نوآوری و شکوفایی در نظام سلامت

بررسی وضعیت پیش گیری و درمان پس از انقلاب اسلامی

در عصر حاضر با وجود پی بردن به روش های درمانی گوناگون برای بیشتر بیماری ها، هنوز تاکید و پا فشاری بر این مطلب که “ پیش گیری مقدم بر درمان است “ گواه بر جایگاه ویژه ی این بخش در حوزه ی درمان است؛ و با توجه به اهمیت پیش گیری آن چه بیش از پیش جلوه گر می شود راه های پیش گیری است . از راه های پیش گیری، آموزش های فردی و در درجه ی بالاتر فرهنگ سازی اجتماعی است .

این فرهنگ سازی توسط مراکز تحقیقاتی علمی - پژوهشی و ارائه ی دست آوردهای آنان به جامعه صورت خواهد گرفت . راه مهار و کنترل بیماری‌ها، تمرکز و برنامه‌ریزی بر روی‌ ‌روش‌های پیش گیری و ‌‌فاکتور‌های شناخته ‌شده‌ای مثل فشار خون و کلسترول بالا،‌‌ ‌اضافه‌وزن، دیابت و سیگار است؛ که تدوین و اجرای این‌ ‌برنامه‌ها قاعدتا اقتصادی‌تر است، زیرا نسبت به درمان هزینه ی کمتر و نتیجه‌ ‌ی مطلوب‌تری دارد. در سلامت یک جامعه پیش گیری و درمان دو روی یک سکه اند که هر یک به تنهائی نمی تواند انتظارات را برآورده نماید. بنابراین در بخش سلامت نیازمند به یک نگاه جامع هستیم که تمام بخش ها را ببیند . و از آن جا که در نظام درمانی جمهوری اسلامی ایران به هر دو بخش توجه ویژه ای شده است شاهد رشد و شکوفائی در خور ستایشی در این حوزه بوده ایم. در زمینه ی درمان به برکت جمهوری اسلامی ایران گام های موثری برداشته شده است که می توان به مواردی در این رابطه اشاره کرد :

▪‌ جراحی پیوند کلیه

بیماری‌های کلیه، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های رایج در میان مردمان جهان است؛ که با توجه به کارکرد حیاتی این عضو بدن، در رده ی بیماری‌های مهم طبقه بندی می‌شود. هم چنین طیف متنوعی از مشکلات ممکن است برای بیماران کلیوی به وجود آید که از سنگ‌های کلیه‌ای گرفته تا عفونی شدن و از کار افتادن کلیه‌ها را شامل می‌شود.‌‌ امروزه ما در آموزش اورولوژی به خودکفایی رسیده‌ایم به نحوی که طبق آمارها، پزشکان خارجی برای آموزش در این رشته به کشور ما سفر می‌کنند، ۹۹ درصد بیماران برای جراحی در رشته اورولوژی از جمله پیوند کلیه، دیگر به خارج از کشور نمی‌روند؛ و حتی بسیاری از ایرانیان مقیم خارج- حتی از آمریکا و آلمان - و نیز بیماران خارجی برای درمان به ایران مراجعه می‌کنند. در ۱۵ سال گذشته ۳۰۰۰ عمل لاپاراسکوپی در بیمارستان لبافی‌نژاد انجام شده و در حال حاضر ایران عضو انجمن جهانی آندورولوژی است.‌‌ ‌کشور ما هم چنین در رده ی کشورهایی است که اولین پیوند کلیه ی غیر فامیلی را انجام داد و در حال حاضر ۹۰ درصد پیوند کلیه از طریق افراد‌‌ ‌غیر فامیلی در کشور انجام می‌شود که اطلاعات آن در آلمان ثبت شده است.‌‌ مطابق آمار موجود در ۲۵ سال اخیر حدود ۲۵ هزار پیوند کلیه زنده در کشور انجام شده است، که از این لحاظ با آمریکا مساوی هستیم و ۳۳۰ پیوند کلیه نیز از جسد انجام شده که از این لحاظ در منطقه خاورمیانه، رتبه اول را داریم.‌ هم اکنون به جرات می‌توان گفت: دست آوردهای ایران در رشته ی جراحی کلیه در منطقه خاورمیانه بی نظیر و در جهان کم نظیر است و ایران تنها کشور دنیا است‌ ‌که لیست انتظار پیوند کلیه نداشته و در مقایسه با سایر کشورها به عنوان یک کشور‌ ‌الگو در پیوند کلیه مطرح است.‌

▪ جراحی قلب و عروق

هر چند مرگ بر اثر بیماری‌های قلبی، بیشتر در مردان مشاهده می‌شود اما همه زنان‌ ‌و مردان بزرگ سال در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند. بیش از نیمی از‌ ‌بیمارانی که دچار حملات قلبی می‌شوند، پیش از رسیدن به بیمارستان جان‌ ‌می‌سپارند.‌‌ براساس آمارهای جهانی ۲۹ درصد علل مرگ و میر در کل دنیا مربوط به بیماری‌های‌ ‌قلبی - عروقی است.‌‌ در سال‌های اخیر تحقیقات وسیعی برای بررسی علل و زمینه‌های بیماری‌های قلبی در۵۵ ‌ ‌کشور جهان از جمله ایران صورت گرفته که نشان می‌دهد سیگار و اختلالات چربی‌های خونی هنوز مهم‌ترین عوامل خطرساز برای ابتلا به بیماری‌های‌ ‌قلبی - عروقی است؛ و بیماری‌های قلبی در کشورهایی که درآمد متوسط و پایین دارند، بیشتر گزارش می‌شود.

خوشبختانه در حال حاضر در کشور در زمینه ی آموزش رشته های تخصصی و فوق تخصصی قلب، کمبودی نداریم. هم چنین این وضعیت در زمینه کارهای درمانی هم صدق می کند؛ به طوری که تعداد عمل های جراحی قلب درایران و چین با هم برابراست و ایران جزو ۱۰ کشور برتر جراحی قلب دنیاست.

با پیشرفت تکنولوژی در دنیا، جراحان ایران هم گام با آخرین روش های درمانی تمام بیماری های قلبی و جراحی های فوق تخصصی را با موفقیت انجام می دهند. ایران در جراحی قلب و عروق هیچ کمبودی در مقایسه با دیگر کشورهای جهان ندارد و حتی از بسیاری از آن ها نتایج بهتری کسب کرده است . به عنوان مثال جراحی و پیوند سرخرگ زیر قفسه ی سینه که از جدیدترین روش های جراحی قلب و عروق است، هم اکنون به راحتی در بیمارستان ها و مراکز درمانی ایران اجرا می شود. استفاده از سلول های بنیادی در ترمیم بافت آسیب دیده ی قلب که از دیگر روش های نوین در این رشته است، در ایران برای درمان ۱۹ نفر به کار گرفته شده است و نتایج مطلوب درمانی آن، حکایت از موفقیت این روش در ایران دارد.‌‌

● ابداع روش های درمانی جدید

▪ درمان ضایعات نخاعی

درمان بیماران دچار ضایعات نخاعی جزو آرزوهای قدیمی پزشکان بوده و به همین‌ ‌دلیل در بسیاری از کشورهای جهان تلاش هایی به این منظور انجام شده است.‌ ‌ تا چند دهه قبل باور جامعه پزشکی این بود که سلول های بافت نخاع و‌ ‌سلول های عصبی در صورتی که بعد از تولد از بین بروند به هیچ وجه امکان بازسازی آن ها‌ ‌وجود ندارد. اما از دهه ۷۰ به بعد با پی گیری چند پروژه ی مختلف تقریبا این باور عوض شد و‌ ‌پزشکان متخصص در این زمینه به این نتیجه رسیدند که امکان بازسازی و ترمیم سلول های‌ ‌نخاعی وجود دارد.‌ ‌ برای ترمیم این سلول ها چند پروژه مختلف به‌ ‌طور هم زمان در دنیا دنبال شد که شامل، استفاده از سلول های بنیادین، سلول های شوان،‌ ‌استفاده از روش جدید مهندسی سلول های سیستم عصبی فیبرو بلاس و بالاخره روش ریشه دار‌ ‌تری که با استفاده از سول های مغزی پیاز بویای و ورود این سلول ها به بافت عصبی و در نهایت احیای شبکه‌ ‌ی بافت عصبی، می شود.‌‌ ‌روشی که کشور ما، برای ترمیم ضایعات نخاعی به کار برد، روش مبتکرانه ی استفاده از‌ ‌سلول های شوان بود، که این طرح مراحل تحقیقاتی خود را با موفقیت به پایان رسانید . در این روش بیمارانی که به دلایل مختلف از جمله یک ضربه ناگهانی دچار وضعیتی می شوند که دیگر سیگنال های‌ ‌عصبی، از نخاع آن ها عبور نمی‌کند - و به همین علت دچار نوعی فلج و بی تحرکی‌ ‌می‌شوند و حتی توانایی دفع ادرار و مدفوع خود را از دست می‌دهند - با تزریق “ سلول های شوان “ عصب سورال پشت پای خود‌‌ ‌بیمار به محل مسدود شده ی نخاع - که به صورت انحصاری‌ ‌ابتکار دانشمندان ایرانی است - سلول های شوان را وارد حفره‌ای در نخاع - که به علت یک ضربه‌ ‌بیرونی به وجود آمده و مانع عبور سیگنال های عصبی شده است - می کنند و ابتدا به اندازه ی یک خط کوچک راه برای عبور‌ ‌سیگنال های عصبی باز می‌شود به این ترتیب بیمار می‌تواند به مرور اندام های بی حس شده ی‌‌ ‌خود را حرکت دهد، سلول های شوان به تدریج راه های دیگری را هم برای عبور سیگنال های‌ ‌عصبی باز می‌کنند و با ادامه این روند رفته رفته بیمار می‌تواند اندام های خود را‌ ‌حرکت دهد.‌ ‌پیش از این، دانشمندان روس با استفاده از سلول های‌‌ ‌مخاط بویای سعی در ترمیم ضایعات نخاعی داشتند. دانشمندان چینی هم با استفاده از‌ ‌سلول های بنیادی جنین سقط شده سعی در ترمیم ضایعات نخاعی داشتند. اما هیچ کدام به‌‌ ‌اندازه روش ایرانی ترمیم ضایعات نخاعی با کمک تزریق سلول های شوان نتیجه نگرفته‌ ‌اند.‌‌ با این روش، بیمارانی که به دلیل آسیب نخاعشان، حتی نمی توانستند اندام خود‌ ‌را حس کنند، امروز می توانند پای خود را حرکت دهند و با کمک راه بروند.‌ ‌ این ابتکار جدید پزشکان و دانشمندان ایرانی برای ترمیم آسیب های نخاعی، موج امیدی در دل بیماران دچار ضایعات نخاعی در ایران و دنیا افکنده است؛ راهی که با پی گیری مجدانه ی محققان کشورمان می‌تواند به یک خدمت بالینی در نظام سلامت کشور مبدل شود.

▪ داروی هورمون رشد انسانی

پیشرفت های علمی و تحقیقاتی جمهوری اسلامی ایران در سال های اخیر بسیار چشم گیر بوده است به طوری که در بیوتکنولوژی که یکی از علوم پیشرفته دنیاست، کشور ما در هشت سال گذشته ۳۵ برابر رشد علمی داشته؛ و این در حالی است که دیگر کشورهای دنیا تنها سه برابر رشد کرده اند.

در حال حاضر حدود هشت محصول نوترکیب در داخل کشور تولید می شود و تعداد شش محصول دیگر تولید شده و در مراحل مختلف ارزیابی و کنترل کیفیت قرار دارند.این دارو ها که اغلب داروهای پروتئینی هستند در مورد بیماران خاص کاربرد دارند. در مورد دارو های نوترکیب باید گفت: برای نخستین بار در کشور داروی هورمون رشد انسانی نوترکیبی با نام “ سوماتروپین “ تولید شده است که این دارو حاصل تلاش حدود ۱۰ ساله ی متخصصان و پژوهش گران ایرانی است. این دارو در چند کشور تولید می شود و با دستیابی به فن آوری‌ تولید آن، جمهوری اسلامی ایران به توانمندی های بالایی در تولید داروهای کم‌یاب دست یافته و قیمت آن نیز در کشور بسیار کاهش یافته است.‌‌ هورمون رشد انسانی نو ترکیب ، صنعتی بیولوژیک است که از نظر ساختمانی مشابه و معادل مهم ترین عامل در هورمون رشد هیپوفیزی انسان است که این فرآورده، زنجیره ی پلی پپتیری شامل ۱۹۱ اسید آمینه می باشد که بین موقعیت های ۵۳ و ۱۵۶ و هم چنین ۱۸۲ و ۱۸۹ واقع شده است و دارای اتصال دی سولفید می باشد.

این دارو اغلب برای کودکان بین ۷ تا۱۱ سال که مبتلا به کمبود ترشح هورمون رشد هستند تجویز می شود . و هم اکنون با نام تجاری “ ثام تروپین “ به شکل پودر “ لیوفیلیزه “ برای استفاده ی تزریقی با ظرفیت تولیدی صد در صد نیاز کشور تولید می شود. با تولید این نوع داروها در کشور، حدود ۵۰ درصد از خروج ارز جلوگیری می شود و نیاز های منطقه را نیز تامین کرد.

● جراحی پلاستیک

انجمن جراحان پلاستیک و زیبایی ایران در سال ۱۳۳۴ تاسیس شده است و به عنوان یک سازمان غیر دولتی، اجرای اهداف صنعتی و علمی مطرح در این زمینه را تعقیب می کند و مسائلی را که در ارتباط با سلامت بیماران مطرح می شود، پی گیری و راه کارهایی را در این زمینه ارائه می کند.‌

‌در حال حاضر مجموع ۱۴۵ نفر از جراحان پلاستیک، دوره های کامل آموزش جراحی پلاستیک را در دانشگاه های معتبر گذرانده و موفق به اخذ مدرک فوق تخصص جراحی پلاستیک شده اند.‌

‌ با چنین پتانسیل موجود در کشور هنوز جایگاه ایران در سطح بین المللی رسمیت پیدا نکرده اما از نظر علمی در زمینه ی جراحی پلاستیک پذیرفته شده است به طوری که بسیاری از متخصصان آمریکایی و اروپایی بر این باورند که کشور ایران یکی از بهترین مراکز رینوپلاستی در سطح دنیا است و بسیاری از پزشکان خارجی تمایل دارند این دوره را در ایران بگذرانند‌‌.‌ ‌ جراحان ایرانی که در زمینه جراحی پلاستیک و زیبایی فعالیت می کنند با ارائه روش های جدید، خود را در صدر جراحان رینوپلاستی قرار داده و با ارائه مقالات تازه ، حضور چشم گیری در کنگره های بین المللی داشته اند و به همین دلیل ، بسیاری از متخصصان ، ایران را به عنوان مرکز جراحی زیبایی بینی در دنیا شناخته اند.‌‌‌ در آخرین کنگره رینوپلاستی که در ماه فوریه سال ۲۰۰۷ در ملبورن استرالیا برگزار شد ۱۰ مقاله، به وسیله جراحان ایرانی ارائه شد؛ که همه به عنوان مقالات برتر در این کنگره برگزیده شدند. جراحی پلاستیک بیشتر از آن چه به ابزار وابسته باشد به علم و هنر جراح وابستگی دارد و در حقیقت آمیزه ای از علم و هنر در جراحی است و اگر جراحی بخواهد تنها به ابزار اکتفا کند، چندان موفق نخواهد بود.‌‌نیاز جراحی پلاستیک به گزینه هائی مانند علم، تجربه ، ابزار و هنر سبب شده است در مورد جراحی بینی به علت وجود پزشکان مجرب داخلی این حوزه و به اذعان خود جراحان پلاستیک و زیبائی غیر ایرانی ، ایران جزی برترین کشورهای جهان از نظر درمان چین و چروک صورت می باشد که به عنوان کشور هدف شناخته شود .

محمد داود محمدی