این آمریکای دو به هم زن

پروژه نابوکو که اساسا با حمایت آمریکا در چند سال گذشته برای انتقال گاز دریای خزر از طریق ترکیه به اروپا دنبال می شود, یک هدف اصلی و اساسی دارد و آن نیز دورزدن روسیه و کاهش تأثیر این کشور, در معادلات سیاسی جغرافیایی انتقال انرژی از منطقه به اروپاست

پروژه نابوکو که اساسا با حمایت آمریکا در چند سال گذشته برای انتقال گاز دریای خزر از طریق ترکیه به اروپا دنبال می‎شود، یک هدف اصلی و اساسی دارد و آن نیز دورزدن روسیه و کاهش تأثیر این کشور، در معادلات سیاسی جغرافیایی انتقال انرژی از منطقه به اروپاست. اما این پروژه عظیم انتقال انرژی، در صورت عدم‎حضور ایران، پروژه‎ای مقرون به‎صرفه و اقتصادی نیست چراکه این گاز ایران است که می‎تواند موفقیت این پروژه را تضمین کند. اگر‎چه تعامل با ایران عملا مساوی است با کاهش وابستگی آمریکایی‎ها به گاز روسیه و این هدفی نیست که کاخ‎ سفید به‎راحتی از کنار آن بگذرد، اما مشکلات طولانی مدت آمریکایی‎ها با ایران و مخالفت با قدرت‎گرفتن این کشور در منطقه، واشنگتن را در حسرت دست‎یابی به ‎منابع سرشار انرژی باقی گذاشته است.

اما تحولات اخیر قفقاز و شکرآب شدن نسبی روابط ناتو و روسیه و نیز تصمیم دولت اوباما برای فتح‎باب گفت‎وگوها با ایران، احتمالا معادله نابوکو را تا حدودی تغییر خواهد داد، چه این‎که اروپا و آمریکا به ضرورت کاهش وابستگی‎گازی به روسیه رسیده‎اند و در سال‎های گذشته نیز بارها از این جهت از جانب «روسیه پوتینی» متضرر شده‎اند.

● دیپلمات کهنه‎کار آمریکایی در منطقه

کاخ‎سفید اخیرا با انتصاب «ریچارد مورنینگ‎استار» به‎عنوان نماینده ویژه آمریکا در حوزه منابع انرژی آسیا و اروپا، نشان داده است که قصد دارد به تحرکات جدیدی در این زمینه دست بزند. مورنینگ‎استار که مردی کهنه‎کار در دیپلماسی انرژی در زمان ریاست‎جمهوری بیل کلینتون محسوب می‎شد، نقش بسیار مهمی در قضیه خط لوله باکو - جیحان داشت و توانست گام‎های بزرگی در این معادله برای آمریکا بردارد.

او در کنفرانس اخیر انرژی بلغارستان که اواخر آوریل گذشته برگزار شد، رسما تمایل آمریکا را برای حضور فعال ایران در پروژه نابوکو اعلام کرد. بسیاری این موضع‎گیری را در راستای مواضع قبلی اوباما نسبت به ایران ارزیابی می‎کنند. بدین ترتیب، راه‎یافتن گاز ایران به این پروژه، می‎تواند نقطه آغاز مذاکرات ایران و آمریکا تلقی شود.

به اعتقاد ناظران بین‎المللی، تلاش آمریکا برای مشارکت ایران در مسئله انرژی، اگرچه مانند سایر چراغ‎سبزهای دولت اوباما برای تعامل با ایران است، اما در این مسئله به‎خصوص، جنب‎و‎جوش بیشتری برای نزدیکی به مقامات ایران مشاهده می‎شود، چرا‎که یک‎پای داستان، روسیه است و اوضاع کمی متفاوت به‎نظر می‎رسد.

● پیچش گاز از میان‎بر ایران

ناگفته نماند که واشنگتن میان‎برهای دیگری نیز برای وارد کردن ایران به داستان نابوکو و محدود کردن نقش روسیه، در پیش گرفته است. یک‎روز پیش از نشست بلغارستان، یکی دیگر از دیپلمات‎های آمریکایی با مخاطب قرار دادن ترکمنستان که یکی از پنج کشور بزرگ صاحب منابع گاز جهان محسوب می‎شود، از این کشور خواست به جای صادرات بخش اعظم گاز خود از طریق روسیه، به ایران روی بیاورد و از مسیر این کشور، گاز خود را به اروپا صادر کند. این در شرایطی است که طرح اصلی آمریکا انتقال گاز قزاقستان از مسیر ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان، ترکیه و سرانجام تحویل آن در اروپاست. اما موضع اخیر واشنگتن که «جرج کرول»، یکی از معاونان وزیر‎خارجه آمریکا، آن را در کنفرانس عشق‎آباد، پایتخت ترکمنستان مطرح کرد، نمایان‎گر تمایل آمریکا به تغییر ماهیت معادله نابوکو و مشارکت ایران در اصل جریان است.

● آیا روسیه نقره‎داغ می‎شود؟

البته، طبیعی است که ایرانی‎ها نیز به سهم خود، انگیزه‎هایی روشن برای دست‎یابی به بازار گاز اروپا دارند و در سال‎های گذشته و از زمان آغاز بحث نابوکو تلاش‎هایی برای مشارکت در این پروژه انجام داده‎اند و آمریکا نیز با علم به این تمایل، تلاش خود را مضاعف کرده است. اما ناگفته پیداست که حذف روسیه از این پروژه، در روزهایی که روابط مسکو و واشنگتن به اندازه کافی بر سر مسئله گرجستان و سپر دفاع موشکی آمریکا تیره شده است، می‎تواند خشم روسیه را موجب شود، چرا‎که در این صورت، اساسا معادلات ژئوپلتیک منطقه تا حدود زیادی دست‎خوش تغییر می‎شود و این اصلا برای مسکو پذیرفتنی نخواهد بود. به همین دلیل بود که ولادیمیر پوتین، سفر خود را به نشست انرژی بلغارستان، در آخرین لحظات لغو کرد، چرا‎که عملا می‎دانست، با تحولات اخیر صورت‎گرفته، روسیه در این اجلاس نقره‎داغ خواهد شد. مطبوعات روسیه نیز پس از اعلام لغو حضور پوتین در بلغارستان، تحلیل‎هایی در همین فضا منتشر کردند و روی این مسئله انگشت گذاشتند که سران روسیه، در اندیشه راهی دیگر برای مقابله با تأثیرات احتمالی نابوکو بر نفوذ سیاسی روسیه در منطقه و جهان خواهند بود.

● بازی دو‎طرفه آمریکا

به‎نظر می‎رسد آمریکا بازی جالبی به‎راه انداخته است. از طرفی، اوباما در نامه‎ای محرمانه از دمیتری‎مدودف می‎خواهد در قبال توقف طرح سپر‎دفاع موشکی در شرق اروپا، ایران را نسبت به توقف برنامه هسته‎ای خود مجاب کند. از طرفی دیگر، با تشویق ایران به مشارکت در پروژه نابوکو، می‎خواهد میان تهران و مسکو اجبارا فاصله بیندازد و این یعنی پیچیده شدن هر‎چه بیشتر محاسبات ایران و روسیه در جبهه انرژی در سال‎های پیش‎رو. این مسئله طبیعتا بیش از آن‎که به‎ضرر آمریکا باشد، در کلیت معادلات سیاسی منطقه به‎سود آن‎ها خواهد بود و علی‎الاجبار به حذف یکی از اضلاع این مثلث منجر می‎شود؛ حذفی که البته می‎تواند دردسرهای بسیاری به همراه داشته باشد.

شاید مشکل اوباما و دستگاه سیاست خارجی او، این است که هنوز از گرد راه نرسیده می‎خواهد چندین مشکل بزرگ دیپلماتیک آمریکا را حل کند و این بیشتر به یک قمار سیاسی شبیه است تا حرکتی منطقی و پرحوصله. خصوصا این‎که معاملات بزرگ انرژی و مذاکراتی که پیرامون آن انجام می‎گیرد، اغلب با منافع بلندمدت کشورها گره خورده است و ذاتا پروژه‎های سیاسی بلندمدتی محسوب می‎شود.آن‎چه تقریبا قطعی است و بسیاری بر آن توافق دارند، موقعیت فعلی ایران در منطقه و تفاوت‎های آن با گذشته است که به برگ برنده ایران تبدیل شده است و مشارکت این کشور را در خط لوله ۳۰۰۰ کیلومتری نابوکو، برای انتقال گاز خزر به اروپا از راه ترکیه، اجتناب‎ناپذیر می‎کند.

نویسنده: جاشوا - کوچرا

مترجم: مجتبی - صادقیان

منبع: هفته نامه - پنجره - ۱۳۸۸ - شماره ۳ - به نقل از WPR (ورلد پالیتیکز ریویو)، می‎ ۲۰۰۹