابر افزایش یافته است.

زمانی بود که مشکلات دسترسی به آب از نگاه تکنولوژی دیده می شد و تصور می رفت که با کمک تکنولوژی های جدید می توان به ذخایر آبی بیشتری دست یافت؛ ایجاد سده های جدید، کارخانه های آب شیرین کن و باروری ابرها البته گام های موثری بود که برداشته شد، اما اینک ثابت شده که بحران آب بسیار بزرگتر از این است که پیش از این گمان می رفت و ما ساکنان کره خاکی باید با دست بدست هم دادن، همه راه های حفظ و ذخیره آب های قابل استفاده را طی کنیم؛ از کاهش مصرف گرفته تا افزایش راه های سودمند دسترسی به آب، بدون این که به اکولوژی کره زمین لطمه وارد سازیم.

اکنون حدود ۳/۲ میلیارد نفر در مناطقی زندگی می کنند که با کمبود متوالی آب و تنش آبی مواجه هستند و با ادامه این روند در سال ۲۰۲۵ تنش آبی در مناطق مختلف کره زمین نزدیک به ۵۰ درصد بالغ خواهد شد. این در حالی است که تا سال ۲۰۲۵ مناطقی فاجعه آمیز از نظر کمبود آب خواهیم داشت که خاورمیانه و شمال آفریقا در مرکز این بحران قرار دارند. کمبود آب در خاورمیانه و کشور ما مسئله ای جدی است و شاید دیر نیست که روزی را شاهد باشیم که برای تهیه آب مورد نیاز کشور، به فروش هر چه بیشتر نفت و گاز برای جبران کمبود آب متوسل شویم.

در این میان، حتی برخی بحث هایی درباره احتمال وقوع جنگ هایی برای کسب ذخایر آب در جهان را پیش بینی کرده اند. گذشته از مخالفانی که این فرضیه دارد، به طوری که به طعنه اذعان می کنند: «آب برای خاموش کردن آتش است، نه برای برافروختن آن»، با این همه باید احتمال درگیری هایی را به خصوص در نواحی مرزی و مناطقی که در آن ها، حوزه های مشترک آبی قرار دارد، به عنوان یک سناریو در نظر گرفت تا برای پیشگیری های احتمالی از آن، اقدامات لازمه را انجام داد. مسئله آب را می بایست به عنوان یک متغیر و عامل جدی در تصمیمات آتی در سراسر دنیا به حساب آورد، حتی در سطوح سیاسی و نظامی.

● دادگاه منابع آبی

از آنجایی که کم آبی به شکل فزاینده ای یک مشکل زیست محیطی جدی برای سال های آتی است و بسیاری از منابع آبی جهان در مرزهای مشترک کشورها قرار دارند، برای جلوگیری از جنگ و درگیری های آتی، برخی از کارشناسان و مسئولان اعلام کرده اند، مناسب به نظر می رسد تا دادگاهی بین المللی برای بررسی اختلافات کشورها و میانجی گری در این زمینه تشکیل شود. چند سال قبل کشور نامیبیا با برنامه ریزی برای تغییر مسیر رود اوکاوانگو در آستانه جنگ با بوتسوانا قرار گرفت، پی یت هینس، رئیس اداره منابع آب نامیبیا هنوز همه نقشه های آن پروژه را نگه داشته است، اما برخی کارشناسان می گویند: شاید راه حل زیرزمین نهفته باشد! هم اکنون یکی از اختلافات بین فلسطینیان و رژیم اشغالگر قدس، ذخایر و حوضه منابع آبی است. ترکیه و سوریه نیز از دیرباز درباره رودخانه فرات و سدی که ترکیه احداث کرده و و باعث کاهش آب فرات در سوریه شده مناقشات و مذاکراتی داشته اند. کشور خودمان و افغانستان نیز اختلاف نظرهایی را در حوضه هیرمند دارند.

● کلاه سبزها

اما سناریوی دیگر احتمال بروز حتی درگیری های نظامی را در حوضه ذخایر آبی پیش بینی می کند. برای این منظور میشل فرنتز و همکارانش، طرح تشکیل گروهی به نام «کلاه سبزها» را پیشنهاد داده اند - معادل زیست محیطی برای مأموریت های کلاه آبی های سازمان ملل- به طوری که اجرایی شدن احکام دادگاه های بین المللی آب را در مرزهای کشورها ضمانت کند. با وجود تمامی بدبینی هایی که می تواند در این زمینه وجود داشته باشد، اما حرکت به سوی آن اهداف برای پیشگیری و جلوگیری از درگیری های آبی اجتناب ناپذیر به نظر می رسد.

● حوضه های مشترک آبی؛ تهدید یا فرصت

پریسکولی یکی از کارشناسان مطرح در زمینه آب، عقیده دارد که به قضیه می توان به شکل دیگری نیز نگاه شود. وقتی کشورهایی در حوضه یک منبع آب، مشترکاتی دارند، باید به جای تهدید به آن به مثابه یک فرصت بنگرند؛ به طوری که با برنامه هایی مشترک در حفظ و استفاده مطلوب از آن به یکدیگر کمک کنند و با بلایای طبیعی، همچون خشکسالی و طغیان همکاری و مبارزه کنند. سرژ پویو، آب شناس فرانسوی که برای «اتحادیه توسعه جنوب آفریقا» (SADC) کار می کند، می گوید: ده سال است که ما سرگرم مذاکره برای انعقاد قراردادهایی در مورد رودخانه های بین المللی هستیم که بین هشت کشور مشترک است.

دکتر کاوه احمدی علی آبادی