مدیریت دانش و آموزش دیپلماتیک

در گذشته, دیپلمات ها به مطالعهٔ تاریخ, زبان و حقوق می پرداختند و همین برای آن ها کفایت می کرد اما نگاهی گذرا به مسائل مورد توجه روابط بین الملل در دورهٔ کنونی نشان می دهدکه دانش آکادمیک چند رشته ای برای یك دیپلمات ضروری است همه دیپلمات ها باید با تاریخ, حقوق, اقتصاد و علوم سیاسی آشنایی داشته باشند

برای مدت‌ها این تصور وجود داشت که دیپلمات بودن یک خصیصه ذاتی است و تولید دیپلمات از طریق آموزش ناممکن است. این دیدگاه مبتنی بر فقدان تمایز بین خصوصیات شخصی یک دیپلمات و دانش و مهارت‌های مورد نیاز شغلی وی بود. این در حالی است که یک دیپلمات برای اجرای مطلوب وظایف محوله نیازمند خصایص و کیفیت هایی است که بسیاری از آنها از طریق آموزش حاصل می‌شود. قبل از پرداختن به موضوع آموزش، تأمل در مورد این خصایص و کیفیت‌های مورد نیاز ضروری است.

افراد ضعیف، عصبی و درون‌گرا شایستهٔ حضور در عرصهٔ دیپلماسی نیستند. توانایی و سلامت کافی برای کنار آمدن با تنش‌های جسمی و روانی که در موقعیت‌های گوناگون بر دیپلمات‌ها وارد می‌شود، یک شرط ضروری است. داشتن تعادل شخصیت، کنترل نفس، توانایی درک رفتار و شیوهٔ تفکر دیگران، و کنجکاوی طبیعی نیز برای یک دیپلمات ضرورت دارد. این خصایص با کیفیاتی چون رفتار دوستانه و اجتماعی، نزاکت رفتار، ظرفیت ایجاد همدلی و توسعه دوستی تکمیل می‌شوند. توانایی زبان نیز یک دارایی بزرگ است، چرا که توانایی برقراری ارتباط با افراد دیگر با زبان خودشان روز به روز مهم‌تر می‌شود.

●یک دیپلمات چه باید بداند؟

در گذشته، دیپلمات‌ها به مطالعهٔ تاریخ، زبان و حقوق می‌پرداختند و همین برای آن‌ها کفایت می‌کرد. اما نگاهی گذرا به مسائل مورد توجه روابط بین‌الملل در دورهٔ کنونی نشان می‌دهدکه دانش آکادمیک چند رشته‌ای برای یك دیپلمات ضروری است. همه دیپلمات‌ها باید با تاریخ، حقوق، اقتصاد و علوم سیاسی آشنایی داشته باشند.

اما دیپلمات‌ها باید توانایی کسب دانش تخصصی در زمینه موضوعات مورد نیاز را نیز داشته باشند. این مسأله به خاطر تصدی یک پست مشخص در دستگاه دیپلماسی یا انجام وظیفهٔ موقت نظیر مذاکره یا مأموریت ویژه اهمیت می‌یابد. از این رو لازم است که پیش از پذیرش آن پست، آموزش‌های پایه‌ای در زمینهٔ مورد نیاز ارائه شود و شخص در ادامهٔ کار به ارتقای این ظرفیت‌ها برای فهم موضوعات جدید بپردازد.

●یک دیپلمات چگونه باید آموزش داده شود؟

در بسیاری از کشورهایی که سابقهٔ بسیار در عرصهٔ دیپلماسی دارند، از متقاضیان ورود به خدمات دیپلماتیک انتظار می‌رود که تحصیلات دانشگاهی متناسب برای کسب آموزش‌های مورد نیاز داشته باشند. آنها باید آزمون‌هایی را برای سنجش دانش و مهارت‌هایشان بگذرانند.

آموزش بعد از استخدام، عمدتاً به یادگیری مهارت‌های حرفه‌ای و افزودن دانش‌های تخصصی مرتبط با فعالیت‌های دیپلماتیک محدود می‌شود. در چنین نظام‌هایی، آموزش زبان جایگاه برجسته‌ای دارد.

اکنون سال‌ها است محتوای رو به تغییر شیوه‌ها و تعاملات دیپلماتیک، آموزش‌های شغلی را به یک ضرورت ناگزیر تبدیل کرده است. خوشبختانه، همان طور که در ادامه آمده است، تسهیلات و رهیافت‌های جدید آموزشی، پاسخ به این ضرورت را بدون مختل کردن فعالیت‌ها آسان‌تر می‌کند.

●تحول شیوه‌ها و رهیافت‌های آموزشی

زمانی که وزارت خارجه‌ها، نهادهای آموزشی را در درون خود تأسیس كردند، این نهادها برای آموزش تا حد زیادی بر سخنرانی‌های دانشگاهی متکی شدند. این رهیافت غالب گه‌گاه با سمینار تکمیل می‌شود. زمانی هم که دیپلمات‌های مجرب تجربیاتشان را به همکاران تازه استخدام منتقل می‌كنند، از شیوهٔ سخنرانی استفاده می‌كنند.

در دههٔ ۱۹۶۰، شبیه‌سازی موقعیت‌های واقعی یا فرضی دیپلماتیک وارد روند آموزش شد. از کارآموزان دیپلمات خواسته می‌شد که ارائهٔ دادخواست در دیوان قضایی یا داوری، مذاکرات یا حتی بحران‌های پیچیدهٔ بین‌المللی را شبیه‌سازی کنند. امروزه در شبیه سازی‌ها از رهیافت‌های دقیق‌تری استفاده می‌شود. از شرکت‌کنندگان خواسته می‌شود که بحران یا مذاکره‌ای را شبیه‌سازی کنند که قبلاً روی داده است (با این هدف که نشان دهند آن برآیند تاریخی تنها گزینه ممکن نبود)، یا شبیه‌سازی مذاکرات آتی یا حتی شبیه سازی مذاکرات در حال انجام، مورد توجه قرار می‌گیرند. چنین تمارینی به کارآموزان دیپلمات امکان می‌دهد که خود را در واقعیت رویدادهای گذشته یا آتی قرار دهند و تنها خود را با بازی‌های فرضی سرگرم نکنند. برای این منظور، مهارت مذاکره کنندگان مجربی مورد نیاز است که با تحولات جاری در ارتباط تنگاتنگ هستند. البته برگزاری چنین شبیه سازی‌هایی به آسانی صورت نمی‌گیرد و همهٔ آن‌ها نیز توانایی انتقال تجربیات به شرکت کنندگان را ندارند.

فن‌آوری اطلاعات نیز شیوه‌ها و امکانات جدیدی را برای آموزش دیپلمات‌ها فراهم کرده است. آموزش دهندگان و فراگیران می‌توانند در یک محیط سایبرنتیک بدون نیاز به حضور فیزیکی با یکدیگر تعامل داشته باشند. از این طریق آموزش‌های مداوم با تسهیل بیشتری صورت می‌گیرد، چرا که دیپلمات می‌تواند در اوقات فراغت خود به واسطهٔ رایانه آموزش‌های مورد نیاز خود را دنبال کند.

●برآیند رهیافت‌های جدید برای نهادهای آموزشی:

آیا نهادهای آموزشی باید از این پس شیوه‌های کلاسیک تدریس را کنار بگذارند و فراگیران خود را به خانه بفرستند و از طریق اینترنت این کار را دنبال کنند؟ این رهیافت، غیرمطلوب و ناپذیرفتنی است. مدرسان و فراگیران می‌دانند که تعامل فیزیکی تا چه حد اهمیت دارد. به خصوص که وظیفهٔ اصلی یک دیپلمات، تماس و تعامل بین فردی است. همهٔ این موارد تا حدی در محیط سایبرنتیک قابل شبیه سازی است، اما گاهی اوقات به خصوص در اشکال جدید تعاملات دیپلماتیک که در آن دیپلمات باید با افراد غیر دیپلمات و دیپلمات‌های نامعتمد ملاقات كند، ایجاد محیط واقعی ضروری است.

از این رو رهیافت آموزشی برگزیده باید تلفیقی از آموزش‌های از راه دور و آموزش‌های در محیط واقعی باشد تا مهارت‌ها و تجربیات مورد نیاز به بهترین وجه به افراد ناآشنا یا کم اطلاع انتقال داده شود.

نوشته دیتریخ کاپلر

ترجمه و تلخیص: حمید زنگنه