جنگلهای کوهستانهای ناحیه رویشی ایران تورانی

جوامع ارس عمدتا در اقلیم نوع ارتفاعات اقلیم ارتفاعات فوقانی , اقلیم نیمه مرطوب سرد و اقلیم نیمه خشک سرد قرار گرفته اند در اقلیم نیمه خشك سرد جوامع درختچه ای نظیر بادام و زرشك و رویش دارند

وقتی صحبت از جنگل به میون میاد ناخودآگاه تصویری از جنگلهای شمال و یا جنگلهای انبوه نواحی حاره در ذهن مجسم میشه در حالیكه اینها تنها چند شكل شناخته شده از جنگل هستند ، اون چیزی كه از كودكی در ذهن نقش می بنده و یك تصویر عرفی از جنگل . اما وقتی به علم جنگلداری و جنگلشناسی رجوع می كنیم به دامنه وسیعی از اشكال رویشی تحت عنوان جنگل بر می خوریم . منظورم این نیست كه یكسری از پوششهای غیر جنگلی بعنوان جنگل در نظر گرفته می شن بلكه می خوام بگم با دونستن علم جنگل ، از دید محدود گذشته رها می شیم و میتونیم جنگلهایی رو ببینیم كه تا حالا نمی دیدیم ، چون در واژه نامه ذهن ما جنگل نبودن ، چیز دیگری هم نبوده اند و این باعث شده سالها و بلكه قرنها و هزاره ها به چشم برهوت به اونها نگاه كنیم ، با اون به بدترین نحو رفتار كنیم و با عنوان آبادی اونرو نابود كنیم .

موضوع بحث این نوشته هم یكسری از این جنگلها هستند . جنگلهایی كه می تونیم بگیم ایرانی اند ، مخصوص سرزمین ایران و شاید نمادی فراموش شده بر این سرزمین . جای تاسف داره كه باید گفت جنگلهای حاضر آخرین نسل این جنگلها هستند و بدلیل عمق تخریب ، زادآوری و تجدید نسل در اونها بسیار كمرنگ و حتی در غالب نقاط متوقف شده است.

جنگلهای كوهستانهای ناحیه ایران - تورانی همانطور كه از نامش پیداست بر ارتفاعات فلات ایران گسترش دارند . نه بصورت پیوسته بلكه بصورت لكه های بزرگ و كوچك از شمال غرب تا شمال شرق ، از شمالغرب تا ارتفاعات جنوبی ایران در امتداد دو رشته كوه البرز و زاگرس . عناصر درختی اصلی ارس (۱) و بنه ( پسته وحشی ) (۲) می باشند ؛ همینطور درختچه های بادام كوهی (۳) ، زرشك (۴) ، ارجنك (۵) شیر خشت (۶) و ... در غالب این جنگلها به چشم می خورند .

از لحاظ جامعه شناسی گیاهی این جنگلها شامل دو جامعه ارس و بنه - بادام هستند اما در حال حاضر تیپهای زیادی در رویشگاههای این جنگلها مشاهده می شود . تیپهایی با حضور گونه های درختچه ای و بوته ای كه غالبا معرف شرایط تخریب هستند و برحسب شدت تخریب از كلیماكس ارس و یا بنه - بادام فاصله گرفته اند . جنگلهای ارس عموما در ارتفاعات ۱۵۰۰ متر به بالا ( در جنوب بیش از ۳۰۰۰ متر ) در حالیكه جامعه بنه بادام از ارتفاع كمتر و زیر جامعه ارس ظاهر می شوند . مساحت جنگلهای ارس ۱ میلیون و سیصد هزار هكتار برآورد شده است.

ارس در نقاط مختلف با گونه های درختی و درختچه ای متفاوتی همراه می شود . چنانكه در توده های نیمه انبوه امین آباد فیروزكوه با زرشك ، پلاخور و شیرخشت همراه است . در سربندان فیروزوه زیراشكوب انبوه زرشك را همراه خود دارد ، در حوزه دماوند ارس با پلاخور ، زرشك و شیر خشت همراه است و در حوزه سد كرج با شیرخشت و در حوزه لتیان با بنه و شیرخشت همراه می شود .

علاوه بر جوامع ارس و بنه وبادام كه به نظر جنگلشناسان جوامع كلیماكس هستند ، جوامع مشخص دیگری نیز در قسمتهای مختلف به چشم می خورد . توده های خالص و نیمه انبوه نارون در چندین قسمت از البرز جنوبی و حضور پراكنده گروهها و تك پایه ها نشان از وجود جامعه نارون دارد . در پاره ای نقاط نیز آثاری از جوامع خالص شیرخشت ، دغدغك ، سماق ، توس و احتمالا گونه های دیگر بچشم می خورد . جامعه شناسی جنگلی جنگلهای كوهستانی استان تحقیقات دقیق و گسترده ای را می طلبد .

جوامع ارس عمدتا در اقلیم نوع ارتفاعات ( اقلیم ارتفاعات فوقانی ) , اقلیم نیمه مرطوب سرد و اقلیم نیمه خشک سرد قرار گرفته اند . در اقلیم نیمه خشك سرد جوامع درختچه ای نظیر بادام و زرشك و ... رویش دارند . میانگین بارندگی سالانه در رویشگاههای کوهستانی ناحیه رویشی ایران تورانی دامنه وسیعی یعنی از کمتر از ۳۰۰ تا ۸۰۰ میلیمتر را شامل می شود .

در شیبهای رو به جنوب و شیبهای زیاد ، خاك در اثر فرسایش و آبشویی شدید خیلی كم عمق بوده و پروفیل از نوع A۱C بوده که A نیز غالبا از بین رفته است . در شیبهای شمالی وضع خاك بهتر بوده و عمق آن بیشتر است . پروفیل در این نواحی ABC می باشد . در حال حاضر فشردگی خاك و نبود پروزیته مناسب برای تنفس ریشه ها و فعالیت میكوریز ها , از عوامل تهدید كننده جنگلهای ارس است . این شرایط خاك را نسبت به آب غیر قابل نفوذ ساخته ، خاصیت مویینگی غیر فعال شده و نهالها در فصل خشك مواجه با خشكی و كم آبی می شوند

ناحیه رویشی ایران تورانی و به تبع آن بخش کوهستانی این ناحیه از لحاظ فلور بسیار غنی بوده و تنها برای نیمرخ جنوبی البرز در محدوده استان تهران از بیش از ۱۰۰ گونه درختی و درختچه ای بومی نام برده شده است که از جمله می توان به ارس , بنه , گونه های مختلف بادام , شیرخشت , زرشک شن , دغدغک , رامنوس , انواع نسترن, تا , گیلاس وحشی , سیاه ال , ولیک , گوجه وحشی , ازگیل , سماق , سنجد , زبان گنجشک , چنار , انواع بید , انواع گز , کام تیغ , هالیمودندرون , انجیر , افدرا و ... اشاره کرد.

۱. توده نارون زایگان ۲. ارس

۱. Juniperus polycarpus

۲. Pistacia mutica

۳. Amygdalus lycioides

A. scoparia

۴. Berberis spp.

۵. Rhamnus spp.

۶. Cotoneaster spp.