شاعری غریب چون پاراجانوف

«عاشیق غریب» فیلم آذربایجانی سرگئی پاراجانف مبتنی بر یك داستان عاشقانه آذری است كه بر اساس اشعار شاعر محبوب پاراجانف, میخاییل لرمونتوف ساخته شده است این فیلم در جشنواره فیلم ونیز و نیویورك به نمایش درآمد و جایزه فلیكس آكادمی فیلم اروپا را از آن خود كرد این فیلم به آندری تاركوفسكی تقدیم شده است

● «پاراجانف» ساخته پاتریك كازالس

«عاشیق غریب» فیلم آذربایجانی سرگئی پاراجانف مبتنی بر یك داستان عاشقانه آذری است كه بر اساس اشعار شاعر محبوب پاراجانف، میخاییل لرمونتوف ساخته شده است. این فیلم در جشنواره فیلم ونیز و نیویورك به نمایش درآمد و جایزه فلیكس آكادمی فیلم اروپا را از آن خود كرد.این فیلم به آندری تاركوفسكی تقدیم شده است.

▪ نگاهی به زندگی و فیلمسازی سرگئی پاراجانوف

در نهم ژانویه‌ی سال ۱۹۲۴، در تفلیس و خانواده‌ای اهل هنر به دنیا آمد. در سال ۱۹۴۲ دبیرستان را به پایان رساند و وارد موسسه حمل نقل راه آهن شد و لی به زودی آن جا را ترك كرد وبه آموزش موسیقی و رقص پرداخت و در سال ۱۹۴۵ به مدرسه‌ی سیمایی مسكو راه یافت. استاد او ایگورساوچنكو(از كارگردانان مشهور روسیه) و بعدها الكساندر داوژنكو بزرگ بود. پاراجانف در سال ۱۹۴۷ برای اولین بار برای چند ماه به جرمی راهی زندان گرجستان شد. در ۱۹۵۰ به یك دختر جوان تاتار ازدواج كرد، اما دختر جوان به خاطر ازدواج با یك خارجی توسط خانواده‌اش كشته شد. در فاصله‌ی سال‌های ۱۹۴۹-۱۹۴۸ پاراجانف در ساخت دو فیلم اثر ایگور ساوچنكو همكاری داشت (Taras Shevchenko, third blow) و در سال ۱۹۵۱ در فیلم Maksimka اثر ولادمیر براون شركت داشت. در ۱۹۵۲ او اولین فیلم كوتاه خود «داستان مولداویایی» را ساخت و در ۱۹۵۵ به همراه دیاكوف بازلین آن را تحت عنوان «آندریش» در قالب فیلم بلند بازسازی كرد.

ازدواج دوم او در ۱۹۵۶ با یك دختر اوكراینی به نام «ایوانوونا شرباتوك» بود كه تنها فرزند او «سورن» در ۱۹۵۸ ثمره‌ی همین ازدواج بود.

در ۱۹۵۷ پاراجانف ۳ فیلم مستند به نام ‌ها «دومكا»، «ناتالیا اوژوی» و «دستان طلایی» ساخت.

كمدی «مرد اول» كه در ۱۹۵۸ ساخت با آثاری نظیر «راپسودی اوكراینی‌ها» (۱۹۶۱) و «گلی بر سنگ» ۱۹۶۲ دنبال شد. اوكراین ۱۹۶۴ جایی بود كه او در آن جا فیلمی ساخت كه برایش شهرت جهانی به همراه آورد: «سایه‌های اجداد از یاد رفته». موقعیت و اهمیت فیلم انقلابی سرگئی پاراجانف با اثر ارزشمند سرگئی آیزنشتیان «رزمنا و پوتمكین» قیاس می‌شود. پاراجانف به یكی از لهجه‌های زبان اوكراینی فیلمی‌ساخت كه در ۱۹۶۵ جوایزی بی‌شماری را از جشنواره‌های مختلف ربود، جوایزی از قبیل جایزه‌ی ممتاز فستیوال فیلم Mar del plata جایزه‌ی جشنواره‌ی رم، و جایزه‌ی آكادمی انگلستان.

«سایه‌های اجداد از یاد رفته» سرشار از تم‌های مذهبی و فولكلوربود و به هیچ وجه ا ز«رئالیسم اجتماعی» سینمای اتحاد جماهیر شوروی پیروی نمی‌كرد بدین ترتیب او وارد لیست سیاه شد و فیلم بعدی او در ۱۹۶۵ به نام «دیوار نگاره‌های كـــِیــِف» توقیف شد.

در ۱۹۶۶ پاراجانف به ارمنستان بازگشت و در ۱۹۶۷ مستند Hakop Havantanian را ساخت. در همین سال‌ها او میخائیل وارادانوف را ملاقات كرد كه فیلم‌برداری «رنگِ روح ارمنی» را آغاز كرده بود كه بحثی از مجموعه‌ی بی‌نظیر و شاهكار مسلم جهان سینما Sayat Nova بود كه به علت مغایرت آن با ایدئولوژی اتحاد جماهیر شوروی پاراجانف مجبور شد كه با كمی تغییر آن را «رنگ انار» نام دهد. پس از آن فیلم‌های پاراجانف «اینترمتزو»، «آوای زیبا»، «دیو» ، «معجزه‌ی اودنس»، كه با همكاری ویكتور شكلوفسكی نوشته شده بود، همگی رد شدند. در ۱۷ دسامبر ۱۹۷۳، سرگئی پاراجانف در كیف بازداشت شد و در ۱۹۷۴ محكوم به ۵ سال زندان در زندان‌های اوكراین گردید. در این دوران حتی كسی چون شاعر فرانسوی لوییس آراگون از رهبر وقت اتحاد جماهیر شوروی، برژنف، خواست كه پاراجانف را از زندان آزاد كند. سرانجام در ۳۱ دسامبر ۱۹۷۷ او از زندان آزاد شد و به زادگاهش تفلیس بازگشت و با وجود این كه هنوز نامش در لیست سیاه بود به فعالیت هنری‌اش در شكل محدودی ادامه داد.

در ۱۹۸۲ پاراجانف، به جرم رشوه‌خواری بازداشت شد و حدود یك سال را در زندان گرجستان گذراند. سرانجام در ۱۹۸۴، پس از ۱۵ سال بیكاری، با كمك نخبگان محلی پاراجانف اجازه‌ یافت تا فیلم «افسانه‌ی قلعه‌ی سورام» را بسازد. تصاویر ثابت كردند كه نبوغ او و شیوه‌ی بیان بی‌همتایش در فیلم‌سازی تحت تاثیر سالیان دراز غیبت او قرار نگرفته است. در سال ۱۹۸۶ فیلم Arabesque on the Pirosmani Theme را ساخت. در ۱۹۸۸ پاراجانف «عاشیق غریب» را به یاد دوست مرحومش آندره تاركوفسكی ساخت. این فیلم كه شاهكار آذربایجانی اوست بر اساس آثار شاعر روس «میخائیل لیرمونتوف» ساخته شد و جایزه‌ی فلیكس آكادمی سینمایی اروپا را از آن خود كرد.

در ۱۹۸۹ پاراجانف اثر محبوب خود «اعتراف» را ساخت" فیلمی كه تنها توسط كارگردانی كه در ۱۹۲۴ در تفلیس به دنیا آمده می‌تواند ساخته شود." (و این جمله‌ی صفحه‌ی اول فیلم‌نامه بود)

سرانجام سرگئی یوسیفویچ پاراجانف، در ۲۰ جولای ۱۹۹۰ سینما را ، ما را و جهان را ترك گفت.

نریمان افشاری