انگشت هایی که به BP نشانه رفتند

ارزیابی دکتر سهراب شهابی, استاد دانشگاه روابط بین الملل وزارت خارجه و عضو هیأت چشم انداز «اقتصاد ایران», از انفجار سکوی نفتی شرکت بریتیش پترولیوم

بحث انفجار سکوی نفتی در خلیج مکزیک تاکنون از یک جنبه در ایران مطرح شده و تنها به گزارشات این واقعه و ناتوانی بی پی در مقابله با این موضوع اشاره شده است. اما وجوه دیگری نیز بر این موضوع مترتب بوده و نیازمند نگاه متفاوت تری می باشند.

در این رابطه، ابتدا باید به حفاری های جدید در عمق دریاها اشاره کرد که به صورت جدّی از سال ۲۰۰۶ در پی افزایش تقاضای جهانی برای نفت انجام گرفته است. از آن پس، در حدود ۴۰ درصد به حجم این نوع حفاری ها افزوده شده که بی پی از شرکت های مطرح در زمینه این گونه حفاری ها به شمار می رود. نکته قابل توجه آن است که این شرکت ها علیرغم دستیابی به چنین تکنولوژی پیشرفته ای، در مقابله با پیامدهای حوادثی همچون انفجار اخیر در خلیج مکزیک آسیب پذیر هستند.

این امر از جهاتی حایز اهمیت است: اول این که وقوع این حادثه تولید کنندگان نفت را در مورد این حفاری ها به تأمل واداشته که این امر می تواند به کاهش عرضه نفت یا افزایش هزینه تولید آن و در نهایت گران شدن جهانی این محصول بی انجامد. به علاوه، این حادثه بر لزوم آمادگی لازم در مقابله با چنین حوادثی همزمان با دستیابی به تکنولوژی های پیشرفته تأکید می کند. در این خصوص، ایران هم باید در تأمین امنیت حفاری های در حال انجام به خصوص در دریای مازندران، دقت کافی به خرج دهد تا از بروز حوادث احتمالی این چنینی و آلودگی های ناشی از آن پیشگیری به عمل آورد.

موضوع بعدی آن است که مشکل فعلی بی پی بار دیگر موضوع مشکلات شرکت های چند ملیتی و دولت ها را در دوره جهانی شدن مطرح می کند. در این دوره، شرکت های فراملیتی از قدرت زیادی برخوردارند، ولی در مقابل، از قوانین، مقررات و محدودیت های خاصی پیروی نمی کنند و اصولاً مرجعی در عرصه بین الملل برای نظارت بر عملکرد این گونه شرکت ها وجود ندارد.

بی پی هم به عنوان یکی از همین شرکت ها با تولید حدود ۵/۲ میلیون بشکه نفت در روز – بیش از نصف تولید ایران و کل تولید برخی کشورها از جمله آذربایجان و قزاقستان – دومین شرکت نفتی بزرگ جهان به شمار می آید. این شرکت روزانه در حدود ۵/۸ میلیارد متر مکعب گاز تولید می کند. همچنین مالکیت ۱۷ پالایشگاه را داشته و مجموعاً در سراسر جهان حدود ۱۲۰ هزار نفر نیروی کار در اختیار دارد. مجموع دارایی بی پی بالغ بر ۲۵۰ میلیارد دلار است که بر این اساس در ردیف ۸ شرکت بزرگ جهان قرار می گیرد. با این حال، این شرکت، با این عظمت، گرفتار حادثه انفجار سکوی نفتی شد که بر اساس پیش بینی خود بی پی، خسارتی در حدود ۳۳ میلیارد دلار به آنها وارد آمده است؛ کما این که تاکنون بیش از ۵/۲ میلیارد دلار هزینه کرده و در پی توافق با دولت آمریکا قرار است که ۲۰ میلیارد دلار هم برای جبران خسارت آسیب دیدگان این ماجرا اختصاص دهد.

● دادگاه اقتصادی جهانی

آنچه مشخص است، در کشوری مثل آمریکا با دولت و رسانه ای قوی وسازمان های مردمی و همچنین در اختیار داشتن بزرگترین سرمایه گذاری های بی پی، فشار بر شرکت مذکور در جهت مقابله و جبران خسارات این انفجار، بسیار زیاد بوده است. اما یقیناً وقوع حادثه مشابه در سواحل کشورهایی مثل لیبی یا نیجریه نمی توانست این چنین مدیران بی پی را به چالش بکشد و برای مثال، چنانچه دولت این کشورها رؤسای شرکت بی پی را احضار می کردند، بعید بود آنها در چنین مدت کوتاهی پای میز مذاکره حاضر شده، تقصیر را به گردن گرفته و نهایتاً چنین تعهدات بزرگی را در دستور کار خود قرار می دادند. لذا شاید بتوان گفت که کشورهای جهان سوم در برابر چنین حوادثی نسبت به کشور قدرتمندی مثل آمریکا بسیار آسیب پذیرترند و قادر نخواهند بود مطالبات مردمی کشورشان را منعکس کنند.

از این رو وقوع رخدادهایی اعم از رکود ۲۰۰۸ و حادثه انفجار سکوی نفتی به ما هشدار می دهند که در جریان جهانی شدن و گسترش شرکت های چند ملیتی لازم است نهادی بین المللی تأسیس گردد که در این گونه شرایط، بتواند حقوق مردم جهان سوم را از چنین شرکت هایی بگیرد. برای مثال این نهاد می تواند مشابه دادگاه حقوق بشر باشد - پیشنهاداً تحت عنوان دادگاه اقتصادی. باید توجه داشت در این گونه موارد، اغلب دولت های کشورهای جهان سوم به تنهایی قادر به دست و پنجه نرم کردن با چنین مشکلاتی نیستند و در صورت قادر بودن هم، به دلیل فقدان سیستم های نظارتی احتمال دارد که به جای منافع شهروندان خود در پی امتیازت دیگر مانند امتیازات شخصی و گروهی باشند؛ آن هم در زمانی که شهروندان آن کشورها و بعضاً محیط زیست جهان باید هزینه های مربوطه را بپردازد.

● پذیرش BP

در رابطه با ارزیابی عملکرد بی پی در این زمینه، یکی از امتیازات این شرکت در مواجهه با حادثه نفتی اخیر قبول سریع مسؤولیت این حادثه است. در این بین، اگر چه بعضی گفته اند این تقصیر خیلی هم متوجه بی پی نبوده، چرا که سکوی نفتی ساخت شرکت هیوندای (Hyundai Industry) بوده و تنها در اجاره بی پی قرار داشته است، ولی مدیران بی پی به خوبی می دانستند در چنین بحران هایی پذیرش مسؤولیت به صورت شفاف اولین قدم در تخفیف بحران است.

در رویداد اخیر با وجود این که شاید گناه اصلی متوجه آقای تونی هیوارد - مدیر عامل وقت بی پی - نبود، در عین حال وی کوتاهی را پذیرفت و جبران عواقب آن را به گردن گرفت و مدیران بی پی علیرغم سابقه نسبتاً درخشان او در کنار رفتنش نقش ایفا کردند. به علاوه هر گونه مقاومت در مقابل احساسات مردم سواحل خلیج مکزیک می توانست هزینه های بی پی را به مراتب افزایش دهد. آقای هیوارد مدت ۱۵ سال بعد از فارغ التحصیلی به عنوان متخصص حفاری در بی پی فعالیت داشته و پس از آن در پست های مدیریتی این شرکت با موفقیت ایفای نقش کرده بود، اما متأسفانه چنین شخصی بعد از واقعه اخیر در چند مصاحبه، صحبت هایی می کند که با برداشت نادرست به ضرر او و روابط عمومی بی پی تمام می شود. این امر، اهمیت صحبت مقامات مسؤول را به خوبی منعکس می کند.

در این شرایط، هیأت مدیره شرکت بی پی برای بهبود روابط عمومی خود، آقای هیوارد را قانع کردند که استعفا دهد و سپس بدون هیچ گونه تعصبی ریاست شرکت را برای اولین بار به یک آمریکایی سپردند. در پی استعفای داوطلبانه آقای هیوارد، آقای چیرمن، رییس هیأت مدیره بی پی، از وی به عنوان فرد بالغی یاد می کند که با این کار منافع شرکت را تأمین کرده است. این موضوع بیانگر اهمیت ویژه ای است که مسؤولین بی پی برای بازسازی شرکت قایل هستند. ضمناً علیرغم کاهش شدید ارزش سهام، این شرکت برای باقی ماندن در بازار، حتی از محل فروش دارایی هایش، هزینه جبران خسارات را پرداخت کرد.

بنابراین مشاهده می کنیم که چگونه دومین شرکت بزرگ نفتی دنیا با تدبیر با این بحران روبه رو شده و این چنین در مقابل مشکلات پیش آمده رفتار منعطفی از خود بروز می دهد.